Corné van der Meulen

Na de succesvolle afronding van de eerste pilot, is de tweede pilot van de Leergang Modern Gezag voor raadsleden in volle gang. Deze leergang, ontwikkeld door Stichting Beroepseer in samenwerking met de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden (NVvR), de gemeente Almere en het ministerie van Binnenlandse Zaken, biedt raadsleden waardevolle handvatten om hun gezagspositie te versterken binnen de raad, richting het college en naar de burgers toe.

Lees hier meer over de lancering van de leergang: Stichting Beroepseer lanceert Leergang Modern Gezag voor raadsleden.

Reflectie op de Eerste Pilot

In juli 2024 rondden dertien raadsleden, afkomstig uit gemeenten met minder dan 100.000 inwoners uit heel het land, de eerste pilot af in het Lieve Vrouw Theater in Amersfoort. Vier trainingsdagen, verspreid over acht weken, stonden in het teken van het versterken van hun eigen gezag en dat van de raad waar ze lid van zijn. Tijdens deze leergang, die werd begeleid door Maurits Hoenders en Taco van Dijk, kregen de raadsleden niet alleen theoretische kennis aangereikt, maar ook praktische vaardigheden door middel van theateroefeningen. Deze oefeningen hielpen hen om professionele kwetsbaarheid en authenticiteit te ontwikkelen, eigenschappen die cruciaal zijn voor effectief en gezagsvol handelen in de politiek. Ook werden ze door Julien van Ostaaijen van Tilburg University uitgedaagd om zacht te zijn naar de samenleving en brutaal richting het college.

De leergang kreeg een zeer positieve beoordeling van de deelnemers, met een gemiddelde score van 8,9. Een van de raadsleden verwoordde de impact als volgt:
‘Het was verhelderend om het verschil te duiden tussen macht en gezag en dat dit ook in kleine dingen zit. Het is ontzettend waardevol om met anderen hierover te praten en zo ook weer een netwerk op te bouwen.’

Lees meer over de afronding van de eerste pilot in het artikel van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden: Raadsleden sluiten leergang Modern Gezag af.

Voortgang van de Tweede Pilot

De deelnemers aan de tweede pilot van de Leergang Modern Gezag, die momenteel plaatsvindt in het sfeervolle Pakhuis Noorderhaven in Zutphen, bestaat uit raadsleden die afkomstig zijn uit gemeenten met meer dan 100.000 inwoners, zoals Utrecht, Almere, Leiden, Zoetermeer, Eindhoven, Apeldoorn, Leeuwarden en Haarlemmermeer. Net als bij de eerste pilot staat ook hier het versterken van gezag en persoonlijk leiderschap centraal, ondersteund door theateroefeningen. De unieke setting van het pakhuis draagt bij aan een inspirerende leeromgeving, waar raadsleden worden uitgedaagd om nieuwe vaardigheden te ontdekken en te ontwikkelen. Inmiddels hebben drie van de vier trainingsdagen plaatsgevonden. Op de laatste dag presenteren de deelnemers een verhaal waarin ze stil staan bij wat ze hebben geleerd over hun eigen gezag en dat van de raad als geheel, welke stappen ze daarin gaan zetten en wat ze nodig hebben van anderen.

Gezagsbronnen en -arena’s van de raad

Op dag 2 was Jan Dirk Pruim, voormalig griffier van de gemeente Almere, gastspreker. Hij bracht waardevolle inzichten mee uit zijn jarenlange ervaring in verschillende gemeenten. Pruim benadrukte dat deze uitdagende tijd juist kansen biedt voor raadsleden om van betekenis te zijn op lokaal niveau. Hij adviseerde raadsleden om te focussen op hun cirkel van invloed, hun drijfveren en wat hen plezier geeft in hun werk. “Investeer in relaties, maak zaken klein en overzichtelijk, en gun jezelf als raad reflectiemomenten om uit de hectiek te stappen,” aldus Pruim. Hij benadrukte ook het belang van de griffie als ondersteuning voor de raad en spoorde raadsleden aan deze meer te benutten.

Theater als opleidingsinstrument

De Leergang Modern Gezag gebruikt theater als een krachtig middel om raadsleden te laten werken aan hun gezag binnen de democratische rechtsstaat. De theateroefeningen, geïnspireerd door – soms eeuwenoude – dramaturgische technieken, helpen raadsleden om hun gezag op te bouwen door kwetsbaarheid, authenticiteit en verbinding met hun publiek te ontwikkelen: hoe neem je ruimte in? Hoe presenteer je jezelf? Hoe gebruik je je lichaam en stem om je boodschap over te brengen? Hoe vertel je een overtuigend verhaal? Raadsleden leren hoe ze hun persoonlijke kwetsbaarheid kunnen inzetten als kracht en hoe ze gezag kunnen uitstralen door oprechte verbinding en transparantie. Deze vaardigheden, gecombineerd met kennis over de democratische rechtsstaat, helpen raadsleden om effectiever te opereren in hun functie en hun raad te versterken als gezagsvol instituut.

Toekomst van de Leergang

De positieve reacties van de deelnemers uit zowel de eerste als de tweede pilot tonen aan dat er een sterke behoefte is aan dit soort trainingen voor raadsleden. Stichting Beroepseer heeft de ambitie om deze leergang vanaf volgend jaar structureel aan te bieden, met het doel raadsleden beter te ondersteunen in hun gezagsontwikkeling, zodat zij met moed en vertrouwen hun rol kunnen vervullen en zo bijdragen aan het versterken van het gezag van hun raad als geheel.

In de nieuwe publicatie De vakbeweging in de 21^e eeuw. Overblijfsel uit een ver verleden of belangrijker dan ooit? verkent Stichting Beroepseer de positie van vakbonden en beroepsorganisaties. Maatschappelijke ontwikkelingen zoals de flexibilisering van de arbeidsmarkt en de toegenomen individualisering hebben de afgelopen decennia geleid tot een sterke daling van het aantal vakbondsleden in Nederland en de rest van Europa. Het weglopen van werknemers bij de vakbeweging tast de legitimiteit van vakbonden en beroepsorganisaties aan. Hoe kleiner het aantal leden, des te zwakker de impact, zo wordt vaak verondersteld.

Gezien de afnemende kracht van de vakbeweging is het interessant te verkennen hoe de vakbeweging op een duurzame manier aantrekkelijk kan blijven voor werknemers. Naast de focus op arbeidsvoorwaarden lijkt er in veel sectoren een groeiende behoefte te zijn aan zeggenschap over de inhoud van werk. Dit verkennende onderzoek plaatst daarom de positie van de vakbeweging en de teruglopende ledenaantallen in het licht van de belangenbehartiging op het gebied van beroepsinhoud.

De belangrijke rol van beroepsinhoud

Uit het onderzoek blijkt dat er een groeiende behoefte is aan zeggenschap over de inhoud van het werk naast de traditionele focus op arbeidsvoorwaarden. Aspecten zoals ruimte voor initiatief, werkplezier en de mogelijkheid om tot goed werk te komen, zijn belangrijk voor werknemers. Deze beroepsinhoudelijke aspecten kunnen het beste decentraal worden georganiseerd, dicht bij de werkvloer, om zo de aansluiting met werknemers te verbeteren en nieuwe leden te werven.

Samenwerking met medezeggenschapsorganen

Het onderzoek benadrukt ook de rol van medezeggenschapsorganen zoals ondernemingsraden, die direct invloed kunnen uitoefenen op beroepsinhoudelijke aspecten binnen organisaties. Een goede samenwerking tussen vakbonden en ondernemingsraden is daarom cruciaal voor een effectieve werknemersvertegenwoordiging.

Nieuwe kansen en bemoedigende signalen

Ondanks de uitdagingen zijn er ook positieve ontwikkelingen. De krapte op de arbeidsmarkt en de hoge inflatie hebben vakbonden in een sterke positie gebracht om gunstige cao-afspraken te maken. Dit heeft geleid tot een hernieuwde interesse in vakbondslidmaatschap, vooral onder jongeren. Verschillende respondenten geven in het paper aan dat werknemers zich graag bij een club aansluiten die daadwerkelijk successen boekt. Daarnaast worden er binnen de vakbeweging diverse vernieuwende acties ondernomen om een nieuw publiek aan te trekken.

Aanbevelingen voor de toekomst

Om relevant te blijven, behoren vakbonden en beroepsorganisaties zich aan te passen aan de veranderende behoeften van werknemers. Het onderzoek doet vijf aanbevelingen:

1. Omarm de verschillende kleuren van de vakbeweging: Diversiteit binnen de vakbeweging kan bijdragen aan een bredere aantrekkingskracht en effectiviteit. Dan blijft de vakbeweging een afspiegeling van de populatie aan werknemers.
2. Zorg voor zichtbaarheid op de werkvloer: Direct contact met werknemers is essentieel om hun behoeften en wensen te begrijpen en te vertegenwoordigen.
3. Bouw coalities en campagnes: Samenwerking met andere organisaties en het voeren van gerichte campagnes kunnen de impact van de vakbeweging vergroten.
4. Zorg voor innovatie en aanpassingsvermogen: De vakbeweging moet flexibel en innovatief zijn om effectief te kunnen inspelen op nieuwe ontwikkelingen en uitdagingen.
5.  Zet in op educatie, bewustwording en transparantie: Het informeren en bewustmaken van werknemers en jongeren over de voordelen van vakbondslidmaatschap en de behaalde resultaten is cruciaal.

Conclusie

Dit verkennende onderzoek door Stichting Beroepseer biedt een waardevolle basis voor strategische beslissingen over de toekomst van de vakbeweging en de versterking van de werknemerszeggenschap. Door zich sterker te richten op beroepsinhoudelijke belangenbehartiging, kunnen vakbonden en beroepsorganisaties niet alleen hun relevantie behouden, maar ook nieuwe leden aantrekken en hun positie versterken in de 21e eeuw.

Downloaden De vakbeweging in de 21ste eeuw – Overblijfsel uit een ver verleden of belangrijker dan ooit? door Stichting Beroepseer, 2024: https://beroepseer.nl

Een jaar geleden verscheen het boek Het recht op ambtelijk vakmanschap. Het bevat concrete adviezen voor wat er nodig is om het vakmanschap van rijksambtenaren te versterken en te waarderen. Om te vieren dat het boek een jaar bestaat, bieden we de bundel nu aan voor een gereduceerd tarief.

Rijksambtenaren in beleid, uitvoering en toezicht zijn de afgelopen decennia steeds meer ondergeschikt geraakt aan de Haagse politieke wil. Ministers en staatssecretarissen zijn echter niet de enigen die het recht op ambtelijk vakmanschap kunnen opeisen, zo stellen de auteurs. Een van de lessen van de Toeslagenaffaire is dat ambtenaren een zelfstandige rol in het rechtsstatelijk bestel dienen te vervullen. Ze moeten daarom het recht op ambtelijk vakmanschap van burgers, volksvertegenwoordigers en de eigen professionele beroepsgroep net zo serieus meewegen als dat van bestuurders. Deze viervoudige aanspraak op ambtelijk vakmanschap stelt hoge eisen aan de normatieve identiteit van de ambtenaar. Daarom moet de Rijksoverheid als essentiële maatschappelijke institutie beschikken over een stabiel, herkenbaar waardenpatroon dat die identiteit van de ambtenaar structureert, stimuleert en ondersteunt.

Het recht op ambtelijk vakmanschap analyseert de huidige stand van zaken en geeft antwoord op de vraag welke voorzieningen nodig zijn voor de institutionalisering van de normatieve identiteit van de rijksambtenaar. De redactie zoekt in de bundel, samen met verschillende experts, naar wat nodig is om het vakmanschap van rijksambtenaren te versterken in dienst van het publiek belang.

Kortingsactie:

Om het eenjarig jubileum te vieren, bieden we het boek nu aan voor slechts €17,50 in plaats van €25,00. Deze speciale prijs is geldig tot en met 31 december 2023. Je kunt het boek bestellen via onze webshop of bij de bekende boekhandels. Bij bestelling in onze webshop betaal je bij aanschaf geen verzendkosten.

Stichting Beroepseer komt op voor ambtelijk vakmanschap:

Stichting Beroepseer komt op voor het belang van professionaliteit. De stichting wil beroepsbeoefenaren op de werkvloer concreet en praktisch behulpzaam zijn om in hun eigen werksituatie goed werk en beroepstrots te versterken. Daarbij zetten wij in op de kracht en niet op de klacht.

Na het verschijnen van Het recht op ambtelijk vakmanschap zijn wij verdergegaan met het opkomen voor het vakmanschap van ambtenaren. Zo verscheen in april jl. Gezaghebbend heffen, innen, toekennen en controleren. Dit boek gaat in op de vraag welke professionele ruimte ambtenaren van de Belastingdienst, de Douane en de Dienst Toeslagen nodig hebben om het ambtelijk gezag terug te winnen en wantrouwen om te zetten in vertrouwen.  Ook trainen we dit jaar alle ambtenaren van de gemeente Midden-Groningen in het programma Eigenaarschap & Bondgenootschap. Deze eendaagse training helpt ambtenaren te groeien in hun rol van bondgenoot van inwoners, het college, de gemeenteraad, van inwoners en organisaties en van hun eigen collega’s.

Door het boek aan te schaffen, steun je ons bij het opkomen voor onze missie en voortdurende inzet voor ambtelijk vakmanschap.

Stichting Beroepseer doet in opdracht van de CMHF[1] verkennend onderzoek naar de toekomst van vakbonden en beroepsorganisaties. In de verkenning staat centraal in hoeverre vakbonden en beroepsorganisaties zich in de toekomst nadrukkelijker kunnen richten op de inhoud en de kwaliteit van werk. Beroepseer werkt toe naar een rapport dat gebaseerd is op literatuuronderzoek en interviews.

Achtergrond

Vakbonden spelen een cruciale rol in de arbeidspositie van werknemers. Door een blok te vormen kunnen zij afspraken maken over collectieve arbeidsvoorwaarden zoals loon, werktijden en pauzes. Verenigd als collectief kunnen werknemers zo een blok vormen tegen de invloed van werkgevers. In de huidige situatie richten vakbonden zich voornamelijk op de primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden. Beroepsorganisaties stellen doorgaans drempels voor de toegang tot de arbeidsmarkt vast, formuleren standaarden, voeren eventueel het tuchtrecht uit maar wat er daarna op die arbeidsmarkt gebeurt, daar gaan ze vaak niet over.

Het aantal vakbondsleden neemt al jaren in hoog tempo af. Deze ontwikkeling is helaas niet te verklaren omdat het met de positie van werkenden zo goed gesteld is. Machtsverhoudingen in de praktijk van de Nederlandse polder zijn traditioneel scheef. De onvrede hierover is al jaren haar weg aan het zoeken. In zijn beroemd geworden boek Exit, voice and loyalty (1970) beschreef Albert O. Hirschman in 1970 de drie keuzemogelijkheden die mensen hebben in relatie tot organisaties en sociale verbanden waar ze deel van uitmaken: ze kunnen loyaal zijn (loyalty); ze kunnen hun stem verheffen en zeggenschap uitoefenen om te bevorderen dat datgene verandert wat hen niet bevalt (voice) of ze kunnen vertrekken (exit). Langs die lijnen kunnen de ontwikkelingen ten aanzien van de ontwikkelingen inzake de zeggenschap van werknemers geanalyseerd worden.

In veel sectoren is steeds meer behoefte aan zeggenschap over de beroepskwaliteit (‘naar eer en geweten je werk kunnen doen’) naast de zeggenschap over primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden. Als werknemers dag in dag uit op de werkvloer de grootste moeite hebben om hun werk volgens de geldende kwaliteitseisen te doen (bv. door werkdruk, administratieve lasten), valt dat buiten de traditionele werkingssfeer van zowel de beroepsorganisaties als van de vakbonden. In het project verkent Stichting Beroepseer in hoeverre vakbonden en beroepsorganisaties in dit gat kunnen springen. Het rapport zal in maart 2023 worden gepubliceerd.

[1] De Centrale van Middelbare en Hogere Functionarissen bij Overheid, Onderwijs, Bedrijven en Instellingen is een onafhankelijke koepel van 41 beroeps- en belangenverenigingen.

Op donderdag 6 oktober 2022 is het nieuwe Beroepseer-boek Het recht op ambtelijk vakmanschap feestelijk gepresenteerd bij het Nationaal Archief in Den Haag. Het boek bevat concrete adviezen over wat er nodig is om de positie en het vakmanschap van de rijksambtenaar te versterken.

Stichting Beroepseer heeft Het recht op ambtelijk vakmanschap gemaakt in opdracht van het Arbeidsmarkt- en Opleidingsfonds Rijk (A+O fonds Rijk) en in samenwerking met de Centrale van Middelbare en Hogere Functionarissen (CMHF).

Rijksambtenaren in beleid, uitvoering en toezicht zijn de afgelopen decennia steeds meer ondergeschikt geraakt aan de Haagse politieke wil. Ministers en staatssecretarissen zijn echter niet de enigen die recht hebben op het vakmanschap van ambtenaren. Een van de lessen van de Toeslagenaffaire is dat ambtenaren een zelfstandige rol in het rechtsstatelijk bestel dienen te vervullen. Ze moeten daarom het recht op ambtelijk vakmanschap van burgers, volksvertegenwoordigers en de eigen professionele beroepsgroep net zo serieus meewegen als dat van bestuurders.

De rijksambtenaar is in de afgelopen decennia ten onrechte steeds meer omgevormd tot een normale werknemer die nauwelijks meer lijkt te verschillen van een medewerker actief in het bedrijfsleven. Bewindspersonen en de top van ambtelijke organisaties lijken zich het recht op ambtelijk vakmanschap te hebben toegeëigend. Dit heeft ertoe geleid dat rijksambtenaren er in de praktijk te veel op gericht op bewindspersonen en het belang van het eigen ministerie of de eigen uitvoeringsorganisatie.

Het viervoudige recht op ambtelijk vakmanschap

De kernboodschap van Het recht op ambtelijk vakmanschap is dat rijksambtenaren in beleid, uitvoering en toezicht het recht en de plicht moeten krijgen om meer groepen te dienen: burgers, volksvertegenwoordigers en ambtenaren zelf hebben net zo goed recht op ambtelijk vakmanschap als bewindspersonen. Ambtenaren kunnen in het democratisch en rechtsstatelijk bestel hun rol optimaal vervullen als ze zich op alle vier de groepen kunnen richten. Deze rolopvatting stelt hoge eisen aan ambtenaren. De rijksambtenaar moet dan ook adequaat en structureel worden toegerust om zijn belangrijke rol goed in te kunnen vullen. Het recht op ambtelijk vakmanschap bevat een reeks concrete aanbevelingen over de voorzieningen die daarvoor noodzakelijk zijn. De overheidswerkgever(s) en rijksambtenaren zelf kunnen hiermee direct aan de slag.

Bestellen boek en downloaden e-book

Het recht op ambtelijk vakmanschap kost € 25,00 en is te bestellen in de webshop van Stichting Beroepseer of via de bekende boekhandels: https://beroepseer.vrijeboeken.com/

Naast de gedrukte uitgave is er het E-boek, gratis te downloaden op: https://beroepseer.nl/download/

Opzet van het boek

In de bundel wordt toegewerkt naar het antwoord op de centrale vraag: Welke voorzieningen zijn er nodig om ambtelijk vakmanschap in de praktijk te ontwikkelen en beschermen? Het boek bestaat uit zes thematische delen. In deze delen gaan de auteurs dieper in op de verschillende onderdelen van ambtelijk vakmanschap:

• DEEL 1 – NOBLESSE OBLIGE: WAAROM BETERE BORGING VAN HET RECHT OP AMBTELIJK VAKMANSCHAP NOODZAKELIJK IS
• DEEL 2 – RECHTSSTATELIJK AMBTELIJK VAKMANSCHAP
• DEEL 3 – MEER TRANSPARANTIE EN OPENBAARHEID OVER AMBTELIJK WERK
• DEEL 4 – VEILIGE EN INTEGERE AMBTELIJKE ORGANISATIES
• DEEL 5 – BETERE EN GEMEENSCHAPPELIJKE OPLEIDING EN SOCIALISATIE VAN DE AMBTENAAR
• DEEL 6 – CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN

Het recht op ambtelijk vakmanschap bevat bijdragen van deskundigen, wetenschappers, onderzoekers en professionals, onder wie: Arre Zuurmond, Reinier van Zutphen, Erik Pool, Leonie Heres, Caroline Raat, Leo Huberts, Alain Hoekstra, Marlies van Eck, Guido Enthoven, Joriene Beks, Hans Wilmink, Meike Bokhorst en Thijs Jansen.

De volledige inhoudsopgave is hier te downloaden: https://beroepseer.nl

Het recht op ambtelijk vakmanschap (2022) is een uitgave van Stichting Beroepseer. Redactie: Thijs Jansen, Hans Wilmink, Gerard van Nunen, Corné van der Meulen, Meike Bokhorst en Maurits van Leeuwen, 272 p., € 25,00.

U P D A T E