Redactie Beroepseer

De meest gerapporteerde klachten bij de huisarts zijn gerelateerd aan het bewegingsapparaat, vooral klachten aan knie en de onderrug. Op nummer twee staan problemen aan de huid, gevolgd door problemen met de longen, zo blijkt uit cijfers van het Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg NIVEL

Per 1.000 ingeschreven patiënten, waren er in 2016 ongeveer 700 consulten voor klachten aan het bewegingsapparaat. Het aantal consulten ligt hoger bij vrouwen dan bij mannen en neemt sterk toe met de leeftijd. Zo komen vrouwen van 65 jaar en ouder gemiddeld 1,5 keer per jaar voor beweegklachten.

NIVEL Zorgregistraties brengt de eerstelijns zorg in kaart

Het zorgaanbod in Nederland moet goed aansluiten op de zorgvraag. Maar welke zorgvragen spelen er eigenlijk? NIVEL Zorgregistraties brengt het zorglandschap en actuele zorgvragen in kaart, soms zelfs op de week nauwkeurig. Zo weten we bijvoorbeeld of er griep heerst, of gezondheidscampagnes het juiste effect hebben gehad, en met wat voor zorgvragen mensen bij een huisarts of paramedici aankloppen.

Hiervoor verzamelen we door zorgverleners vastgelegde patiëntgegevens bij honderden hulpverleners uit de eerstelijnszorg verspreid over het land. Deze beveiligde gegevens zijn geanonimiseerd en geschikt gemaakt voor analyses, zodat we antwoorden kunnen geven op uiteenlopende beleidsvragen.

Nederlanders vooral met beweegklachten naar de huisarts, NIVEL, 26 februari 2018: www.nivel.nl

Het rapport Op zoek naar goede leefsystemen – zorgrebellen en het doen van kwaliteit, bevestigt een trend van de laatste jaren: Regels hebben een slechte naam gekregen in de zorg. Op allerlei manieren en op allerlei plekken wordt aandacht besteed aan de nadelen van (een teveel aan) regels en de noodzaak tot een ‘ontregeling’ van de zorg. Zo wil het nieuwe kabinet ‘schrapsessies’ organiseren en zijn bijvoorbeeld huisartsen al langer actief met de ‘Het roer moet om’ beweging. In het kader van deze discussie krijgt de gedachte over ‘systeem en leefwereld’ van de Duitse socioloog Habermas weer aandacht. Deze in de jaren tachtig ontwikkelde gedachte is dat het ‘systeem’ van regulering inmiddels de ‘leefwereld’ van professionals in de zorg (en daarbuiten) overwoekert en dat professionals daardoor niet meer toekomen aan cliëntgerichte zorg; hetgeen juist de bedoeling van zorg is: “In dit rapport beschrijven wij de resultaten van een onderzoek naar de vraag hoe klinische groepen, met een goede reputatie ten aanzien van kwaliteit van zorg, in de praktijk werken aan kwaliteit(verbetering) en innovatie en hoe zij tussen ‘systeem’ en ‘leefwereld’ heen bewegen. We waren benieuwd waarom zij ogenschijnlijk minder last hebben van de van buitenaf opgelegde regels. Daartoe hebben we drie klinische groepen ‘van binnenuit’ onderzocht”.

Rebellen 

Uit observaties bleek dat de onderzochte groepen regelmatig afweken van bestaande regels en voorschriften: “Om die reden spreken we in dit onderzoek van ‘rebellen’ op het gebied van kwaliteit. Met rebellen doelen we op individuen of groepen die in staat zijn om voor zichzelf een context te creëren waarin ze goede zorg kunnen verlenen, zonder dat ze zich buiten de organisatie plaatsen. Ofwel, het zijn groepen die er in slagen om de grenzen van de organisatie op te rekken maar er wel onderdeel van uit blijven maken; door Helen Bevan ook wel omschreven als ‘rocking the boat, while staying in it’.”
De ‘rebellen’ hanteren verschillende manieren om de kwaliteit te verbeteren en te bewaken. De onderzoekers noemen er drie:

– Klinisch redeneren. Voortdurend is een gesprek/discussie gaande over de behoeften van (individuele) patiënten, kwaliteit van leven en de beste manier om de zorg daaromheen te organiseren.
– Groepen creëren contexten waarin de door hen gewenste zorg aan zowel individuele patiënten als de gehele afdeling geleverd kan worden.
– Bewust actief vormgeven aan de eigen ‘goede leefsystemen’, waardoor het onderscheid tussen systeem en leefwereld op de achtergrond wordt gedrongen.

Rebellen zijn dus niet zomaar ‘eigenwijze professionals’ die weigeren zich aan de door de organisatie of externen opgelegde regels te houden en zich daarbij op hun professionele autonomie beroepen. Zij keren ook hun rug niet naar de organisatie maar blijven er juist deel van uitmaken, zij het dat ze de grenzen van de organisatie wel oprekken.
Anderzijds leggen zij zich ook niet bij de regels neer of worden ze cynisch omdat regels hen dwingen dingen te doen die ze niet zinvol vinden of tegen hun professionele identiteit ingaan. Rebellen zoeken een balans door zowel ruimte te creëren als de ruimte op een verantwoorde manier in te vullen.

Belang patiënten staat steeds voorop

Om hun werk te kunnen doen negeren rebelse groepen regelmatig de regels van de organisatie. Ze zijn goed in het vinden van alternatieve methoden en bieden creatieve, innovatieve oplossingen ten behoeve van hun patiënten. Wanneer het organisatiebelang groot is, volgen de rebellen wel de externe regels; bijvoorbeeld bij het behalen van een accreditatie. Zij laten op dit soort strategisch belangrijke momenten zien dat ze goede kwaliteit leveren in termen van het ‘systeem’, maar over het algemeen staat het patiëntenbelang in hun werkwijzen steeds voorop. Een medisch specialist vertelde: “Ik ben niet bezig om mijn agenda voor elkaar te krijgen, als ik er zo in ga zitten dan raak ik gefrustreerd. Ik zie het meer als een proces. Een vorm van tango dansen. Beetje vooruit, stapje terug, dipje maken, verleiden én leiden tegelijkertijd. En uiteindelijk kom ik altijd op het goede punt uit. Het duurt alleen soms even”.

Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Consortium Kwaliteit van de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra en Zorg Instituut Nederland op een dialyse-afdeling, een vrouw-moeder-kind-centrum en een afdeling voor infectieziekten. Op deze afdelingen werken verpleegkundigen met een aanvullende opleiding (HBO-plus opgeleide verpleegkundigen).

Klik hier voor het rapport Op zoek naar goede leefsystemen – Zorgrebellen en het doen van kwaliteit, door Roland Bal, Anne Marie Weggelaar & Iris Wallenburg, Erasmus School of Health Policy and Management,  Rotterdam, februari 2018: www.eur.nl

Zo’n twintig jaar geleden ontstond zowel in de landbouw- als in de zorgsector de behoefte om meer inzicht te krijgen in de kwaliteit en doelmatigheid van de landbouwzorg. Een belangrijke aanleiding hiervoor was de snelle groei van het aantal zorgboerderijen. In 1998 waren er ongeveer 75 zorgboerderijen, in 2007 ruim 750. De verwachting was dat deze groei zich zou doorzetten. Mede als gevolg van deze groei, ontstond ook de behoefte aan een betere samenwerking tussen de landbouw- en de zorgsector.

Voor de Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie ZonMw waren dit belangrijke redenen om in 2010 de kennisagenda Zorg voor Zorglandbouw op te stellen. De ontwikkelaars van deze agenda brachten het bestaande onderzoek naar zorgboerderijen in kaart, en stelden vragen aan alle relevante spelers in het veld. Het bleek dat er nog weinig onderbouwing was voor het effect van de zorg op deze boerderijen, zeker wat betreft het effect op langere termijn. Daarnaast signaleerde de kennisagenda dat er nog een grote kloof bestond tussen de landbouw- en de zorgsector. De sectoren zouden beter op elkaar kunnen en moeten aansluiten.

Met inbreng van de Federatie Landbouw en Zorg, de Taskforce Multifunctionele Landbouw, het ministerie van Economische Zaken en het ministerie van Volksgezondheid (VWS) ontwikkelde ZonMw in 2011 het programma Landbouw en Zorg. De partijen hoopten daarmee meer zicht te krijgen op effecten en kosten van zorglandbouw. Voor het programma was bijna € 1,4 miljoen beschikbaar; het liep van 2011 tot 2017.
In de uitvoering zijn twee fasen onderscheiden. De eerste fase betreft een maatschappelijke kostenbaten-analyse van de zorg op zorgboerderijen. De analyse beperkte zich tot de dagbesteding, gericht op drie doelgroepen: mensen met een verstandelijke beperking, jeugdigen tot 17 jaar en 65-plussers. De resultaten gaven een eerste indruk van het economisch en maatschappelijk nut van zorg op zorgboerderijen.

De tweede fase was gericht op zorgboerderijen met dagopvang voor jeugdigen met gedrags- en opvoedingsproblemen, mensen met een verstandelijke beperking en mensen met dementie. Bij één studie gaat het niet om dagopvang, maar om 24-uurszorg, en wel voor mensen met dementie.

Resultaten

Het gedrag van jeugdigen die naar een zorgboerderij gaan, blijkt duidelijk te verbeteren. Bijna 90 procent van de ouders van deze jeugdigen zien hun kind gelukkiger worden, en merken op dat hun kind beter met leeftijdsgenoten omgaat. Aan mensen met dementie geeft een zorgboerderij het gevoel weer ergens bij te horen. Door de activiteiten die zij uitvoeren, hebben zij de ervaring aan het werk te zijn, of vrijwilligerswerk te doen. Bij mensen met een verstandelijke beperking valt op dat zij op een zorgboerderij rustiger worden, en dat zij hun werk op de boerderij waarderen. Ook voor mensen met een psychiatrische achtergrond hebben zorgboerderijen aansprekende resultaten.

Kwaliteiten

Zorgboerderijen beschikken over waardevolle kwaliteiten en bieden aan doelgroepen passende zorg: een huiselijke en groene omgeving, persoonsgerichte begeleiding, een zinvol en divers aanbod van activiteiten, werkzaamheden, sociale contacten en steun. Het beeld dat in het verleden ontstaan is dat zorgboerderijen hun succes vooral aan hun ‘aaibaarheid’ te danken hadden, strookt niet met de werkelijkheid.

Innovatief en mensgericht

Zorgboerderijen vallen onder andere op door hun innovatiekracht. Zorgboeren worden getypeerd als ‘mensgerichte’ ondernemers die goed kunnen improviseren en ondernemen. ‘Ze gaan gewoon aan de slag’. Vaak meer dan de gemiddelde zorg- of welzijnsinstelling werkt een zorgboerderij vraaggericht, waarmee de schotten tussen wonen, opvang, werk, onderwijs en welzijn bijna automatisch worden doorbroken, of op zijn minst ter discussie staan.

Onderdeel van reguliere zorg

Al met al is met het programma de positie van zorgboerderijen binnen het zorglandschap versterkt. Zorgboerderijen staan niet meer apart, maar worden als onderdeel van het brede zorgpalet beschouwd. Zorg- en landbouwsector kunnen veel van elkaar leren.

Interviews en eindrapport

Voor het eindrapport zijn alle projectleiders en commissieleden van het programma geïnterviewd door Gonny ten Haaft, redacteur bij ZonMw: Programma Landbouw en Zorg 2011 – 2017.
Het relatief kleine programma heeft een grote impuls aan de zorglandbouw gegeven. Zorgboerderijen bieden waardevolle, kwalitatief hoogwaardige zorg aan verscheidene doelgroepen.
De Nederlandse zorgboerderij trekt internationaal veel belangstelling en is intussen ook exportproduct geworden. In diverse landen binnen de Europese Unie, Japan en de Verenigde Staten wordt gestart met onderzoek naar zorgboerderijen.

Klik hier voor het eindrapport Programma Landbouw en Zorg 2011 – 2017, ZonMw, februari 2018: www.zonmw.nl

Kennis over zorgboerderijen, ZonMw, januari 2018: www.zonmw.nl

Kennisagenda Zorg voor Zorglandbouw, ZonMw, juli 2010: www.zonmw.nl