De accountantssector dient uiterlijk in september 2014 te komen met concrete voorstellen om de kwaliteit en onafhankelijkheid van de beroepsuitoefening te verbeteren. De accountant heeft een belangrijke rol in het maatschappelijk verkeer en is met zijn wettelijke controletaak, kennis en ervaring bij uitstek geschikt het management van ondernemingen kritisch te toetsen.
Tegelijkertijd moet de accountant ook in staat worden gesteld om de gewenste kritische rol te spelen. Ook zullen de wetgever, de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en de Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (NBA) bereid moeten zijn tot veranderingen die leiden tot een ‘schone’ accountant. De stem van gebruikers zal daarbij ook gehoord moeten worden.

Om een begin te maken met een ‘schone accountantssector’ beschrijft Geert Koster, advocaat bij beleggersvereniging VEB, in tien punten wat wenselijk is vanuit het perspectief van de gebruikers:

1. De accountant dient de controleopdracht te krijgen van de aandeelhoudersvergadering. Feitelijk zal hij moeten worden aangestuurd door de raad van commissarissen (audit committee) en dus niet door de bestuurders van de gecontroleerde onderneming. Commissarissen hebben een eigen belang bij een goede controle: bij een misleidende jaarrekening zijn zij immers hoofdelijk aansprakelijk (artikel 2:150 BW).
2. De accountant dient te rapporteren met een uitgebreide accountantsverklaring, waarin hij ingaat op zijn controle én zijn bevindingen. Zo nodig moet hij tijdens de aandeelhoudersvergadering nog een toelichting geven. Hij moet daar op vragen eerlijk kunnen antwoorden zonder te worden gehinderd door geheimhouding. De accountant moet zich bewust zijn van zijn maatschappelijke rol: een kritisch controleur die tijdig waarschuwt.
3. Bij overdracht van de controleopdracht naar een andere accountant moeten het volledige accountantsdossier (inclusief afschrift van de discussies die tot de breuk hebben geleid) en de accountantsrapporten van de afgelopen vijf jaar worden overgedragen aan de nieuwe accountant. Wordt deze documentatie niet beschikbaar gesteld, dan mag een opvolgend accountant de controleopdracht niet accepteren. De oude accountant mag zich tegelijkertijd verantwoorden voor de Accountantskamer.
4. Bij faillissement of malversaties moet de accountant volledige openheid geven over zijn werkzaamheden. Bij een faillissement binnen een jaar na afgifte van een goedkeurende verklaring zonder voorbehoud, zal hij volledige inzage moeten geven in zijn controledossier. Dat geldt jegens iedereen: AFM, tuchtrechter, curatoren en iedere belanghebbende. Een beroep op geheimhouding is in dat geval onwenselijk.
5. De strenge controles van de AFM zijn maatschappelijk gewenst. Evenals naming en shaming in kantoorspecifieke rapportages. Bij gebleken misstanden dienen fors hogere boetes te worden opgelegd. Accountantskantoren schrikken niet van boetes van twee ton of een halve ton (EY en Deloitte), en ook de 9 ton boete voor KPMG in 2011 heeft kennelijk niet geleid tot een leerervaring. De dreiging van fors hogere boetes zal een (commerciële) prikkel zijn voor accountants om beter werk te leveren. Ook zullen wanpresterende collega’s eerder intern tot de orde worden geroepen.
6. Geen enkele beperking van de aansprakelijkheid van accountants. Accountantskantoren besteden veel tijd en geld aan lobbywerk om hun aansprakelijkheid wettelijk te beperken. Dit is ongewenst en in deze tijd zelfs maatschappelijk onaanvaardbaar. De dreiging van een forse claim zal dezelfde preventieve werking hebben als een forse boete van de AFM.
7. Accountantskantoren moeten een grotendeels onafhankelijke leiding hebben. Zowel bestuurders als eventueel commissarissen. Een Commissie Publiek Belang zonder daadwerkelijke bevoegdheden is slechts een façade. Waar was de (Europese) Commissie Publiek Belang van KPMG bij de recente schandalen? De onafhankelijke bestuurders moeten worden afgerekend (en beloond) op de kwaliteit van het werk van de accountants, en dus niet op de door de accountants behaalde omzet. Ontslag van de onafhankelijke bestuurders zou slechts mogelijk moeten zijn na goedkeuring van de AFM.
8. Kritiek binnen de beroepsgroep moet worden gestimuleerd. Nu zijn negen van de tien hoogleraren verbonden aan een big four-kantoor. Zij uiten opvallend weinig kritiek en in sommige gevallen bedekken zij zelfs misstanden met de mantel der liefde. Deze incestueuze situatie is onwenselijk. Hoogleraren accountancy moeten dan ook niet (meer) verbonden zijn aan accountantskantoren.
9. Ook vanuit de NBA dient de kritiek te worden gestimuleerd. De NBA wordt teveel gedomineerd door accountants van de big four. De voorzitters (Dekkers, Wieleman en straks Jongstra) zijn van de big four afkomstig. Zeker, de NBA organiseert de laatste jaren de nodige debatten en faciliteert interne werkgroepen die met verbeterpunten moeten komen. Maar het was wenselijk geweest als vanuit de NBA veel eerder kritiek was geuit op falende accountants en niet om vijf voor twaalf. De NBA kan ook de stap naar de Accountantskamer zetten. Dat heeft zij tot nu toe bij mijn weten uitsluitend gedaan bij accountants die niet voldeden aan hun opleidingseisen. De NBA moet onafhankelijker van de big four optreden. Het zou een goed signaal zijn als in de toekomst de voorzitter niet van een big four-kantoor afkomstig is.
10. Het oligopolie van de big four-kantoren is ongezond en zal op de lange termijn moeten worden doorbroken. De overheid kan aan marktpartijen het goede voorbeeld geven door (waar mogelijk) controleopdrachten neer te leggen bij andere partijen dan de big four.

Deze tienpuntenlijst is slechts een startpunt. De echt ‘schone’ accountant zal zich nadrukkelijk in dienst stellen van het maatschappelijk verkeer. Daarnaast zullen de gebruikers van de jaarrekening nog kritischer dan voorheen moeten kijken naar de werkzaamheden van de accountant. Het maatschappelijk verkeer zal voor die taak niet weglopen.

10 verbeterpunten voor ‘schone’ accountant, door Geert Koster, 24 juni 2014, website Accountant: www.accountant.nl

Op 3 juli 2014 vindt in De Balie te Amsterdam om 14.30 uur een openbaar nationaal debat plaats over de toekomst van het accountantsberoep, EU monitor: www.eumonitor.nl