De Participatiewet is bedoeld als vangnet. Mensen die zelf onvoldoende inkomen hebben, moeten worden beschermd in hun bestaanszekerheid, toekomstperspectief krijgen, zo nodig met ondersteuning. De werkelijkheid staat hier mijlenver van af. Het kán anders. Emeritus hoogleraar Trudie Knijn heeft met de Landelijke Cliëntenraad (LCR) en vakbond FNV het initiatief genomen voor opstelling van het manifest Een oproep tot meer echte bijstand.
Achter het initiatief hebben zich geschaard – in de werkgroep Verbetering Participatiewet – wetenschappers, professionals in het sociaal domein, ervaringsdeskundigen en gespecialiseerde advocaten.

Uit het Manifest

Hoe het nu is
Geen mens zit voor zijn plezier in de bijstand. De bijstand schept door alle voorschriften een afhankelijkheidsrelatie tussen burgers en de overheid die velen ervaren als bedreigend of beklemmend. Het bedrag dat mensen per maand krijgen, is minimaal. Wie (langdurig) in de bijstand zit, heeft moeite om rond te komen. Het lage inkomen en de ingewikkelde regelgeving zorgen ervoor dat burgers onbedoeld in de schulden raken. Het is ook bekend dat mensen in de bijstand vaker dan gemiddeld kampen met problemen die met elkaar samenhangen: slechtere huisvesting, verminderde gezondheid, spanningen in relatie of gezin.

Hoe het is bedoeld
De Participatiewet is bedoeld als vangnet. Mensen die zelf onvoldoende inkomen hebben, moeten zo worden beschermd in hun bestaanszekerheid. Zij moeten zo nodig ondersteuning krijgen om deel te kunnen nemen aan de samenleving. Het bieden van toekomstperspectief op volwaardig meedoen, is onmisbaar.

Wat er moet gebeuren
Wij menen dat een bijstandswet waaruit vertrouwen en respect spreekt wél voldoet aan de behoeften van uitkeringsgerechtigden. Er moet worden gebouwd vanuit een andere visie. In dit manifest beschrijven wij onze visie.

Kernpunten

De knelpunten: onvoldoende betaald passend werk en mensen niet centraal

Uit onderzoeken van het Centraal en Cultureel Planbureau (SCP) en het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV ) blijkt dat er niet voor alle mensen (passend) werk is. De huidige wetgeving en de uitvoering ervan sluiten onvoldoende aan op de mogelijkheden, behoeften en belevingswereld van honderdduizenden mensen in Nederland. Een deel van de bevolking kán niet participeren binnen de huidige kaders, een deel kan dit slechts beperkt en een deel participeert op een andere manier dan beleidsmakers hebben bedoeld. Al deze mensen hebben het moeilijk: ze passen niet in het aanbodgerichte formaat van de dienstverlening en ze wantrouwen instituties.

De huidige benadering is er een vanuit een eenzijdig economisch mensbeeld. Het product en het resultaat staan centraal, en niet de mens. Dit werkt niet en kwetst mensen. Bijstandsgerechtigden verkeren in armoede en gaan gebukt onder stigmatisering en vernedering. Gemeenten hebben niet de middelen om goede bijstand te verlenen en uitvoerende professionals merken dat ze geen kans krijgen om mensen werkelijk te ondersteunen en perspectief te bieden op zinvol meedoen.

Bijstand vanuit een nieuwe visie kan niet langer wachten.

Het nieuwe kabinet moet zo snel mogelijk zorgen voor een bijstandswet die uitgaat van een sociaal mensbeeld. Iedereen moet kunnen bijdragen op basis van de eigen mogelijkheden en wensen.

Belangrijkste elementen in deze nieuwe visie op de bijstand

Mensen beschermen, betekent bestaanszekerheid bieden.
Mensen ondersteunen betekent luisteren, aandacht geven en zorgen dat zij de mogelijkheden krijgen die zij nodig hebben.

Andere manier van bejegening

De manier waarop de overheid burgers nu bejegent, is gericht op wantrouwen met strikte handhaving. Dwang – met zogenaamde prikkels – is nu dè manier om resultaten te behalen. Wij wijzen deze houding af.

De overheid biedt toekomstperspectief

Een nieuwe bijstandswet biedt mensen echt toekomstperspectief en de overheid staat hen hierin bij met raad en daad. Om onze ambitie te realiseren, pleiten wij voor een nieuwe wet met verankering van:

• Het recht op volwaardige begeleiding en scholing.
• Het recht op zinvolle maatschappelijke participatie.
• Het recht op een passend arbeidsaanbod.
• Het recht op persoonlijke ontwikkeling.
• Het recht op financiële bestaanszekerheid.
• Het recht op zelfstandigheid en gelijkwaardigheid.

Cultuuromslag voor flexibiliteit, meer autonomie en innovatie in uitvoering

Naast de wettelijke verankering van rechten is een cultuuromslag in de uitvoering van de bijstand noodzakelijk.

Bijstand als vorm van solidariteit: kabinet neem onze ambities over

Wij hanteren een sociaal mensbeeld dat uitgaat van solidariteit. In onze visie biedt de bijstand bescherming, ondersteuning en toekomstperspectief aan mensen die hierop tijdelijk of permanent een beroep moeten doen. De Werkgroep verbetering Participatiewet roept het nieuwe kabinet op al deze ambities over te nemen en naar de werkelijkheid van meer dan 350.000 Nederlanders te vertalen”

Lees het hele manifest Een oproep tot meer echte bijstand, met lijst van alle ondertekenaars, Landelijke Cliëntenraad, 4 januari 2022: https://o8s9ala602u.b-cdn.net/7656b9f3-2577-4f3b-9f26-7da25ddd5555.pdf

Manifest voor echte bijstand is dringende oproep aan nieuwe kabinet, Landelijke cliëntenraad, 4 januari 2022: www.landelijkeclientenraad.nl