Het ideale zorgstelsel: Niet onnodig complex, zo eenvoudig mogelijk en aansluitend bij wat ertoe doet
Recent werd mij de vraag gesteld: ‘hoe zou “jouw” ideale zorgstelsel er dan uitzien?’
Nu heb ik niet de illusie dat er een ideaal stelsel zou bestaan of kunnen ontstaan. Desondanks heb ik, zonder te pretenderen volledig te zijn in deze fundamentele kwestie, geprobeerd een antwoord op deze vraag te formuleren.
Een zo optimaal mogelijk en passend zorgstelsel wordt mijns inziens bovenal gedreven door duurzaam omgaan met mensen, in welke rol dan ook. Hierbij past redeneren en een stelsel laten ontstaan vanuit de logica dat zorg húlp is. Hulp, die ontstaat in een unieke relatie, in een unieke context, op een uniek moment. Een dergelijk stelsel dient te bevorderen dat recht wordt gedaan aan dat unieke. Aan het complexe in de praktijk, veel meer dan in het huidige stelsel het geval is.
Niet onnodig complex
Om recht te kunnen doen aan die complexiteit is het cruciaal om een stelsel niet onnodig complex maar juist zo eenvoudig mogelijk te organiseren. Temeer om het ook zo flexibel mogelijk te kunnen doorontwikkelen. Dit heeft fundamentele gevolgen voor onder andere wat in dat stelsel onder zorg en kwaliteit verstaan wordt, hoe dat stelsel voedt dat dit kan ontstaan en hoe dat onder andere te toetsen en verantwoorden. Het huidige zorgstelsel voedt dat dit te dominant blijft gebeuren vanuit rationele betekenisgeving, het aantoonbare, het meetbare, het ogenschijnlijk vergelijkbare. Onder het huidige stelsel ligt de onlogica dat aan de hand van deze weinig betekenisvolle informatie zorgverzekeraars zorg zouden kunnen inkopen en zouden kunnen “sturen” op kwaliteit. En dat burgers op basis van deze weinig betekenisvolle informatie voor bepaalde zorg zouden kunnen kiezen. Daarmee wordt voorbijgegaan aan het bovengenoemde unieke en complexe van waaruit zorg ontstaat.
De sociale kant van zorg
In een alternatief zorgstelsel is het zaak juist ruimte te laten voor onder andere de sociale betekenisgeving, van waaruit zorg daadwerkelijk ontstaat. Zorg ontstaat vooral vanuit wisselwerking en relationeel werken. 25 jaar geleden schreef Mieke van IJzendoorn1) hier het volgende over: “in plaats van controle en beheersen passen daar verantwoorden, leren en ontwikkelen bij”. De architecten van het huidige zorgstelsel hadden dat kunnen en moeten beseffen.
Daarbij dient een zorgstelsel te voeden dat zorg georganiseerd wordt vanuit de kleinst denkbare organisatorische eenheid in een sámenleving: de relatie tussen mensen, context gedréven in plaats van klantgerícht (zorg is hulp, geen product of dienst).
Het laten ontstaan van een stelsel dat van het bovenstaande uitgaat vraagt om zorgvuldige ontwikkeling ervan. Het vraagt om lange termijnvisie en waken voor enorme plannenmakerij die zo typerend is voor wat het huidige zorgstelsel voedt. Dat laatste is de bijl aan de wortel van duurzame ontwikkeling rondom iets dat zo complex is als zorg.
Passend tempo cruciaal
De ontwikkeling van een alternatief zorgstelsel vraagt van betrokkenen te kunnen omgaan met onzekerheid en dit te kunnen omarmen. En daarmee dus regie in handen te laten van deskundige mensen die vanuit deze logica te werk kunnen gaan: praktisch wijs en kwaliteitsbewust wat betreft zorg (en de organisatie ervan). Ten behoeve van de werkelijke ontwikkeling is het zaak vanuit passende logica vragen te stellen, passend te ontwikkelen, in een passend tempo en bovenal vanuit vertrouwen in plaats van vanuit een wantrouwend mensbeeld. Vanuit leiderschap dat gedreven wordt door zorg en verbinding in plaats van door strijd en autoriteit (hetgeen door huidig zorgstelsel gevoed wordt).
Het passende tempo is cruciaal. Daar waar nog weleens geluiden opgaan over dat een stelselwijziging te veel onrust zou veroorzaken is het van belang juist verstandig te handelen ten aanzien van dat tempo.
Bij de stelselwijziging in 2006 bleek dat tempo allesbehalve passend, evenals bij de transitie in 2015. Opmerkelijk genoeg komt dat “geeft te veel onrust” vooral uit de hoek van instituten die juist zelf nogal meebogen bij en meewerkten aan onder andere deze eerdere, te snel doorgevoerde wijzigingen.
Aansluiten bij wat ertoe doet
Vooruitstrevende zorgorganisaties, die zich niet hebben laten afleiden door de dominante onlogica, maar al decennialang context gedreven werken, tonen aan (en tónen vooral in de context zelf) dat juist volhardend organiseren en ontwikkelen vanuit beschreven gezonde leidende principes loont2). Dat leidt tot zórg die aansluit bij wat ertoe doet voor mensen die zorg ontvangen, tot voldoening en werkplezier bij mensen die zorg geven en tot zorg die ook betaalbaar blijft. Genoeg redenen om een stelsel te ontwikkelen op basis van dezelfde leidende principes.
Noten
1) M. van IJzendoorn (1994), Kwaliteit zonder kapsones, een denkkader voor kwaliteitszorg in de welzijnssector, NIZW
2) A. Van Dalen (2012), Zorgvernieuwing: over anders besturen en organiseren, Boom Lemma Uitgevers
Zie ook de video Zorgvernieuwing vraagt om anders organiseren met organisatie-antropoloog Annemarie van Dalen: https://beroepseer.nl
Luc Pluijmen is zelfstandig adviseur bij ‘De mens zien’: http://demenszien.nu