Gesprekken over democratische vorming op school. Onderdeel van Lectoraat Professionaliseren met hart en ziel

Het lectoraat ‘Professionaliseren met hart en ziel’ aan de Thomas More Hogeschool in Rotterdam doet onder leiding van Hester IJsseling onderzoek naar de pedagogische dimensie van de onderwijspraktijk. Anders gezegd: naar de ‘ziel’ van het onderwijs.
Wat verstaan we daaronder en wat vraagt dat van ons? In weerwil van allerlei formele structuren en modellen die houvast geven, gebeuren in de ervaring van alledag aldoor dingen die onze plannen doorkruisen. Die gebeurtenissen plaatsen leraren voor de vraag: wat ga jij doen? Ze confronteren je met je uniciteit en onvervangbaarheid, als leraar en als mens. Een belangrijk aspect van pedagogische professionaliteit lijkt het vermogen af te stemmen en in te spelen op het onverwachte. In die context spreken we van een pedagogiek van onderbreking en verbinding.

In een serie blogs beschrijven de onderzoekers, bestaande uit leraren en lerarenopleiders, hun ervaringen en geven zij een inkijkje in wat hun aan het hart gaat.

De school als oefenplaats voor democratisch samenleven

Docent-onderzoeker Pieter Boshuizen beschrijft in zijn blog Professionaliseren met een hart in tweestrijd over zijn deelname aan een reeks gesprekken die begon in de zomer van 2021 over ‘de school als oefenplaats voor democratisch samenleven’. Doel daarvan is van elkaar te leren en uiteindelijk de democratische vorming van de kinderen op de Hogeschool te versterken.
Boshuizen:
“Het is een onderwerp waar ik zelf erg gedreven voor ben. Onze democratie is kwetsbaar en scholen kunnen in mijn ogen een cruciale rol spelen in de democratische toerusting van een nieuwe generatie. Ook de deelnemers zijn gemotiveerd om met dit onderwerp aan de slag te gaan, zeker nu er veel aandacht is voor burgerschapsvorming op school.

Ondanks die motivatie is de begeleiding van de leergemeenschap een zoektocht. ‘Burgerschap’ en ‘democratische vorming’ zijn abstracte begrippen, die tastbaar moeten worden gemaakt, zonder ze plat te slaan. Ik heb zojuist met de leerkrachten een pedagogisch gesprek gevoerd, waarbij we de ervaring van leerkrachten verkennen. Deze gespreksvorm hebben wij als lectoraat ontwikkeld om zo dicht mogelijk bij de concrete ervaring van de leerkracht te komen, vanuit het idee dat dit leraren helpt om in contact te komen met hun ‘bezieling’ voor het leraarschap. Tijdens een pedagogisch gesprek zie ik iets bijzonders gebeuren. De leraren – die aanvankelijk vermoeid binnenkwamen – krijgen een twinkeling in de ogen. De tijd die wij nemen voor elkaars ervaringen brengt een gepassioneerd gesprek op gang. ‘Dít is waar het onderwijs om draait, hiér ben ik leerkracht voor geworden!’ Ik ben onder de indruk van wat er gebeurt. Het concept ‘burgerschap’ dat voor iedereen vaag was, wordt gevuld met concrete praktijkvoorbeelden en allemaal voelen wij de energie die loskomt.

Tegelijkertijd roept wat er gebeurt ook twijfels bij mij op. In ons enthousiasme wordt bijna elke ervaring aan democratische vorming verbonden; van de indeling van de klassengroepjes, tot een gesprek over omgangsnormen wanneer een uitvaartstoet langskomt. Ik snap de dwarsverbanden, maar twijfel: is dit echt waar burgerschapsvorming over gaat? Helpt het leraren als democratische vorming wordt gekoppeld aan zo’n brede waaier van ervaringen? Burgerschap kan snel een containerbegrip worden. Zoals Eidhof (2018) in zijn boek beschrijft, wordt zoveel onder burgerschap geschaard dat niet duidelijk is wat er precies bedoeld wordt. Als alles valt te scharen onder de noemer ‘burgerschapsvorming’, dan is het erg lastig om richting te vinden met elkaar.

Ondertussen is het anderhalf jaar later. Ook in het nieuwe schooljaar hebben we meerdere bijeenkomsten met elkaar gehad en daarna is het traject met de school afgerond. Uiteindelijk is het gelukt om het bewustzijn te vergroten met betrekking tot democratische vorming op school. We hebben zinvolle gesprekken gevoerd, waarin ook de definitie van democratische vorming vaak een punt van discussie was. We zijn er als groep in geslaagd om concrete handvatten aan te reiken om de andere collega’s van de school aan het denken te zetten over burgerschap in de klas. Toch is mijn aarzeling in het traject nooit helemaal verdwenen. Bij een volgend traject zou ik….”

Lees de hele blog van Pieter Boshuizen: Professionaliseren met een hart in tweestrijd, NIVOZ, 2 december 2022: https://nivoz.nl/nl/professionaliseren-met-een-hart-in-tweestrijd

Lectoraat Professionaliseren met hart & ziel: www.thomasmorehs.nl/onderzoek/professionaliseren-met-hart-en-ziel/

Hester IJsseling is voortrekker van Stichting Beroepseer.

Afbeelding bovenaan is van Gerd Altmann