Hoe EU-luchtvaartwetgeving het NL-onderwijs uit het slop trok
In 2007 schreef Alexander Rinnooy Kan in zijn conclusie van het rapport LEERkracht1) dat hij zich terdege bewust is van het feit
“dat met het afleveren van dit advies niet meer dan een eerste stap gezet is naar de oplossing van het dubbele lerarenprobleem: het op Nederland afstormende
– grote kwantitatieve tekort aan leraren
– van voldoende kwalitatief niveau.
Als iets moet doorklinken in het advies, dan is dat de urgentie van een brede en stevige reactie op deze dreigende ondermijning van veel van de ambities die Nederland als kenniseconomie heeft geformuleerd. De vele pogingen om gedurende de afgelopen vijftien jaar het lerarenprobleem effectief aan te pakken stemmen daarbij niet optimistisch.2)
Maar er is geen keus. Goed onderwijs, dat al het beschikbare Nederlandse talent koestert en ontwikkelt, is een onmisbare voorwaarde voor behoud van welvaart en welzijn. Leraren met de kennis en de motivatie om daaraan een bijdrage te leveren vervullen een maatschappelijke rol van onschatbare betekenis. Het is meer dan treurig dat het lerarenprobleem de huidige omvang heeft kunnen aannemen zonder dat er een effectieve reactie op is gekomen en zonder dat daarover grote verontwaardiging is ontstaan. De brede verantwoordelijkheid daarvoor zou zich nu moeten vertalen in een brede bereidheid om aan de oplossing een bijdrage te leveren. Zonder die bereidheid zal ook dit advies zich moeten scharen in de lange rij van eerdere goedbedoelde mislukkingen”.
Zo schreef Alexander Rinnooy Kan in 2007. Zijn woorden werden warm ontvangen door iedereen en vervolgens gebeurde er veel te weinig mee. Nou, dat is niet helemaal waar, iedereen verwijst er tot de dag van vandaag dagelijks naar, maar actie? Nee. Onlangs verscheen het PISA-rapport en bleek dat een kwart van de Nederlandse kinderen laaggeletterd is. Dat wil zeggen, vertelde Edith Hooge bij Buitenhof, dat kinderen wel technisch kunnen lezen maar niet diep. Dus ze kennen de woorden maar niet hun betekenis in samenhang.
Daarom heb ik de conclusie van het rapport LEERkracht! een beetje aangepast door er wat witregels in te plaatsen. Hiermee kunnen zwakke lezers vast beter uit de voeten. Het lijkt mij waarschijnlijk dat de mensen die aan de slag hadden gemoeten met zijn conclusies waar geen woord Spaans bij staat, gewoon niet diep konden of wilden lezen. Zij hebben destijds de woorden wel gezien, maar niet in samenhang begrepen. Nu maakt dat bij een recept voor soesjes niks uit, je gooit het baksel gewoon weg en probeert het nog een keer of tien, maar bij dit glasheldere en essentiële rapport is dat pijnlijk, kwalijk, stuitend en verwoestend gebleken.
In datzelfde jaar gingen kinderen naar groep 3 om te leren lezen en schrijven. Die kinderen zijn nu dertien jaar ouder. Ze zijn geen 6 meer maar 19. Ze zijn klaar met hun MBO en aan de slag, of doen dit jaar examen als ze VWO hebben gedaan of hebben net hun propedeuse al dan niet gehaald op het HBO en zij hebben achter het net gevist.
Is dat erg? Nee. De komende generaties zullen nog veel harder achter het net vissen. Sterker nog, er beginnen nu kinderen in groep 3 met leren lezen en schrijven die dagelijks de conclusies uit het rapport aan den lijve ondervinden, die hebben helemaal geen vaste docent, de invallers die af en toe voor de groep staan weten niet hoe ze heten en beheersen vaak de taal zelf ook niet geweldig. Of de invaller van nu de taal diep begrijpt weet niemand. Ik weet niet eens of de invaller van nu nog wel een Verklaring omtrent het gedrag moet kunnen overleggen.
Een gevangenis zou dus ook best een optie zijn
Nu zou je grote paniek verwachten maar die blijft uit. Iedereen zag het aankomen, die jeugd van tegenwoordig is ongeïnteresseerd schrijft de pers en die kan het weten, de vakken zijn achterhaald en eigenlijk is school tegenwoordig meer een soort dagbesteding voor docenten die het niet tot management hebben weten te schoppen en voor leerlingen die ouders hebben die graag willen dat hun kinderen opgevangen worden in een veilige omgeving. Een gevangenis zou dus ook best een optie zijn.
Het stukje onderwijs is weggevaagd ergens tussen de prestatieafspraken en de bedrijfsvoering. Er gaat heel veel geld naar Onderwijs maar dat komt niet de klas in. En dan komt er weer zo’n Pisa-rapport; blijkt dat we er niks van bakken en gaat de minister lief Nijntje voorlezen.3)
Hoogopgeleide ouders in mijn omgeving nemen één kind, misschien twee als er iets mis is gegaan, maar twijfelen hardop, is het wel verstandig? Is het wel veilig? Kunnen zij nog wel een beter leven krijgen dan wij? Het antwoord op die vragen is vaak nee. Dus gaat er een dubbele knoop in en kijken ze jaloers naar mensen die zich al die lastige vragen niet stellen en die gewoon kinderen krijgen alsof de zeespiegel niet zodanig stijgt dat mijn Deventer binnenkort een prachtige badplaats is.
Iedereen heeft gelijk. Kinderen zijn superleuk. Maar ze leren alleen goed lezen als ze veel en gepassioneerd voorgelezen zijn, goede docenten treffen en goed begeleid worden en dat zit er binnenkort niet meer in. Tenzij de ouders rijk en hoogopgeleid zijn natuurlijk. Nu hebben onze kinderen soms nog docenten die niet halfdood, uitgeput, burnt out en depressief voor de klas staan. Maar ik las onlangs over een klas in de buurt van Amsterdam waar ze 28 invallers hadden gehad. 28 invallers op 1 klas. Hoeveel van die docenten kenden hun naam? Zouden er veel Klaas-Jan Willem III, Arthur-Roderick, Sterre-Amber, Madeleine-Machteld en Antonia-Françoises in die klas hebben gezeten?
Ik heb een scoop… de Pisa-score van nu is nog niks bij die van morgen. The only way is down. Waarom? Simpel. Hoogopgeleiden lijken steeds minder kinderen te maken. Waar vroeger de happy few niet kon wachten om alle ouders en grootouders te vernoemen kijkt men sinds het begin van deze eeuw wel link uit. De wereld is eng en onzeker. De hoogopgeleide kinderen van vandaag krijgen alleen nog kleinkinderen als die standaard geleverd worden met een anti-aanbaklaag, schubben en zwemvliezen. Tot nader orde worden ze dat niet.
De kloof tussen rijk en arm, hoog en laagopgeleid, kansrijk en kansarm loopt de spuigaten uit. School is tegenwoordig een dagopvang met soms een educatief oogmerk. Het is een bedrijf dat moet streven naar een sluitende begroting, directies worden gestimuleerd om zo probleemvrije kinderen in te schrijven, hoe vloeiender je populatie door de klassen loopt hoe beter je presteert als bedrijf. Daar krijg je erkenning voor. Het helpen van de probleemkinderen wordt je als school zwaar aangerekend, de kinderen worden als hete aardappels geweerd, het aantal thuiszitters stijgt de pan uit, passend onderwijs knelt door geld. Beslissingen worden genomen op basis van een kassabon in plaats van het belang van het kind. Veilig Thuis heeft het er maar druk mee, al die ouders die zeuren om een goede toekomst voor hun kind. Het huidige systeem sloopt kinderen, ouders, families, docenten en scholen.
Die rechten hebben de kinderen in het Onderwijs momenteel niet
Klinkt allemaal heel wanhopig en onoplosbaar maar we kunnen wijze lessen leren uit de Europese Wet en Regelgeving4)
“Het komt weleens voor dat een vlucht is overboekt. Lege stoelen kosten een luchtvaartmaatschappij veel geld. Om verspilling te voorkomen verkopen luchtvaartmaatschappijen vaak meer vliegtickets dan dat er plaatsen in het vliegtuig zijn. Meestal levert dit geen problemen op omdat er bijna altijd passagiers zijn die zich afmelden voor een vlucht. Komen alle passagiers opdagen, is er niet voor iedereen plek. De luchtvaartmaatschappij zal dan een oplossing moeten bieden voor het overboeken van uw vlucht”. 5)
Als er meer stoelen zijn verkocht dan er zitplaatsen zijn, dan heb je recht op een andere stoel, op een ander moment of je geld terug plus een financiële compensatie. Niemand kan je verplichten om een stoel te kopen die al is gereserveerd voor een ander en niemand kan van je eisen dat je die reis nog wilt maken als je het meest elementaire deel van de reis, namelijk, de reis zelf, niet kunt maken.
Die rechten hebben de kinderen in het Onderwijs momenteel niet. Ze zijn door bewust beleid potentieel overboekt. Deze kinderen hebben geen recht op een andere stoel op een ander moment of op een pittige compensatie. Hier ligt de kern van de huidige problemen binnen ons onderwijs. Als overboekte kinderen ter plekke een stevige compensatie kunnen eisen dan zal een bestuur wel drie keer nadenken voor het een tijdelijk contract niet verlengt, en zich beroepen op de invalpool of de zoveelste stagiair.
Kan iemand mij uitleggen hoe wij van kinderen kunnen eisen dat ze naar school blijven komen als wij ze daar, eenmaal in het lokaal, geen bevoegd docent kunnen bieden? Als een kwart van de kinderen niet opknapt van school, zijn ze dan niet beter af thuis? Kleuren, knippen, plakken, lezen, dromen, boompje klimmen, taartjes bakken, koken, tuinieren, timmeren en niksen? Ik weet dat de ouders vaak niet thuis zijn maar is school voor dat kwart van de kinderen een dagbesteding? Opvang?
Een natuurlijke waterscheiding
Stel nou eens dat de norm wordt: een bevoegde docent, een klas. En stel nou eens dat een school de kinderen moet compenseren voor het scenario: een onbevoegde of ontbrekende docent, een klas? Dan val je onder de ophokplicht, dan krijg je, onbelast, vijftig euro per dag op je spaarrekening gestort voor iedere dag dat je vrijwillig, of onvrijwillig overboekt bent. Dus stel de juf heeft aandacht voor twintig kinderen, dan mag no 21 kiezen om thuis te blijven en vijftig euro cashen.
Je zult dan een natuurlijke waterscheiding krijgen, van kinderen die graag naar school gaan en die dus vroeg intekenen en kinderen die liever buiten spelen en klussen of lezen en die misschien alleen op woensdag intekenen als het maar een kort dagje is. Of kinderen die nooit meer komen en liever slapende rijk worden. Dat zijn de win-win kinderen. Ze sparen adequaat en hebben een jeugd waar normale mensen alleen maar van kunnen dromen: het pro-pre-pensioen. Die twintig uitslovers die graag naar school willen en dus iedere dag intekenen hebben de volledige aandacht van hun bevoegde docent. Die docent heeft een makkelijk leven. Uitsluitend gemotiveerde kinderen die aan de lippen van de meester hangen. Het leven van de docent gaat over rozen. De kinderen zijn gelukkig, de school is rustig, alle kinderen met een rugzakje kunnen bevoegd begeleid worden mits ze dat willen natuurlijk. Het aantal onvrijwillige thuiszitters is nul, immers alle thuiszitters zijn dat betaald en hebben daarvoor nadrukkelijk gekozen. Passend onderwijs knelt niet meer, alle besturen halen het maximale uit de kast om de zaak tiptop te regelen. Immers iedere thuiszitter kost ze harde knaken! Beter investeren dan maar dat geld, in speciale docenten, extra begeleiding, goeie thee en excellente koffie. Een sportlokaal voor de docenten die gemasseerd kunnen worden tijdens de luxueuze lunch die liefdevol besteld wordt bij de lokale traiteur. Docenten als zeg maar de gekoesterde schatkist van de school, blije juffen blije kinderen. Dat idee. Het mag wat kosten een docent! Altijd twee reserve-docenten in de school op stand-by, een been is snel gebroken. Die kunnen een groep zelfstandig draaien, stagiaires begeleiden, bijspijkeren, ondersteunen, begeleiden, administreren vertroetelen en schoolreisjes organiseren. Naar de Tweede Kamer en het Rijks bijvoorbeeld… Kunnen ze mooi onderweg het Wilhelmus leren.
Om ze te laten zien hoe leuk leren is
Hoe onvoorstelbaar veel aantrekkelijker zou het werken in het onderwijs blijken? Hoeveel meer aanzien zou de bevoegde docent oogsten als zonder hem of haar de school binnen een week failliet zou zijn? Nu is het aantrekkelijk om een bevoegde docent onbevoegd te vervangen, nog aantrekkelijker is het om bevoegde docenten helemaal niet te vervangen! Deze perverse financiële prikkel is dan exit. Hoe snel zouden alle tijdelijke contracten omgezet worden in vaste aanstellingen? Hoe hard zouden de salarissen stijgen? Hoeveel beter zou het Onderwijs weer worden? Hoe hard zouden wij op die PISA-lijsten stijgen? Hoe leuk zou het zijn als docenten weer zuurstof en respect verdienen en de kinderen huppelend de klas in klotsen?
Hoe groot is de kans dat de kinderen die nu tussen wal en schip vallen, dat beroemde PISA-kwart zeg maar, dan weer naar school willen? Omdat ze daar misschien dan toch weer een plek hebben waar ze dan welkom zijn en waar er alles aan wordt gedaan om ze te laten zien hoe leuk leren is? Waar ze niet overboekt zijn? Waar geen robots aangeroepen worden om ze te ‘helpen’? Dit plan is briljant, er zit maar één minpunt aan, maar het is wel een groot minpunt; niet alle kinderen zijn thuis veilig en Veilig Thuis is al net zo omstreden als de Belastingdienst. Daar zal beleid op moeten komen. Boerenverstand alleen volstaat in deze niet. Maar dat de bezem erdoor moet staat als een paal boven water. De leerplicht moet vervallen tot dit rotte systeem op orde is. Het kost misschien een generatie of twee maar iedere idiote onderwijsvernieling van de laatste dertig jaar kostte dat ook.
Ton van Haperen zou zeggen dat er een bom op moet. Hij heeft gelijk maar dit lijkt me een soort jaren ’60 bom, de pacifistische, de blije bom.
Alexander Rinnooy Kan zou zeggen: “Het is meer dan treurig dat het lerarenprobleem de huidige omvang heeft kunnen aannemen zonder dat er een effectieve reactie op is gekomen en zonder dat daarover grote verontwaardiging is ontstaan”.
En ik zeg dat de ophokplicht nooit mag prevaleren boven het welzijn van het kind en dat je de leerplicht pas kunt afdwingen als je de zaken op orde hebt. Een klas, een bevoegde docent. Leerrecht. Anders maakt een school meer kapot dan me lief is. De magistrale Paul Kirschner zou zeggen: “Als ik zeg dat ik zomaar experimenteren met kinderen crimineel vind, zet je dat zeker als kop boven je artikel?6)
Noten
1) https://www.rijksoverheid.nl/documenten/brochures/2008/09/11/leerkracht
2) (NDLR 2007-15 = 1992)
3) https://twitter.com/arieslob/status/1201793562314264576
4) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=CELEX:32004R0261
5) https://www.eccnederland.nl/nl/hulp-bij/toerisme-en-vervoer-eu/vliegreizen
6) https://www.trouw.nl/onderwijs/als-ik-zeg-dat-ik-zomaar-experimenteren-met-kinderen-crimineel-vind-zet-je-dat-zeker-als-kop-boven-je-artikel~b43b77dc/
Charlotte Goulmy is lerares Frans