Eva Knies kreeg in 2022 bericht dat haar project People management: te veel van het goede? een Vidi-financiering^*) krijgt van ongeveer 800.000 euro voor het opzetten van een onderzoeksgroep en de ontwikkeling van een eigen onderzoekslijn. Eva Knies is hoogleraar Strategisch Human Resource Management aan de Universiteit Utrecht.
In het Tijdschrift voor HRM schreef zij met Sandra de Kruijf en Jasmijn van Harten het artikel De schaduwkant van HRM.
Human Resource Management (HRM) houdt zich bezig met de personeelszaken van een bedrijf. Daarbij gaat het niet zozeer om de persoon als werknemer op zich. De nadruk ligt meer op vaardigheden, kennis en motivatie van de werknemer.
Jasmijn van Harten is als universitair hoofddocent verbonden aan het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO) aan de Universiteit Utrecht. Sandra de Kruijf is promovenda aan het USBO.

Het blijkt dat HRM een schaduwkant heeft: valkuilen, hindernissen en risico’s van bestaande of nieuwe (beleids)praktijken met betrekking tot personeel. Zij schrijven:
”Er is door velen – getuige onder meer vele publicaties over dit onderwerp in het Tijdschrift voor HRM – onderzoek gedaan naar de vraag of HRM meerwaarde oplevert voor verschillende belanghebbenden. De mogelijkheid dat HRM tegelijkertijd ook een schaduwkant kan hebben, is echter in veel mindere mate onderwerp van discussie. Wij denken dat HRM-ondersteuning – hoe goed bedoeld ook – ‘te veel van het goede’ kan zijn. Dit levert juist risico’s op voor de prestaties en het welzijn van medewerkers. Deze schaduwzijde is nog onderbelicht. Meer inzicht is nodig in de risico’s hiervan en hoe er optimale ondersteuning aan medewerkers kan worden geboden”.

Hoewel de schaduwkant van HRM niet systematisch in kaart is gebracht, zijn er wel enkele studies die negatieve effecten van HRM op prestaties of welzijn van medewerkers laten zien. Dit zijn lang niet altijd onderzoeken die zijn gedaan om de schaduwkant van HRM te bestuderen. Regelmatig zijn negatieve HRM-effecten een nevenbevinding. Eén van deze studies is het promotieonderzoek van Jasmijn van Harten. Zij zag dat medewerkers die veel ondersteuning krijgen van hun leidinggevende bij hun functioneren in het dagelijkse werk minder open staan voor verandering. Jasmijn noemt dat het verwende werknemereffect. Deze bevinding geeft te denken: is meer ondersteuning vanuit de organisatie en de leidinggevende altijd beter? Ons voorlopige antwoord is: ‘nee, niet altijd’.

Social exchange

Voor onze argumentatie gaan we terug naar een klassieke theorie uit de jaren ’60: de Social Exchange Theorie van socioloog Peter Blau en het principe van wederkerigheid van Alvin Gouldner; het kernidee dat wanneer mensen positieve acties van anderen ervaren, ze het gevoel hebben dat ze bij de ander in het krijt staan en hun ‘schuld’ terug moeten betalen. De Social Exchange Theorie wordt veelvuldig gebruikt om positieve bijdragen van HRM, op bijvoorbeeld prestatie, te verklaren. Wij betogen dat dit een eenzijdige toepassing is en dat hetzelfde mechanisme ook tot minder positieve resultaten kan leiden. Als medewerkers veel ondersteuning krijgen kunnen zij het gevoel hebben dat zij zich bovenmatig moeten inzetten om dit terug te betalen in de vorm van bijvoorbeeld langer doorwerken om het werk af te krijgen, collega’s helpen of extra taken oppakken. Dit creëert een potentieel risico voor het welzijn van medewerkers. Zij kunnen over hun eigen grenzen gaan in hun pogingen de wederkerigheidsbalans te herstellen, met een grotere kans op bijvoorbeeld stress en burn-out. Het omgekeerde is ook denkbaar en sluit aan bij de verwende werknemers van Jasmijn. In dat geval profiteren medewerkers wel van de ondersteuning die ze krijgen, maar zal die niet tot optimale prestaties leiden. In dit geval krijgt de organisatie onvoldoende return-on-investment”.

Alertheid geboden

De auteurs eindigen hun verhaal met uitleg over het project De donkere kant van people management: “De komende jaren zullen wij met een team – bestaande uit experts op het gebied van HRM, arbeids- en organisatiepsychologie en bestuurskunde – onderzoek doen naar de schaduwkant van HRM, in het bijzonder in de onderwijs- en zorgsector. Dit onderzoek zal inzicht geven in het vóórkomen van negatieve effecten van goedbedoelde ondersteuning en de omstandigheden waaronder de risico’s daarop het grootst zijn. Denk bijvoorbeeld aan een situatie waarin een re-integrerende medewerker de mogelijkheid wordt geboden om een opleiding te volgen. Deze medewerker zal zich waarschijnlijk gezien en gewaardeerd voelen door het aanbod. Tegelijkertijd bestaat er ook een risico dat deze medewerker door het volgen van de opleiding in de gegeven situatie te veel hooi op de vork neemt tijdens het re-integratieproces. In nauwe samenwerking met de praktijk zullen we tevens komen tot handvatten voor leidinggevenden en medewerkers om te voorkómen dat de negatieve effecten van HRM optreden. Het wederzijds afstemmen van onuitgesproken verwachtingen speelt daarbij een belangrijke rol. In de tussentijd is alertheid geboden: meer ondersteuning kan ook te veel van het goede worden. Sterker nog: het kan datgene wat het probeert op te lossen juist verergeren. Het is van belang de juiste HRM-dosering te vinden (niet te veel, niet te weinig) om zo optimale resultaten te boeken”.

Lees het hele artikel De schaduwkant van HRM, door Eva Knies, Sandra de Kruijf & Jasmijn van Harten, Tijdschrift voor HRM, 15 april 2024: https://tijdschriftvoorhrm.nl/de-schaduwkant-van-hrm/

Onderzoeksproject naar de schaduwkant van people management, Universiteit Utrecht: www.uu.nl/nieuws/vidi-beurs-eva-knies-voor-onderzoek-naar-schaduwkant-people-management

In najaar 2023 verscheen het boek The dark side – waarover er gezwegen wordt op de werkvloer,  door Peggy De Prins bij de Vlaamse uitgever Pelckmans. Brenda Vermeeren schreef voor het Tijdschrift voor HRM een recensie van het boek (23 januari 2024): https://tijdschriftvoorhrm.nl/the-dark-side-waarover-er-gezwegen-wordt-op-de-werkvloer/

Noot
^*) Een Vidi-financiering of beurs maakt samen met de Veni- en Vici-beurzen deel uit van het Talentprogramma van NWO – Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Vidi is gericht op ervaren onderzoekers die na hun promotie al een aantal jaren succesvol onderzoek hebben verricht. www.nwo.nl/calls/nwo-talentprogramma