Democratiseer ons werk! Pleidooi voor een reorganisatie van de economie

Hoe kunnen we de stem van werknemers versterken? was de vraag op een bijeenkomst in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam naar aanleiding van de publicatie van het boek Democratiseer ons werk! Het boek is een pleidooi voor de democratisering van de werkplek teneinde het evenwicht tussen economie en samenleving te herstellen.
Voorafgaand aan het boek verscheen in mei 2020 – in 27 talen, waaronder het Nederlands – het manifest Arbeid: meer democratie, minder markt, meer milieuherstel dat door meer dan drieduizend onderzoekers van ruim zevenhonderd universiteiten en wetenschappelijke instellingen van over de hele wereld was ondertekend.

Kort daarna verscheen het manifest in boekvorm, aangevuld met essays: Le Manifeste Travail. De Engelse editie Democratize Work  kwam uit in 2022, waarna de Nederlandse editie Democratiseer ons werk! in februari 2023.
Initiatiefnemers van het manifest zijn drie wetenschappers: Isabelle Ferreras, Julie Battilana, en Dominique Méda. Met negen andere vrouwelijke wetenschappers – economen, filosofen, sociologen en politicologen – schreven zij het boek dat twaalf essays bevat, warm aanbevolen door de Franse econoom Thomas Piketty, auteur van het in 2013 gepubliceerde boek Le Capital au XXIe siècle: “Een fundamentele bijdrage aan het denken over een andere wereld, een ander economisch systeem, een rechtvaardige samenleving die trots is op haar diversiteit. Een essentiële stap naar een participatief socialisme: democratisch, ecologisch en feministisch”.
Kern van het boek is dat werkers niet langer als louter handelswaar worden gezien, door ze een gelijkwaardige stem te geven in het bestuur van ondernemingen.

Helmer Stoel in Jacobin

Naar aanleiding van de publicatie van de Nederlandse editie heeft redacteur Helmer Stoel een artikel geschreven in het tijdschrift Jacobin: Geef werkers, niet alleen aandeelhouders, zeggenschap in ondernemingen. Hij schrijft:
“In maart 2020, tijdens de eerste lockdowns, lag het dagelijkse leven in veel landen stil. Ziekenhuizen waren overvol, schappen van supermarkten leeg, en distributiecentra draaiden overuren. De economische machine haperde. Deze problemen brachten heel duidelijk aan het licht hoe alle sectoren van de economie draaien op mensenwerk. Artsen en verplegers, vrachtwagenchauffeurs en bezorgers, leraren en jeugdhulpverleners – vele beroepsgroepen werden zichtbaarder dan ooit.

Laagbetaalde werkers die structureel over het hoofd worden gezien en nauwelijks waardering krijgen, heetten opeens ‘cruciaal’. Terwijl veel goedbetaalde werkers veilig thuis zaten, stonden de meest kwetsbare groepen – werkers in distributiecentra, seizoensarbeiders – buitenproportioneel bloot aan de gevaren van covid, met alle gevolgen van dien (besmetting betekende vaak baanverlies).

Even vonden linkse en rechtse partijen eensgezind dat de werkers in de zorg meer waardering verdienen. De Tweede Kamer debatteerde over extra investeringen op de lange termijn in de sector. Rutte wees die ideeën van de hand. Toch schroomde hij niet om op persconferenties keer op keer een lofzang op ‘onze zorghelden’ af te steken.

Nu, slechts twee jaar later, lijken we al teruggekeerd naar business as usual. Met de laatste golf van de covidpandemie is ook de maatschappelijke interesse voor deze werkers weggeëbd”.

Positie werkers ondermijnd

Stoel wijst erop dat het goed is ons te herinneren dat de macht van aandeelhouders over ondernemingen sinds de jaren zeventig sluipenderwijs is gegroeid. Winst maken is het allesoverheersende doel geworden. Tegelijkertijd is de invloed van organen die het belang van werkers vertegenwoordigen – ondernemingsraden en medezeggenschapsraden – afgenomen. De behandeling van werkers als een van de vele stakeholders in een onderneming, miskent niet alleen hun onmisbare rol, maar ondermijnt ook hun positie.
De positie van werkers is structureel verzwakt. Een van de redenen is de toename van tijdelijke dienstverbanden en platformwerk. Een andere reden is de decennialange erosie van de vakbonden, traditioneel gezien de organisaties die door collectief onderhandelen de belangen van werkers behartigen.

Democratie op de werkvloer

Stoel: “Met hun pleidooi voor democratisering beroepen de auteurs zich op een oud socialistisch ideaal: dat van de zogeheten ‘economische democratie’ of workplace democracy. De strijd voor inkomensgelijkheid gaat niet ver genoeg, want gelijkheid moet ook op de werkvloer worden gerealiseerd door het invoeren van democratische praktijken. Maar waar radicale varianten van economische democratie de afschaffing van de loonarbeid als inzet hebben, en de vervanging van de bedrijfshiërarchie door het zelfbestuur van arbeiders, kiezen de auteurs voor een minder utopisch, maar daarmee wel haalbaarder voorstel.

Werkers zouden volgens dit voorstel inspraak moeten hebben bij de keuze voor een ceo, het bepalen van de algemene koers van een onderneming, en het maken van beslissingen over de winstverdeling. Voorbeelden die de auteurs noemen zijn Mondragon, een Spaanse organisatie van coöperatieven, en de Amerikaanse detailhandelaar Costco. Bij Mondragon kiest een algemene vergadering ieder jaar het management. En Costco, de ‘anti-Walmart’, zoals The New York Times het bedrijf doopte, staat bekend om zijn relatief hoge lonen en goede arbeidsvoorwaarden”

Stoel beëindigt zijn artikel met: “Al met al zijn het manifest en het boek Democratiseer ons werk! een urgent appèl aan ondernemingen om de jarenlange hegemonie van aandeelhouders te doorbreken, niet alleen voor werkers, maar ook voor de planeet. Want de arbeid die werkers dagelijks investeren is essentieel; de winst van aandeelhouders niet”.

Lees het hele artikel Geef werkers, niet alleen aandeelhouders, zeggenschap in ondernemingen, door Helmer Stoel, Jacobin Nederland, 21 maart 2023: https://jacobin.nl/democratiseer-werk/

Jacobin Nederland: https://jacobin.nl/

Democratiseer ons werk! (€ 20,00) is een uitgave van Starfish: www.starfishbooks.org/product/isabelle-ferreras-democratiseer-ons-werk/

Downloaden Manifest Arbeid: meer democratie, minder markt, meer milieuherstel (vertaald door Ingrid Robeyns, Universiteit van Utrecht), 16 mei 2020: https://beroepseer.nl

Democratize work: https://democratizingwork.org

Democratiseer ons werk! Pakhuis de Zwijger, Amsterdam, 15 februari 2023: https://dezwijger.nl/programma/democratiseer-ons-werk