Bij de relatie burger en overheid is vertrouwen noodzakelijk. Bovendien behoort de overheid duidelijk toegankelijk en oplossingsgericht te zijn. Deze aanbevelingen maken deel uit van de visie van de Nationale ombudsman op behoorlijk gebruik van data en algoritmen door de overheid.

Vertrouwen van burgers in overheidshandelen fundament van rechtsstaat

Burgers komen in hun dagelijks leven steeds meer in aanraking met de gevolgen van het gebruik van data en algoritmen door de overheid. Dat gebruik is niet altijd zichtbaar en herkenbaar voor de burger, maar heeft wel invloed op het vertrouwen dat burgers in de overheid hebben.
Vertrouwen van burgers in het overheidshandelen is een van de fundamenten van onze rechtsstaat. Dat vraagt om meer dan enkel juridische en ethische waarborgen voor de inrichting van de samenleving. Het vereist een evenwichtige relatie tussen de burger en overheid. In een datasamenleving is dat des te belangrijker.

De complexiteit van de techniek kan ertoe leiden dat het handelen van de overheid voor burgers meer en meer verdwijnt in een black box. Tegelijkertijd worden steeds meer gegevens van burgers door de overheid verzameld, gedeeld en opgeslagen waardoor een burger voor de overheid steeds transparanter wordt. Daarom is het nodig dat de datasamenleving voor zowel de burger als de overheid normen en waarden kent die niet alleen juridisch en ethisch zijn geborgd. De overheid is aan zet om deze te vertalen naar de dagelijkse praktijk.

De overheid moet duidelijk, toegankelijk en oplossingsgericht zijn

De overheid is verantwoordelijk voor het gebruik van data en algoritmen. Het gaat daarbij om alle stappen die horen bij de te maken keuzes over de inzet, de ontwikkeling en de toepassing. Zo is de overheid aan zet om de kwaliteit, het rechtmatig en ethisch gebruik van data en algoritmen, de ontwikkeling van de te gebruiken modellen en de praktische toepassing ervan te borgen.

Dit is een continu proces en vraagt van alle betrokkenen bij de overheidsinstanties een actieve bijdrage. De ervaringen van burgers, wat zij nodig hebben en wat voor burgers belangrijk is, speelt daarbij in de gehele cyclus van de ontwikkeling, de toepassing en gebruik van de resultaten een cruciale rol. De overheid neemt de verantwoordelijkheid om het burgerperspectief in deze cyclus centraal te stellen, borgt daarbij betekenisvol menselijk contact en biedt ruimte voor maatwerk. De Nationale ombudsman vindt dat de overheid die verantwoordelijkheid invult door duidelijk, toegankelijk en oplossingsgericht te zijn. Deze uitgangspunten worden uitgewerkt in de Ombudsvisie op behoorlijk gebruik van data en algoritmen door de overheid.

De Ombudsvisie

• door het gebruik van data en algoritmen en het doel daarvan in kaart te brengen;
• door vooraf te bepalen wie wanneer en hoe wordt betrokken;
• door actief, begrijpelijk en toegankelijk te informeren over het gebruik van data en algoritmen;
• door juridische en ethische kaders te hanteren en de verantwoordelijkheden vast te leggen.

Wees toegankelijk

• door te weten welke burger zich achter de data bevindt en voor hem/haar bereikbaar te zijn;
• door de burger zoveel mogelijk te betrekken;
• door open te staan voor vragen en klachten over data en algoritmen;
• door als 1 overheid op te treden.

Wees oplossingsgericht

• door vooraf te bepalen waar data en algoritmen wel en niet voor worden ingezet;
• door een ‘stopknop’ in te bouwen;
• door altijd de mogelijkheid voor maatwerk en persoonlijk contact te bieden;
• door continu in gesprek te blijven en te leren van fouten.

Downloaden rapport Een burger is geen dataset, Nationale ombudsman, 2 maart 2021: www.nationaleombudsman.nl

2021/021 Een burger is geen dataset, Nationale ombudsman, 2 maart 2021: www.nationaleombudsman.nl

Ombudsvisie op gebruik van data en algoritmen door de overheid: stel burgers centraal, Nationale ombudsman, 2 maart 2021: www.nationaleombudsman.nl

U P D A T E

Algoritmetoezicht Autoriteit Persoonsgegevens is wassen neus, door W.J. Jongejan,Z Zorg ICT Zorgen, 28 juli 2023: https://zorgictzorgen.nl