Het rapport Good work, wellbeing and changes in performance outcomes laat het effect zien van goed ‘people-management’ en geeft daarnaast een analyse van de Britse nationale gezondheidsdienst, de National Health Service (NHS). Met ‘people- management’ wordt bedoeld de aandacht die een leidinggevende behoort te hebben voor zijn teamleden en medewerkers. Het rapport is opgesteld door het What Works Centre for Wellbeing, onderdeel van het in 2013 ingestelde What Works Network van onderzoekers, regeringsinstanties, denktanks, bedrijven en non-profitorganisaties die gegevens verzamelen en onderzoek doen naar welzijn en daarover publiceren. Het netwerk dient ter ondersteuning van de dienstverlening van de Britse publieke sector op landelijk en lokaal niveau.

What Works is gebaseerd op het principe dat goede besluiten worden genomen als de juiste gegevens, gebaseerd op onderzoek, voorhanden zijn. Als die er niet zijn behoren besluitvormers zich te bedienen van methoden om uit te vinden wat werkt en niet werkt. What Works is de eerste overheidsinstantie van de wereld die gericht is op het vinden van betere manieren van besluitvorming.
Welzijn gaat om mensen en het creëren van voorwaarden voor de ontwikkeling en groei van een leven van voorspoed, fysieke en geestelijke gezondheid en een duurzame, bloeiende gemeenschap. Welzijn is een maatstaf voor maatschappelijke vooruitgang en het doel waarnaar goed bestuur streeft.

Kenmerken van welzijn

Een baan hebben is over het algemeen goed voor ons welzijn en reikt verder dan er alleen een salaris mee verdienen. Maar een goede baan hebben is nog vele malen beter. Dit gegeven blijkt internationaal te gelden en is van alle tijden.
Een onderzoek heeft een aantal kenmerken van welzijn opgeleverd. De drie belangrijkste voor een gemiddelde persoon van 34 jaar zijn:

• gezondheid, vooral geestelijke gezondheid
• partner, relatie
• een baan

Voorts is gebleken dat ons gevoel van voldoening vermindert als we gaan werken. Dat is belangrijk. Niet alleen omdat we een groot deel van ons leven werken, maar ook omdat gebeurtenissen op het werk van invloed zijn op ons privéleven. Als we meer inzicht krijgen in de rol van werk in ons leven en wat er gedaan kan worden om het te verbeteren, kunnen we een verschil maken. Hoe zorgen we voor beter werk, nu en in de toekomst? Verbetering van welzijn op het werk zorgt voor betrokkenheid van de medewerkers en is ook beter voor de prestaties en de productiviteit.
Gebleken is ook dat goed people-management bij de NHS heeft geleid tot ruim drie keer minder ziekteverzuim en vier keer meer waardering van tevreden patiënten.

Kenmerken van een goede baan

Er zijn elf kenmerken te onderscheiden van wat we verstaan onder een goede baan volgens een rapport van het Britse Department for Business Innovation & Skills uit 2014 over de relatie tussen welzijn en prestaties op de werkvloer: meer controle over je eigen werk; afwisseling; duidelijkheid over wat ervan je verwacht wordt; positieve relatie met managers, medewerkers en klanten; een fatsoenlijke financiële beloning; een gevoel van persoonlijke zingeving en waardering van anderen; kansen om eigen vaardigheden te gebruiken en te ontwikkelen; een veilige en plezierige werkomgeving; ondersteunend toezicht; heldere vooruitzichten en zekerheid; een goede balans tussen werk en privéleven.

Onderzocht werd eveneens of goed people-management verband houdt met een hoog niveau van welzijn en betere prestaties. De uitkomst is dat NHS-organisaties beter scoorden als ze:

• uitgebreid gebruik maakten van scholing
• waardering uitspraken over prestaties
• teamwerk stimuleerden
• duidelijke rollen afbakenden voor de medewerkers
• medewerkers toestonden te beslissen over de manier van werken
• ondersteund werden door het management
• medewerkers betrokken bij besluitvorming over hun afdeling en de organisatie

Verhoging van kwaliteit van banen heeft de volle aandacht van de Britse overheid en dient landelijk prioriteit te krijgen. Voor dat streven zijn gegevens nodig om beter beleid te maken. In oktober 2017 is een nieuwe groep gevormd o.l.v. de Carnegie UK Trust en de Royal Society for the encouragement of Arts, Manufactures & Commerce (RSA) die gaat zoeken naar methoden om de kwaliteit van een baan te meten en naar manieren om de kwaliteit van banen te verbeteren op landelijk niveau.
Martyn Evans van de Carnegie UK Trust: “Voordat kwaliteit van werk op nationaal niveau de voorrang krijgt, hebben we eerst behoefte aan een algemeen aanvaarde definitie van goed werk. Nodig is ook een methode voor het meten van de af te leggen weg tot dat doel en dat doel omvat de essentie van werk en het effect op de kwaliteit van leven van Britse burgers”.

Matthew Taylor van de RSA: “Het is nu de tijd voor iedereen aan goed werk landelijk de voorrang te geven. Groot-Brittannië is terecht trots op een recordaantal gecreëerde banen, maar we hebben ook manieren nodig die ervoor zorgen dat mensen in hun werk vooruitkomen en een eerlijk loon ontvangen. De werkervaring behoort ook overeen te stemmen met de aspiraties van modern burgerschap, namelijk dat mensen voelen dat ze gerespecteerd en vertrouwd worden en in staat tot het nemen van verantwoordelijkheid”.

In de in juli 2017 gepubliceerde Taylor Review of Modern Working Practices heeft Taylor zijn streven uiteengezet: alle werk behoort eerlijk en fatsoenlijk te zijn en een realistische kijk te bieden op uitvoering en ontwikkeling.

Rapport: Good work, wellbeing and changes in performance outcomes, december 2017: www.whatworkswellbeing.org

What do we know about ‘good work’?, What Works Wellbeing, 12 december 2017: https://whatworkswellbeing.org/blog/what-do-we-know-about-good-work/

New initiative aims to identify measurement approach to make job quality a national priority, Carnegie UK Trust, 12 oktober 2017: www.carnegieuktrust.org.uk (Artikel is niet meer beschikbaar).

Good work: the Taylor review of modern working practices. An independent review of modern working practices by Matthew Taylor, chief executive of the Royal Society of Arts, juli 2017: www.gov.uk

Het essay De droom, het land en het tekort gaat over de dilemma’s en de positieve kanten van openheid en transparantie op de ministeries. Het essay is geschreven door drie auteurs op basis van literatuur, elf interviews en werkateliers. In de Inleiding wordt verwezen naar de Duitse regisseur en filmproducent Rainer Werner Fassbinder die in de jaren zeventig het controversiële toneelstuk Der Müll, die Stadt und der Tod (in het Nederlands Het vuil, de stad en de dood) schreef, een uiterst somber verhaal over kapotte mensen in een kapotte stad. Dat sombere beeld heeft in onze tijd een tegenhanger gekregen, het boek The Circle van de Amerikaan Dave Eggers dat de ultieme consequentie van transparantie en totale openheid toont. The Circle is wel Orwelliaans genoemd, dystopisch ook, maar bovenal een verkenning van puurheid, zuiverheid en neutraliteit. Van: “het beste voor hebben met de mensen”.

De droom, het land en het tekort is een vervolg op een eerder onderzoek naar het gedrag van ambtenaren in de openbaarheid, uitgevoerd in 2012, de tijd van de sterke opkomst van sociale media. Het leek erop of er voor de ambtenaar ruimte ontstond voor nieuwe relaties met ‘buiten’ op persoonlijk- en netwerkniveau. De praktijk bleek evenwel weerbarstig te zijn. Het onderzoek kreeg de titel De uitzondering op de regel en schetste een eerste beeld van de dilemma’s die rond transparantie en openheid hebben gespeeld.

Er zijn vier terreinen waar paradoxen en dilemma’s zichtbaar geworden zijn. In de eerste plaats op het politiek-bestuurlijk vlak. Waar de samenleving steeds horizontaler werd, bleven binnen de overheid strikte hiërarchische, verticale structuren overeind. Daardoor bleef ook – als het er echt om ging spannen – de ambtelijke reflex overeind van werken en beslissen volgens de lijn:“We zijn er – weliswaar – voor de samenleving, maar we werken voor de minister”.

Ook in maatschappelijk opzicht was er spanning. Waar nieuwe media aan de ene kant zorgden voor grotere transparantie en openheid, doemde ook de schaduwzijde van deze transparantie al voorzichtig op. Daden, beslissingen en beleidsvoornemens van ‘de’ overheid kwamen steeds nadrukkelijker onder het vergrootglas te liggen. Vooral als zaken misgaan, of dreigen mis te gaan. In ‘successen van de overheid’ lijkt de samenleving minder geïnteresseerd. Dat riep bij ambtenaren de vraag op of de ‘buitenwereld’ wel echt geïnteresseerd is in transparantie en openheid als het gaat om taaie, wellicht wat saaie, lineaire beleidsprocessen. Of veerde de ‘buitenwereld’ alleen op bij schandalen en beleidsplannen waarmee ‘men’ het niet eens is? Sceptici beweerden dat met die transparantie de Doos van Pandora zou opengaan.

We willen een interactieve en snelle overheid

Een derde terrein van spanning zijn de media. Door de snelle ontwikkelingen van internet en sociale media raken journalistiek en samenleving gewend aan snelle interactie en stijgt het verwachtingspatroon ten opzichte van communicatie met de overheid. Die moet interactief, pro-actief en vooral snel kunnen ageren en reageren.
Aan de andere kant accepteert de samenleving steeds minder ‘fouten’. Zo ontstaat de derde paradox . Wij – media en publiek – willen een interactieve en snelle overheid, maar accepteren niet dat er onzorgvuldig wordt gewerkt en fouten worden gemaakt. We verwachten een betrouwbare en nauwgezette overheid.

Tot slot was er frictie rond privacy. Sociale media maken ruim baan voor de ideeën van de Canadese filosoof Marshall McLuhan die in de jaren zestig schreef dat het tempo van media bij iedere ‘uitvinding’ zou toenemen. Zijn voorspelling: “Snel naderen we het laatste stadium van de menselijke extensies – de technologische simulatie van het bewustzijn, waarin het creatieve kenproces collectief en corporatief extensies vindt in de hele menselijke samenleving, zoals we nu reeds onze zintuigen en zenuwen extensies hebben gegeven in de vorm van verscheidene media”.
Met sociale media is iedereen zijn eigen medium. Hiermee komt de voorspelling van de Amerikaanse beeldend kunstenaar en filmer Andy Warhol uit. Hij beweerde in 1968 dat in de toekomst iedereen vijftien minuten lang wereldberoemd zal zijn.
Ook ambtenaren maken gebruik van sociale media. Sommigen juichen dat toe, anderen juist niet. Immers, al snel werd duidelijk dat het voor ambtenaren lastig is om als privé-persoon – bijvoorbeeld – te twitteren. Hoe ver kun je gaan in het verspreiden van je eigen mening over maatschappelijke kwesties?

Tot 2012 was er een overvloed aan beschouwende studies te raadplegen waarin de theoretische voordelen van transparantie en openbaarheid werden belicht. In een aantal studies werd uitgelegd hoe de nieuwe uitvindingen in de praktijk konden worden gebracht. Waarom er meer openheid en transparantie moest komen en waarom de overheid een actievere rol moest spelen in het openbaar maken van bronnen, gegevens en beleidsprocessen kon goed worden beargumenteerd door de ambtenaren. Deze dingen zouden de overheid veel ‘goeds’ brengen. De overheid zou efficiënter en effectiever werken en zich beter kunnen verantwoorden.

Een kwestie van het stellen van de juiste vragen

Hoe we er nu voor staan is te lezen in dit nieuwe essay. Het richt zich op open data en een open overheid vanuit een principiële overtuiging – bijna een identiteitskwestie – in combinatie met een sterke focus op de praktische realisatie van economische meerwaarde. In de laatste jaren zijn er vorderingen gemaakt, zoals het actief openbaarmaken van alle declaraties van ministers en kabinet. Op het gebied van open data zijn er flinke stappen gezet en rond een aantal urgente problemen zoals de energietransitie of de toekomst van ons onderwijs zijn transparante maatschappelijke dialogen georganiseerd.
Vervolgens is er zicht gekomen op moeilijke vragen en dilemma’s. Bijvoorbeeld hoe een data-gedreven open aanpak te realiseren is, welke vaardigheden daarvoor nodig zijn en welke praktische stappen er genomen dienen te worden.

Toegevoegd aan het essay is een co-referaat van Guido Rijnja, adviseur communicatiebeleid van de Rijksvoorlichtingsdienst, getiteld Kramp kan altijd nog, waarin hij constateert dat het niet gaat over de vraag welke gegevens de overheid blootlegt maar hoe de overheid die gegevens blootlegt. Daarmee maakt de overheid kenbaar dat ze a) de ander serieus neemt, b) die ander ook een stem wil geven en c) bereid en in staat is om uitleg te geven.
Wie dit eerste ambtelijke sleutelmoment te lichtzinnig behandelt, doet velen en niet in de laatste plaats zichzelf, tekort. De gevolgen kunnen nihil zijn, maar ook ten hemel schreiend en ronduit kostbaar: hoeveel Wobverzoeken zijn uiteindelijk per saldo niet te definiëren als uitgestelde transparantie? (Wob = Wet openbaarheid van bestuur. Het recht van de burger op informatie van de overheid).

Ambtelijk vakmanschap, aldus Rijnja, “begint met het vermogen te bepalen wat ‘openbaar’ in jouw ‘bestuur’ is. Met ook ‘jouw’ eigenlijk tussen aanhalingstekens. Wat schraagt nou die beoordeling van de vraag van wie iets is en hoe je daarmee omgaat. Zoals Roel in ’t Veld bij de slotbijeenkomst van de ‘Zoektocht naar het handwerk van de overheidsmanager’ op 20 november jongstleden raak opmerkte: aan competenties alleen heb je niets, dat leidt maar tot navelstaarderij. Het gaat om het handelen, als het erop aankomt. En handelen, dat is méér dan iets maken; hét kenmerk van vakmanschap is dat je iets doet.

Omgaan met actieve openbaarheid – of transparantie zo u wilt – is dus in de kern een kwestie van het stellen van de juiste vragen aan de juiste mensen op het juiste moment”.

De droom, het land en het tekort; een essay over openbaarheid, transparantie, open data en de ambtenaar, door dr. Ton Baetens, drs. Arnout Ponsioen en dr. Menno Jacobs, met een co-referaat van Guido Rijnja, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, december 2017. Klik hier voor downloaden.