“Eenvoud is het kenmerk van het ware”, was de lijfspreuk van de legendarische arts Herman Boerhaave. Op zijn twaalfde jaar, in 1680, krijgt hij een abces aan zijn been waaraan hij jaren lijdt. Uiteindelijk lukt het hem zich te genezen “met zijn eigen water en zout”.
Eind 2019 schreef Commissaris van de Koning in Groningen René Paas een artikel voor de bijlage Het goede leven van het Friesch Dagblad. Op Linkedin verwijst Paas naar dit artikel waarin hij een noodzakelijk pleidooi houdt voor meer eenvoud. Dit in verband met de parlementaire enquête aardgaswinning Groningen.
Eenvoud is de tegenpool van ‘bureaucratisme’: bureaucratie die is verworden tot een klakkeloos toepassen van regels en voorschriften. Bureaucratisme is een gevaarlijke plaag van de moderne maatschappij.
Graag had Paas, wat de Groninger gaskwestie betreft, gezien dat er op drie terreinen tempo ontwikkeld was: de afbouw van de gaswinning, de afhandeling van schade en de aanpak van versterking van huizen. Onorthodoxe maatregelen waren er nodig, daarover leek iedereen het eens.

Er kan veel, maar er mag weinig

2019 Zou het jaar van de uitvoering worden. Maar daarvan is niets terecht gekomen. Paas: “We staan tot onze middel in de stroop. Te veel formele stappen. Te lange aanbestedingsprocedures”.
Hij vervolgt: “De aanbestedingsregels, de zorgvuldige taxaties en berekeningen, ze waren bedoeld om zekerheid en rechtvaardigheid te brengen. Maar ze brachten traagheid en machteloze woede. En de afgesproken versnelling blijkt steeds opnieuw moeilijk te bereiken. Er kan veel, maar er mag weinig.

De Groningse gasellende is uniek, maar dat van die regels is een bekend patroon. Waar je ook werkt, overal zijn de wetten zo ingewikkeld geworden, dat ook doorgewinterde professionals er in vastlopen. Als ik met burgemeesters praat over hun zorg voor verwarde personen, dan zeggen ze dat ze hun verantwoordelijkheid niet waar kunnen maken. Als ik de medewerkers van Veilig Thuis vraag waarover ze opscheppen op verjaardagsfeestjes, dan gaat het over de keer dat ze een jongere konden helpen, ‘ondanks de regels’. En dat is raar, want de regels zijn er om hulpverleners te helpen bij hun werk. Niet om ze tegen te werken.

De antwoorden van burgemeesters en jeugdhulpverleners lijken sterk op wat verpleegkundigen, leraren, politieagenten, maatschappelijk werkers en bijstandsambtenaren zeggen als je vraagt waar ze trots op zijn in hun werk. Zonder aarzelen vertellen ze dan hoe ze mensen echt konden helpen – ondanks de regels. Nederlandse werknemers zijn hoger opgeleid dan ooit tevoren. Maar de regels waaraan ze moeten voldoen – die van de overheid en die van hun eigen protocollen – belemmeren hun professionele ruimte meer dan ooit. De regels zijn vaak tegenstrijdig en zo ingewikkeld dat ook de mensen die ze moeten toepassen ze niet meer helemaal begrijpen.

[ … ]

Ruim tien jaar geleden leidde ik een commissie die de VNG moest adviseren over jeugdzorg. We brachten geduldig een doolhof in kaart: de jeugdzorg leek gemaakt om in te verdwalen. Ik voelde me een soort ‘Alice in Jeugdzorgland’. Want wat is het een ingewikkelde wereld, die van preventie en jeugdgezondheidszorg, van ondersteuning en vele soorten van geïndiceerde zorg voor jeugdigen, van bureaus jeugdzorg en centra voor jeugd en gezin.

Die ingewikkelde wereld was geen natuurverschijnsel. Hij was door mensen gemaakt.

[ … ]

Het begon veelbelovend

Toen ik in 2009 voorzitter werd van Divosa, de vereniging van directeuren van gemeentelijke sociale diensten, was net het rapport ‘Werken naar vermogen’ gepresenteerd. Het ging over de kansen op werk van mensen die niet op eigen kracht het minimumloon kunnen verdienen. Al deze mensen hadden slechte kansen op de arbeidsmarkt. En maar een klein deel van hen kon terecht in sociale werkplaatsen, die allemaal kampten met uitzichtloze wachtlijsten.

Werkgevers werden gek van de ingewikkelde regels. Van de verschillen tussen Wajong, Sociale werkvoorziening en bijstand. We wilden een einde maken aan concurrerende doelgroepen, ambtenaren en uitvoeringsinstanties. Wij stelden daarom voor dat er één eenvoudige regeling zou komen voor de onderkant van de arbeidsmarkt. Dat zou voor iedereen betere kansen bieden. Het voorstel haalde veel verkiezingsprogramma’s en ook het regeerakkoord van het eerste kabinet Rutte.

Het begon veelbelovend. Maar vijf jaar, twee kabinetten en een sociaal akkoord, twee wetsvoorstellen en veel wijzigingsvoorstellen later was het mooie idee van één regeling door de inbreng van allerlei bezorgde betrokkenen vertimmerd tot de Participatiewet die we nu kennen.

[ … ]

Het gevolg laat zich raden. Werkgevers worden nog steeds gek van de ingewikkelde regels. En gemeenteambtenaren en ondernemers maken er het beste van ‘ondanks de regels’.

De reeks is langer te maken”.

Niet in de wet persen en overlaten aan verstandige ambtenaren

Paas concludeert dat het systeem vastloopt, maar we blijven dapper de symptomen bestrijden. Het leidt tot frustratie en gekmakende voorbeelden: “Kennissystemen bij uitkeringsinstanties kunnen onbegrijpelijke regels bijna foutloos toepassen. Maar geen ambtenaar kan het meer uitleggen: ‘Computer says no’.

[ … ]

Als we bij de volgende wetswijzigingen nou eens volstaan met de eenvoudige hoofdregel, in de wetenschap dat een klein deel van de situaties daar niet goed in past. Die proberen we niet in de wet te persen, maar die laten we over aan verstandige, hoogopgeleide ambtenaren. Zij krijgen de opdracht om in individuele gevallen een verstandige beslissing te maken. Om altijd na te denken wat de bedoeling was van de wet. En om te vragen aan de meneer of mevrouw tegenover hem: ‘wat hebt u nodig?’ Dat is geen willekeur. Dat is maatwerk.

[ … ]

Waar ingewikkeldheid leidt tot onrecht en onbegrip, is eenvoud een opdracht. Weersta dus de neiging om elk gaatje meteen met extra regels dicht te smeren. Geef ruimte. Stop de stopverfstaat!”

Lees het hele verhaal: Eenvoud als opdracht, door René Paas, Linkedin, 23 maart 2023: www.linkedin.com/pulse/eenvoud-als-opdracht-ren%C3%A9-paas?trk=public_profile_article_view

Aanbevolen boek: Te goed geregeld. De overorganisatie van Nederland, door Chris van der Heijden. Dit boek verscheen in 2019 en wordt met de dag actueler. Nog verkrijgbaar als e-boek bij uitgeverij Atlas/Contact: www.atlascontact.nl/boek/te-goed-geregeld/

Afbeelding helemaal bovenaan is van Gerd Altmann