In tijden van een crisis zoals de uitbraak van het coronavirus kun je als bestuurder maar beter niet de suggestie wekken dat je alles onder controle hebt of gaat krijgen. Dat zegt bestuurskundige en filosoof Robert van Putten. Hij laat zien dat bestuurders realiteit en beleid niet goed op elkaar afstemmen.
Van Putten is gepromoveerd op het proefschrift De ban van beheersing. Naar een reflexieve bestuurskunst aan de VU in Amsterdam op 11 juni 2020.

Maakbaarheid

Van Putten heeft gekeken naar de filosofische grondslagen van bestuur en beleid en in het bijzonder naar het begrip ‘maakbaarheid’, dat draait om een ideaal van beheersing en controle. “Regelmatig valt in politieke en bestuurskundige commentaren het verwijt te lezen dat overheidsbeleid te veel lijdt aan ‘maakbaarheidsdenken’. Een kernprobleem bij ‘maakbaarheid’ is dat het geen recht doet aan de complexiteit van problemen. Neem nu de coronacrisis: alles is zó onzeker, dan is het heel onverstandig om als overheid de suggestie te wekken dat je alles onder controle hebt of denkt te krijgen. Het mechanische wereldbeeld doet geen recht aan de veelkleurigheid van het alledaagse leven.”

Beheersing

Te veel focus op beheersing gaat volgens Van Putten ten koste van vrijheid, democratie en rechtsstaat. “Dat zag je ook in de coronacrisis: het radicaal indammen van de uitbraak van corona ging gepaard met enorme beperking van onze vrijheid, zette het parlement grotendeels buitenspel en wordt door juristen wel een ‘rechtsstatelijk experiment’ genoemd. Normatieve kritiek is ook dat maakbaarheid ‘onmenselijke’ kanten heeft: denk aan het leed in verpleeghuizen: door onze beheersingsdrang mogen heel belangrijke sociale contacten niet onderhouden worden.”

Gat tussen realiteit en beleid

Het onderzoek van Van Putten laat zien dat bestuurders realiteit en beleid niet goed op elkaar afstemmen. “Bestuurders die streven naar beheersing bezien de samenleving als een machine die ze kunnen bedienen. Dit noem ik het ‘wereldbeeld’ van bestuur en beleid. Dat de overheid de coronacrisis nu met een ‘dashboard’ wil bestrijden is een prachtig voorbeeld: het veronderstelt dat de overheid aan de top staat van een voertuig, een cockpit. Dat is typisch een mechanische voorstelling van de samenleving.” Van Putten pleit met zijn onderzoek dan ook voor een meer evenwichtig beleid waar rekening wordt gehouden met de onzekerheid van de situatie. “In tijden van onzekerheid is het van belang om bescheiden en gematigd op te treden. Een overheid die de suggestie wekt dergelijke crisis wel te kunnen beheersen maar dat vervolgens niet kan waarmaken, ondermijnt zijn geloofwaardigheid en legitimiteit.”

Met zijn onderzoek hoopt Van Putten een ander perspectief op beleid en bestuur te formuleren dat kan helpen om verstandiger beleid te maken in onzekere tijden.

Meer informatie over De ban van beheersing: Naar een reflexieve bestuurskunst, door R.J. van Putten op site van Vrije Universiteit: https://research.vu.nl

De ban van beheersing is uitgegeven bij Boom, Den Haag: www.boomdenhaag.nl/webshop/de-ban-van-beheersing

Interview met Van Putten: Bestuurders nog in ban maakbaarheid, door Wouter Boonstra, Binnenlands Bestuur, 11 juni 2020: www.binnenlandsbestuur.nl