Beroepseer_actueel

In het voormalige kantoor van het openbaar vervoerbedrijf RET in Rotterdam Zuid luisteren bijna vijftig mensen naar Barend Rombout die door directeur Thijs Jansen van Stichting Beroepseer wordt geïnterviewd over effectieve armoedebestrijding. Bij aanvang blijkt al direct dat we hier in de aanwezigheid verkeren van een soeverein sociaal ondernemer die steeds op zoek is naar samenwerking met anderen. Anders lukt het niet armoede aan te pakken in een stad met 38.000 bijstandsgerechtigden en 100.000 laaggeletterden.

Rombout is hoofd van Bureau Frontlijn dat oplossingen zoekt voor problemen in achterstandswijken rond gezondheidszorg, welzijn, onderwijs, jeugd, ouderen, armoede en werkloosheid. Frontlijn zet stagiairs in bij projecten. Een voorbeeld is de in de voormalige remise gevestigde Veldacademie waar studenten in samenwerking met onderwijsinstellingen onderzoek doen naar de praktijk van alledag. Voor het schooljaar 2015-2016 zijn er 165 stagiairs aangenomen.

Waarom werken met studenten? vraagt Thijs Jansen.
Rombout: “Toen we begonnen was het duidelijk dat we veel mankracht nodig hadden. Studenten moeten het vak leren en dat kunnen ze goed bij ons doen. Het bleek dat een student vrij makkelijk bij een achterstandsgezin binnenkomt. Het werkt laagdrempelig en dat hadden we niet direct gedacht. We dachten zelfs, dit wordt niks. Maar het werkte juist goed omdat er een proces van leren ontstaat. De hogeschool leert de theorie, de Antilliaanse moeder leert de praktijk. Als je die bij elkaar brengt op een goede manier, kan er een heleboel”.

Behalve de stagiairs heeft Bureau Frontlijn 65 professionals in dienst. De derdejaars studenten – in de leeftijd van 20 tot 29 jaar – krijgen van hen een training van twee weken, waarin ze al meegaan naar de gezinnen. In de dagelijkse praktijk doet de professional altijd de intake. Hij of zij bekijkt wat er aan de hand is. Daarna volgt een plan van aanpak.
Rombout: “Het is niet: ga maar wat doen. We werken heel gericht. Studenten kunnen dat ook. Meegaan met mensen naar een loket of een balie, een formulier goed invullen op de computer. Daar hoeven geen hoogopgeleide professionals voor worden ingezet. We moeten af van de ouderwetse hulpverlening vind ik. Studenten zijn flexibel. Ze worden opgeleid tot hulpverlener. Ze zijn ook trainer-coach van de mensen die ze hulp verlenen. Iemand die al dertig jaar in de hulpverlening werkt, vindt het moeilijk om te trainen en te coachen, maar met studenten lukt het wel”.

Basisfatsoen

Bureau Frontlijn staat per jaar tussen de 1000 en 1500 gezinnen bij voor perioden van enkele maanden tot een half jaar of langer indien nodig. Het sinds februari 2014 lopende project Moeders van Rotterdam bevat een intensief begeleidingsprogramma voor multiprobleemgezinnen voor de duur van drie jaar.

Rombout ergert zich regelmatig aan onfatsoenlijk gedrag, bijvoorbeeld een zwangere vrouw met kinderen het huis uitzetten omdat ze huurschuld heeft. De kosten voor de gemeenschap bedragen wel een ton. Het gezin moet worden opgevangen, de kinderen gaan niet meer naar school en moeten later weer naar een andere school. Er moet een ander huis komen dat weer moet worden ingericht. Ook dreig je een hoogzwangere vrouw met een CJIB boete^*) van 1250 euro niet dat als ze niet snel betaalt, ze de cel in gaat.
“Er wordt niet gekeken naar de belangen van derden. Bepaalde dingen doe je gewoon niet, ondanks het feit dat zo’n zwangere vrouw het misschien verdient. Dat noem ik basisfatsoen. Je stopt ook niet iemands uitkering als er kleine kinderen in het gezin zijn. Zoiets vraagt om maatwerk”.

Wat Rombout wil is wat hij zelf noemt ‘voorinvesteren’. De overheid doet het niet, maar dat zou wel moeten. Hij vindt dat er geen tekort is aan geld, maar dat er ongelooflijk domme dingen gedaan worden met het geld.
Een ander voorbeel van basisfatsoen is mensen niet dakloos maken. Dat hebben we afgesproken met elkaar: “We zijn een fatsoenlijk land. We hebben een Wmo^**). Niemand slaapt in Nederland onder een brug. Je kan je huis worden uitgeslagen door je partner, dan meld je je bij de gemeente en dan krijg je onderdak. Basisfatsoen is ook, als je helemaal niks te makken hebt en niemand kan je helpen, een inkomen. We kunnen allemaal zelf een keer, door een ongeluk of overlijden van een partner, in zo’n situatie terecht komen. En als je hiernaar vraagt, binnen de sociale diensten en bij alle collega’s, dan zeggen ze exact hetzelfde als ik nu zeg, alleen in de uitvoering wordt het moeilijk. We blijven soms met papier schuiven, of voelen de druk van bovenaf. Als ik aan de wethouder vraag: is dit nu de bedoeling, zegt hij ook nee. Maar we willen de club van 38.000 mensen in de bijstand wel een beetje kleiner maken. Dus spreken we in grote lijnen beleid af, maar daar hoort natuurlijk wel maatwerk bij”.

‘Organisatorische inteelt’

Rombout heeft last van wat hij noemt ‘organisatorische inteelt’: “We zetten binnen de overheid allemaal dezelfde mensen die hetzelfde denken op dezelfde plekken neer. En wie wordt er manager? Degene die niet lastig is geweest. Dat is niet de bedoeling, je moet juist iemand manager maken die lastig is. Die persoon doet misschien niet alles goed – ik doe ook niet alles goed – maar ik zeg wel: ik laat een ander geluid horen en daar kan je in ieder geval over nadenken. Dat gebeurt dus niet. Je denkt niet meer na als iemand zegt: ja baas, je hebt gelijk. Je moet soms tegengas geven”.

In plaats van eindeloos praten over procedures en theorieën, laat Rombout zien dat met gezond verstand veel problemen kunnen worden opgelost. Doen verandert gedrag, is zijn overtuiging. Een voorbeeld: “Ik kom bij een moeder en zeg: trek je jas aan, neem de kleine, we gaan even goedkoop fruit halen op de markt. Aan het eind van de middag kun je daar voor een euro heel veel fruit kopen. Daarna gaan we dat lekker opeten; je maakt er een beetje een feest van. Zo moet het. Dan heb je ze in beweging, ze hebben iets gedaan en dan komt er verandering. Dat moet je wel even volhouden. Je kunt wel hele verhalen houden over rust, reinheid en regelmaat, maar je kunt ook twee vellen papier nemen, een met straf en een met beloning. Dan zeg je: zo gaan we het doen. Weet je waarom? We hebben namelijk hetzelfde belang”.

De kracht van de eenvoud

Deze ‘handelingsgerichtheid’ van Rombout staat in scherp contract met de wereld van beleidsmakers die vaak vanaf grote afstand van de dagelijkse werkelijkheid protocollen en procedures voorschrijven die in de praktijk nauwelijks werkbaar zijn voor uitvoerders. Als gevolg hiervan spreken we tegenwoordig over de systeemwereld en de leefwereld en de kloof die er tussen beide is. Iemand als Rombout vormt een brug tussen beide werelden. Zulke mensen hebben we nodig, aldus Gabriël van den Brink, hoogleraar maatschappelijke bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg, in zijn slotbeschouwing aan het eind van de bijeenkomst: “Mensen die weten hoe het apparaat werkt, die weten hoe een arm gezin in elkaar zit en die zich in de twee werelden kunnen bewegen”.

Barend Rombout heeft in het oude RET-kantoor met veel overtuiging laten zien wat de kracht van de eenvoud vermag in de bestrijding van armoede en ellende. Pas als je de werkelijkheid ziet zoals ze is, kun je beginnen met het wegwerken van obstakels, is de wijze les die we kunnen trekken uit Rombouts verhaal.

^{*) CJIB = Centraal Justitieel Incassobureau
**) Wmo = Wet maatschappelijke ondersteuning}

Lees het hele verslag van het interview met Barend Rombout over effectieve armoedebestrijding: https://beroepseer.nl

Op de foto: Thijs Jansen (rechts) interviewt Barend Rombout

Kan sport een motor zijn voor maatschappelijke participatie? Volgens sociaal voortrekkers Stijn Verhagen en Eelco Koot wel. Beiden zijn verbonden aan het Lectoraat Participatie en maatschappelijke ontwikkeling van de Hogeschool Utrecht vanwaaruit zij projecten begeleiden als Verbinden door voetbal en Trainerskracht.

In een interview met Thijs Jansen van Beroepseer vertelde het ondernemende duo over sociale samenhang en hoe zij op het idee zijn gekomen sport in te zetten als middel tot participeren.
Het gesprek vond plaats in een toepasselijke omgeving, de kantine van voetbalvereniging V.V. De Meern in Utrecht waar Trainerskracht wordt uitgevoerd. De voetbalclub telt ruim tweeduizend leden en werkt met ongeveer honderdtwintig jeugdteams.

In 2014 zijn Koot en Verhagen gestart met Trainerskracht bij V.V. De Meern.
Koot: “De idee daarachter is risicojongeren tussen 15 en 27 jaar opleiden tot voetbaltrainer van kinderen en erop toezien dat deze jongeren zich op andere leefgebieden – op school en op het werk – goed kunnen ontwikkelen. De studenten van de Hogeschool spelen ook een rol in het begeleiden van de jongeren, ze lopen bijvoorbeeld stage bij de voetbalclub. Zij gaan naar de scholen en pleintjes in buurten waar gevoetbald wordt en zoeken daar outreachend naar jongeren die in het project passen. Het aardige is dat door deze inzet we tegelijkertijd iets doen waar de club wat aan heeft. Op deze manier hebben we bijvoorbeeld de bestaande wachtlijsten opgeheven”.

Op de vraag van Jansen of studenten de verantwoordelijkheid aankunnen, antwoordt Verhagen: “Ik denk dat het juist de kracht is in dit soort projecten dat wij de studenten erbij betrekken en hen de verantwoordelijkheid geven. Wij proberen voor hen een, zoals wij dat noemen, rijke leeromgeving te creëren waarin dat wat zij moeten doen, er ook echt toe doet en waarin ze zelf beslissingsruimte hebben. Je moet fouten kunnen maken die je dan ook weer moet kunnen herstellen”.

Een combinatie van praktijk en onderzoek

Een manier om participatie van mensen te bevorderen is individuen begeleiden. Proberen hun gedrag te veranderen of therapie te geven, zodat de kans op participatie toeneemt. Verhagen: “Wat wij vanuit het Lectoraat met name doen is mobilisering van de omgeving, van de kinderen en van de vereniging en kijken hoe we hier de gelegenheid kunnen scheppen voor een open, enigszins tolerante, adoptieve cultuur waarin dit soort projecten kunnen gedijen. Dat is niet vanzelfsprekend en zeker niet bij voetbalverenigingen”.

Trainerskracht is een heel praktisch project. De meeste projecten waaraan het duo werkt zijn een combinatie van praktijk en onderzoek. Bij gesubsidieerde onderzoeksprojecten wordt ook altijd de praktische kant erbij betrokken. Bij Trainerskracht zit een grotere ambitie dan alleen iets doen voor V.V. De Meern. De reikwijdte van wat daar geleerd en ontdekt wordt moet ook breder verspreid worden en met anderen gecommuniceerd via publicaties en vakbladen zodat ook zij ermee vooruit kunnen. Een andere pijler betreft de studenten die onderzoek verrichten. Verhagen: “We geven hun in het Trainerskrachtproject ook les. Waar het over onderzoek gaat, gaat het om kijken, kritisch zijn, de reden waarom je het doet, wat je doet en dat proberen te onderbouwen”.

Een project is succesvol als de jongeren – en dat hoeft niet met allemaal – er naar hun eigen beleving beter van worden. V.V. De Meern is al langer een maatschappelijk betrokken club. Daaraan is stapsgewijs gebouwd, jaar in jaar uit. Ontwikkel jezelf en ontwikkel je club is de missie.
Verhagen: “We zijn bezig geweest V.V. De Meern en nog negen andere voetbalclubs vitaal te maken en ik denk dat diversiteit een belangrijke rol daarin heeft gespeeld. Toen we van start gingen hebben we jongeren gevraagd wat hun eigen doel was en hun motivatie. Bij de een was dat toeleiding naar een school, bij de andere op school blijven en bij de derde was dat zelfvertrouwen krijgen. Dat zijn allemaal zaken die passen binnen de lijnen van het project. Er is evenwel ook uitval. We proberen ook te onderzoeken wat de maatschappelijke waarde is van trainerschap voor de direct betrokkenen, de jongeren zelf om wie het gaat. Dat betreft ook onze eigen studenten, en de leden van V.V. De Meern”.

Na de discussie, volgend op het interview, gaf Gabriël van den Brink, hoogleraar maatschappelijke bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg een reflectie op de bijeenkomst die had plaatsgevonden in het kader van de serie Vitale lokale samenlevingen. Daarin komen sociaal voortrekkers vertellen over hun drijfveren en doelen in het bijzijn van belangstellenden en vertegenwoordigers van diverse maatschappelijke en overheidsinstanties.
Van den Brink begon zijn slotbeschouwing met het uitdelen van een compliment: “Het gaat over voetbal, dingen die letterlijk laag bij de grond zijn. Dat is een compliment, ik zeg het maar eventjes. Dingen die concreet zijn en tastbaar en waar je het verschil tussen winnen en verliezen duidelijk kunt aangeven”.

“Dit is natuurlijk de oplossing”

In het interview en de discussie was herhaalde malen het woord risicojongeren gevallen. Wie zijn zij? Van den Brink: “Die ben ik ook tegengekomen toen ik me in 2000 verdiepte in agressieve jongeren die zinloos geweld pleegden. Ik was gaan praten met pedagogen die me voor het eerst uitlegden wat een risicojongere was. Boefjes heb je altijd gehad, maar toen kregen we risicojongeren. Je kunt allerlei problemen hebben in het leven, in een slecht nest geboren zijn, een fel temperament hebben, gescheiden ouders, ruzie met je vrienden, pech op school, een werkloze vader of gediscrimineerd worden. Dat zijn allemaal risico’s in het leven. Hoe meer risico je loopt, des te groter de kans dat je op het foute pad terecht komt. Dat vertelde men toen.
Er zijn natuurlijk jongeren, en ook volwassenen, die veel risico’s in hun leven verzamelen. En dan gaat het fout. Maar, die mensen zeiden nog iets. Je hebt risicofactoren, maar tegenover elke risicofactor staat ook een beschermende factor. Dat betekent dat zelfs jongeren die het bijvoorbeeld thuis ontzettend moeilijk hebben, of gepest worden, op school een juf kunnen treffen, of een trainer, die hun talent ziet en dat is vaak al voldoende om ze eruit te tillen en zelfvertrouwen te geven. Dan kun je heel veel risicofactoren aan. Met andere woorden, het begrip risicojongeren dat nu zo populair is geworden en door iedereen gebruikt, heeft een serieuze achtergrond. Maar de les is: risicojongeren zijn als zodanig niet het probleem. Het ontbreken van mensen die hen oppakken en een kans geven is het probleem. En dat is nu zo interessant aan deze sessie vanavond. Er zijn veel voorbeelden gegeven vanuit de vereniging en ook mensen die het gewoon zeggen: ik bied jou een kans en ik heb vertrouwen in jou en ik geef jou verantwoordelijkheid. Dit gaat echt voorbij de probleemdefinitie. Dit is natuurlijk de oplossing”.

Dus meer kijken naar de vitale waarden en krachten die in jongeren aanwezig zijn. Het is beter ons te richten op de talenten en de mensen die hun best doen die uit de jongeren te halen dan al dat selecteren waarmee de Staat en de staatsinstellingen voortdurend bezig zijn.

Lees het verslag van het Interview met Stijn Verhagen en Eelco Koot over Sport als motor voor maatschappelijke participatie: https://beroepseer.nl

Op de foto: Thijs Jansen (links) interviewt Stijn Verhagen (midden) en Eelco Koot (rechts)