Redactie Beroepseer

Paul de Blot (1924), honorair hoogleraar business spiritualiteit van de Business Universiteit Nyenrode schreef een blog naar aanleiding van de berichten vorige week over de gebrekkige begeleiding van startende docenten:

“Ik las een verontrustend bericht dat jonge docenten van het lager onderwijs meer begeleiding nodig hebben. Het is alsof men de taak en het belang van het lager onderwijs bagatelliseert. Onderwijs geven aan jonge mensen en hun vorming is een heel moeilijke taak. Hiervoor is niet enkel deskundigheid vereist maar vooral ook bezieling en begrip voor de zoektocht van jonge mensen. Een kind begint met verwondering van het leven, in spel en fantasie ontdekt het zijn vrijheid en de mogelijkheden van zijn mens zijn. Ieder kind is hierin uniek en ieder kind heeft intensieve begeleiding nodig om zijn mogelijkheden te leren ontdekken. Een goede docent is in staat het kind hierin te stimuleren, dat is niet hetzelfde als het kind iets opleggen.

Het is vanzelfsprekend dat deze taak niet gebaseerd is op louter verstandelijke vorming. Hiervoor is vooral praktijk en ervaring nodig, maar vooral wijsheid want kinderen veranderen en omstandigheden veranderen. De wijsheid van oudere docenten is daarom van groot belang voor jonge leerkrachten en hun begeleiding is vanzelfsprekend.

Naast deskundigheid is er meer nodig, een sterke motivatie en bezielende energie. Die komt niet vanzelf en groeit vooral door waardering. Deze waardering voor het onderwijzend personeel is helaas vaak minimaal zodat hun motivatie verzwakt. Het percentage burn out in het onderwijs is hoog. Docenten gaan vaak over naar andere beroepen die hun, ook financieel, hoger waarderen. Het management is vaak gemakkelijker en wordt veel hoger gewaardeerd.

Ontslag van onderwijskrachten is een kapitaalvernietiging die moeilijk te herstellen is. Bij de bezuiniging wordt vaak niet gerealiseerd wat het verlies is van deze kapitaalvernietiging van onderwijsspecialisten voor de toekomst van ons volk. Het is een vernietiging van de mogelijkheden van onze jeugd en daarmee van de toekomst van ons volk. Een welvarende toekomst van ons land wordt bepaald door de jeugd van nu.

Hoe bereiden we onze jonge mensen daarop voor? Niet enkel door kennis, maar vooral door karakter en verantwoordelijkheid. Dat is in handen van de ouders en ook van onze docenten in het lager en middelbaar onderwijs. Het management krijgt voldoende aandacht maar in het onderwijzend en opvoedend personeel is meer investering nodig en een sterke waardering, ook financieel”.

Zie: De jeugd is de grondslag van onze toekomst, blog door prof.dr. Paul de Blot op zijn weblog Paul de Blot, 15 september 2014: http://pauldeblot.nl

De begeleiding van beginnende leraren moet beter, zeker in het PO, Blogs Beroepseer,11 september 2014: https://beroepseer.nl

‘Altijd wat’ reportage over startende leraren, met uitslag enquête onder duizend docenten onder de 35 jaar, Blogs Beroepseer, 8 september 2014: https://beroepseer.nl

De resultaten van de startersenquête tonen volgens bestuurslid Liesbeth Verheggen van de Algemene Onderwijsbond (AOb) dat het onderwijs over de gehele linie beter zijn best moet doen om mensen te laten wennen voor de klas. “Zeker in het primair onderwijs moet de begeleiding van beginnende leraren beter. Zoveel is duidelijk. Maar ook het VO is er nog niet”.

Verheggen sloot net voor de zomer een principeakkoord over een nieuwe cao primair onderwijs. Daarin worden concrete afspraken gemaakt over de begeleiding van starters. Die blijken nodig: uit het onderzoek van de Groene Golf – de jongerentak van de AOb – blijkt dat alle jonge starters in het PO behoefte hebben aan begeleiding, maar dat slechts de helft die krijgt. “En van de mensen die begeleiding krijgen, krijgt weer bijna de helft begeleiding van zijn direct leidinggevende”,  stelt Verheggen vast. “En hoe goed die leidinggevende het ook bedoelt: die is er dus niet de aangewezen persoon voor”.

Vlieguren
De cao-po regelt straks dat beginnende leerkrachten zich de eerste drie jaar kunnen concentreren op de les. “Starters zijn bevoegd en bekwaam om voor de klas te staan”, zegt Verheggen. “Maar om het vak echt onder de knie te krijgen moeten ze vlieguren maken. Daarbij worden ze begeleid door een ervaren collega. En dus niet door degene die uiteindelijk besluit of je in aanmerking komt voor een vast contract. Want die vraag je als starter niet zo snel om tips over zaken als orde houden, time management of omgaan met lastige ouders”.

Het verbaast Verheggen dat het ministerie van OCW langs de afspraken van de cao-tafel heen met pilots schermt die een eigen oplossing zoeken voor het startersprobleem. “Ik twijfel niet aan de goede bedoelingen. Zo is vorig jaar een groepje pabo-studenten van de Hogeschool van Amsterdam met suggesties op minister Bussemaker afgestapt. Zij had deze studenten eigenlijk naar de sociale partners moeten sturen”.

Bescherming
Dat deed Bussemaker niet. Verheggen: “In plaats daarvan wordt nu OCW-geld ingezet voor een project met juniordocenten. Ik heb de details niet, maar binnen de AOb ontvangen we signalen dat de cao-afspraken meer bescherming bieden. In het door OCW geadopteerde plan zou tegenover meer begeleiding minder salaris staan. Daar zijn wij tegen. Een starter is een volwaardig onderdeel van het team. Dus alle goede bedoelingen ten spijt lijkt dit project me overbodig nu er een cao met een prachtig starterstraject op komst is. Zo’n alternatief kan de cao nog verstoren ook. Moeten we niet doen”.

Overigens vallen in de enquête van de Groene Golf de verschillen op tussen primair en voortgezet onderwijs. “In het voortgezet onderwijs is een aantal jaar geleden al een afspraak gemaakt over de begeleiding van starters. Dat zie je terug in de resultaten, maar ook daar krijgt 20 procent geen begeleiding. Terwijl ze er wel recht op hebben. Daar moeten we alert op zijn”.

Rapport Starters-enquête,  Groene Golf en NCRV-programma ‘Altijd Wat’, Een sterk begin- Begeleiding Startende Leraren regio Utrecht, 9 september 2019:  https://bsl-utrecht.nl/wp-content/uploads/sites/62/2015/11/Aob-Starters-enquete-2014.pdf

‘Ministerie moet cao-oplossingen onderschrijven’, Algemene Onderwijsbond, 9 september 2014: www.aob.nl (artikel niet meer beschikbaar op site AOb)

Begeleiding starters kan stukken beter, door Robert Sikkes en Rob Voorwinden, Onderwijsblad, 9 september 2014: https://www.onderwijsblad.nl/article.asp?ArtikelID=10753

Altijd Wat reportage over startende leraren, Blogs Beroepseer, 8 september 2014: https://beroepseer.nl

Leraar René Kneyber in zijn blog over Onderwijshelden die volgens hem geen helden zijn:*) Zie noot onderaan.

Onderwijshelden. Ik heb daar bepaalde beelden bij. Ik denk bijvoorbeeld aan Jacques Jacotot, een verbannen Franse leraar die, in de eerste decennia van de 19de eeuw, een onderwijsaanpak ontwikkelde die ‘universeel lesgeven’ wordt genoemd. Ik denk aan Vincent van der Pas, uit het boek van Anja Vink, die dag-in-dag-uit lesgeeft op een zwarte school in Rotterdam. Ik denk aan collega’s die bijna veertig jaar voor de klas hebben gestaan en het lesgeven tot in perfectie beheersen, aan de docenten uit Seattle die succesvol protesteerden tegen standardized testing, aan leraren in Syrië, in Irak, in Afghanistan. Ik denk niet aan onderwijsadviseurs. Ik denk niet aan ondernemers. En zeker, dat weet ik zeker, niet aan coaches.

Maar misschien ben ik de enige.

Op 13 september verschijnt het boek Onderwijshelden. Met de ondertitel 60x het bewijs dat het kan. ‘Wat kan?’ Dat onderwijsinnovatie kan, kennelijk. De premisse is zo: we denken wel eens dat onderwijsinnovatie niet kan in dat vastgeroeste onderwijs, maar wij zullen bewijzen dat het mogelijk is. Het begint al goed met de inleiding van Berthold Gunster, zo iemand die niks van onderwijs weet, maar er heel luidruchtig iets van vindt. En als je de bochten dan nog iets nauwer neemt, ach.

Zo schrijft hij over ‘een school in Culemborg’ die hij bezocht en in de eerste alinea meteen maar neerzet als een soort moderne mega-stal, waarin kinderen ingekist worden in te kleine lokalen. Nu woon ik in Culemborg, er zijn twee scholen die hij zou kunnen bedoelen, beide staan goed te boek. En bovendien, ik ben in alletwee geweest en met het ruimtegebrek valt het echt wel mee.

Maar dat maakt niet uit, de waarheid is voor de paupers, die bocht mag echt wat nauwer. Kinderen worden zo depressief, nee, overactief! De school in Culemborg – je zal hem hebben uitgenodigd – wordt nu vergeleken met zijn eigen middelbare schooltijd vroeger, in 1910 in Apeldoorn. Nee, vanwege die school in Culemborg is het hele onderwijssysteem kloten, nergens, nee nergens anders is er zo’n grote kloof tussen ‘de cultuur in het bedrijfsleven, de overheid en het gezin aan de ene kant en de cultuur in (met name) het middelbare onderwijs aan de andere kant’. En oh ja, 1 op de 6 leraren heeft een burn-out.

Maar gelukkig zijn er dan de onderwijshelden. De dappere mensen die in dit meedogenloze onderwijssysteem er toch nog wat van weten te maken. Deze dappere mensen, die dus kennelijk burnout, adhd, depressie en de school in Culemborg gaan oplossen. Wat zijn dat voor mensen? In ieder geval voor het overgrote deel geen leraren. Driekwart van hen zijn adviseurs, trainers, entertainers, coaches en ondernemers die fantastische verhalen vertellen over wat ze allemaal hebben bereikt. Allemaal leuk en aardig natuurlijk, maar iedere leraar kan je vertellen dat adviseurs, trainers en the bunch nooit iets bereiken. Er is geen leraar die een adviseur, trainer, ondernemer beschouwt als een held. Als de adviseur/trainer/entertainer met z’n BMW van de parkeerplaats rijdt gaat iedereen weer over op de orde van de dag.

Dat is misschien moeilijk te begrijpen voor de mensen van Onderwijshelden, onderdeel van de Holding voor OnderwijsInnovatie (kek afgekort als H.O.I.) met een pand aan de Oudegracht en gelieerd aan opportune bedrijfjes als Nationale ExamenTraining BV en StudentDocent BV, die voor subsidies van het ministerie, naar verluidt, op de eerste rij zitten. Die ronddraaien in een carrousel van onderwijsvernieuwers en -projectjes. Moeilijk te begrijpen misschien dat we, als leraren, die het echte werk doen, niet erop zitten te wachten om op deze wijze de maat te worden genomen, en dat je niemand een dienst doet met zo’n voorwoord en zo’n cast aan ‘helden’. Straks op 13 september kunnen ze hun boek presenteren, met schuim rond de mond van hun eigen heldendom, en op maandag gaan de lessen gewoon weer verder. Gegeven door echte helden.

Ook in Culemborg.

Met dank aan Arjan van der Meij voor het uitpluizen van de achtergrond van alle auteurs van het boek Onderwijshelden.

Driekwart van de onderwijshelden is geen leraar, door René Kneyber, Withitness, 10 september 2014: http://www.withitness.nl (site bestaat niet meer).

U P D A T E

*) René Kneyber: Mijn aanval op Onderwijshelden ontdaan van de feitelijke onjuistheden
[Stuk aangepast op 23-9-2014. Stichting Onderwijshelden heeft behalve een financiële ondersteuning verder niets te maken met het boek Onderwijshelden. En ze krijgen ook geen subsidie!]

[P.S. Inmiddels vind ik het boek een hartstikke mooi initiatief. Belangrijk om goede voorbeelden te laten zien. Maar het voorwoord door Gunster doet verder geen recht aan de inhoud. Jammer!].

Onderwijshelden – 60 x het bewijs dat het kan: www.sinds1883.nl/c/titels/lb6719/onderwijshelden-60x-het-bewijs-dat-het-kan

Het televisieprogramma Altijd wat besteedt op dinsdag 9 september 2014 in een reportage aandacht aan startende docenten: over begeleiding, werkdruk en wat er anders moet.

Een kwart van de startende docenten stopt binnen vijf jaar na het behalen van het diploma met lesgeven. Dat kan een groot probleem worden als er nu niet iets gebeurt. Doordat veel oudere leraren over een paar jaar met pensioen gaan, kan er in 2020 een tekort van zo’n 5000 docenten in het basisonderwijs ontstaan.
Samen met De Groene Golf, de jongerentak van de Algemene Onderwijsbond (AOb), heeft Altijd wat een enquête gehouden onder startende docenten.

In de VPRO gids no 36 (6-12 september 2014) staat een interview van Jurgen Tiekstra met Jan Willem Hengelveld (24), woordvoerder van de Groene Golf. Twee jaar geleden rondde hij de academische Pabo af en sindsdien hopt hij van de ene naar de andere basisschool om voor een paar maanden of een half jaar in te vallen voor een zieke of zwangere docent. Dat betekent: steeds wachten tot er weer gebeld wordt en in de zomner altijd twee maanden zonder inkomen zitten.
Hengelveld: “Uit cijfers van het CBS van eind 2013 weet ik dat 75 procent van de degenen die in 2011 zijn afgestudeerd nog steeds geen uitzicht heeft op een vaste baan”.

Er gloort hoop

De enquête is gehouden onder duizend docenten onder de 35 jaar met maximaal vijf jaar ervaring. De uitval onder beginnende docenten is zowel in het basis- als middelbaar onderwijs alarmerend hoog. Een op de vier leraren stapt binnen een paar jaar uit het vak. Dat komt niet alleen door het gebrek aan werk in het basisonderwijs, maar vooral ook door de zware werkdruk die een beginnend docent ervaart en het gebrek aan begeleiding door scholen. Dit is een groot probleem, omdat er door de vergrijzing van leraren binnen een paar jaar een tekort aan leerkrachten is.
Op middelbare scholen wordt nu geëxperimenteerd met extra begeleiding, maar voor het basisonderwis wordt op dit punt nog niks gedaan: “Ik heb zelf ook ondervonden dat er op scholen geen begeleidingsplan is, omdat je er toch maar een paar maanden lesgeeft. En juist omdat basisscholen klein zijn, word je begeleid door de enige die vrij is: dat is vaak de directeur. Het probleem daarvan is dat je je niet kwetsbaar durft op te stellen. Want als je vertelt: ik vind het moeilijk orde te handhaven, kan de directeur denken: voor jou honderd anderen die ook les kunnen geven”.

Er gloort hoop aan de horizon: het ministerie steekt geld in extra banen in het basisonderwijs. Bovendien staat in de nieuwe CAO dat iedere beginnende docent recht heeft op begeleiding van een ander dan de leidinggevende. “Het is de vraag hoe scholen dit oppakken, maar we hopen dat dit bijdraagt aan bewustwording van het belang hiervan”, aldus Hengeveld.ê

De uitzending begint om 20.25 uur op NPO 2, en duurt tot 21.15 uur.

Website Altijd wat: https://www.incontxt.nl/AltijdWat/

Prof. Willem Trommel, hoogleraar beleids- en bestuurswetenschappen aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, heeft hevige kritiek in de Volkskrant op de manier waarop de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) omgaat met het selecteren van aanvragen voor subsidies: “De NWO verdeelt een steeds groter deel van de middelen voor wetenschappelijk onderzoek. Vroeger werden die gelden rechtstreeks naar de universiteiten overgemaakt. Daar werken immers de wetenschappers en daar zouden ze wel het beste weten welke projecten veelbelovend zijn. Nu geloven we dat niet meer en richten we competities in. Inmiddels is dit beleid volledig ontspoord, zoals zoveel beleidsprogramma’s van neoliberale signatuur. Er zijn drie hoofdbezwaren: het is te duur, het is oneerlijk en het stimuleert risicoloze wetenschapsbeoefening.

De helft van de kosten

In 2012 verscheen een knap stuk in het Nederlands Juristenblad van de hand van rechtsfilosoof Wibren van der Burg. In een onberispelijke analyse laat hij weinig heel van de zogenaamde talentenbeurs, een NWO-programma gericht op de selectie van kansrijke promovendi. Zijn conclusie luidt dat faculteiten dezelfde selectiekwaliteit leveren als NWO, maar tegen de helft van de kosten.

Er zijn meer van dat soort studies, ook internationaal. De uitkomsten kunnen nauwelijks verrassen. Het competitiecircus brengt drie forse kostenposten met zich mee. Ten eerste moeten steeds meer wetenschappers een aanzienlijk deel van hun tijd besteden aan het schrijven van lijvige onderzoeksvoorstellen die vervolgens een kans van tussen de 80 en 90 procent lopen om te worden afgewezen. Regelrechte verspilling. Een tweede reden voor de hoge kosten is dat NWO zelf niet gratis is. NWO heeft ruim 2.700 fte’s in dienst, een gebouw, werkkapitaal. Maar toch heeft NWO niet zelf de expertise in huis om het eigenlijke werk te doen. Voor ieder programma worden speciale selectieteams ingevlogen, vaak letterlijk, en ieder voorstel wordt door minstens twee externe beoordelaars van commentaar voorzien. Dit flexibele leger van hoogopgeleide selecteurs is de derde reden voor de hoge kosten”.

Trommel geeft een voorbeeld van ontmoediging van talent:

“Enkele jaren geleden had ik in mijn onderzoeksgroep een regelrecht sociologisch talent, laten we hem Bram noemen, rondlopen. Net uit de collegebanken schreef hij een origineel onderzoeksvoorstel, dat ik met goede moed liet meedingen in de NWO-talentenronde. De afwijzing kwam met argumenten die je nu net niet moet aanvoeren bij de selectie van talenten: de methodologie was nog niet helemaal op orde, en nog zo wat technische punten die voorbij gingen aan de brille van de kandidaat.

Ik mocht een bezwaarschrift indienen, en dacht dat maar eens op onorthodoxe wijze te moeten doen. Ik schreef een verhaal over het jongetje Lionel Messi, die op jeugdige leeftijd in geen enkel opzicht voldeed aan de eisen die aan profvoetballers worden gesteld. Maar in zijn directe omgeving liepen scouts rond die iets heel speciaals meenden te zien. Ik heb Bram dagelijks aan het werk gezien, zijn gedrevenheid geproefd, zijn scherpe geest ondervonden. Maar de commissie liet zich vanachter het bureau niet overtuigen, de subsidie kwam er niet en het leven ging door.
Los van persoonlijk leed – dat viel in dit voorbeeld reuze mee – schaadt deze selectiepraktijk de wetenschap. We zien veelbelovende nieuwkomers over het hoofd en kunnen zittende talenten geen zekerheid bieden. Maar de situatie is ernstiger. De protocollering van het selectieproces leidt ertoe dat voorstellen met een voorspelbaar succes het steeds vaker winnen van de spannende aanvragen”.

Oproep aan minister beleid te wijzigen. Enkele aanbevelingen

Trommel roept de minister op het beleid te wijzigen; “Het is failliet”. Zelf doet hij alvast drie aanbevelingen: “Ten eerste: halveer het NWO-budget en breng de andere helft terug naar de kenners die dagelijks op het veld actief zijn. Ten tweede: vereenvoudig de NWO-procedures. Erken dat tussen de beste voorstellen niet meer op rationele gronden valt te kiezen. Een eerste grove schifting volstaat, de verdere selectie kan via een loting worden gerealiseerd. Dat is goedkoper, eerlijker en het houdt de wetenschappelijke avonturiers binnenboord”.

Lees het hele artikel: ‘Wetenschapsselectie van de NWO is ontmoedigende farce’, door Willem Trommel, de Volkskrant, 6 september 2014: www.volkskrant.nl