‘Wetenschap is ook maar een mening’. Het onderscheid tussen feiten en meningen lijkt steeds vager te worden in het publieke debat, de politieke arena en de media. Deskundigheid op basis van (wetenschappelijke) kennis neemt af aan betekenis doordat zij in toenemende mate als mening wordt bestempeld.
Dit actuele thema stond centraal op het symposium Waarheidsvinding als ambacht – De feitenvrije wereld en het alternatief van beroepseer in Haarlem op 18 april 2018, georganiseerd door Stichting Beroepseer en de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen (KHMW).

Op het symposium hebben experts die actief werken aan waarheidsvinding de achtergronden en gevolgen van deze tendens geanalyseerd en nader toegelicht. Zij hebben ook gezocht naar mogelijke antwoorden: het alternatief van beroepseer.
Moderators van het symposium waren Thijs Jansen, directeur van Stichting Beroepseer en Louise Gunning-Schepers, voorzitter van de KHMW.
Gabriël van den Brink, hoogleraar wijsbegeerte aan de Vrije Universiteit van Amsterdam verzorgde de inleiding en gaf tot slot van het symposium een reflectie op de voordrachten van de sprekers. In zijn leiding zei hij:

“Wij, ambachtslieden van de waarheid, zijn terecht gekomen in een aanval op de waarheid, één van de grondslagen van onze beschaving. Het is een aanslag op de door de mensheid lang volgehouden inspanning om een precies antwoord te formuleren op uiteenlopende vragen. De afgelopen twee eeuwen hebben we een cultuur van waarheidsvinding ontwikkeld die de basis vormt van de moderne samenleving.”

Onderhoud

Deze cultuur kent een aantal beginselen die volgens Van den Brink onderhoud behoeven:

1. Deskundigheid. Ervaring doet ertoe. Het gaat om kennis, kunde, specialisatie: weten waar je het over hebt.
2. Eerlijkheid. Zeggen wat je weet en denkt, ondubbelzinnig, gebaseerd op betrouwbare informatie.
3. Veiligheid. Aanstootgevende bevindingen kunnen bovendrijven in de zoektocht naar waarheid. Dat vereist een veilige context.
4. Openbaarheid. Kennis en inzichten zijn geen particulier bezit. Ze worden gefinancierd met publieke middelen en dienen de publieke zaak

Sprekers op het symposium waren:

Frits van Exter, voorzitter van de Raad voor de Journalistiek, een onafhankelijke instantie van zelfregulering voor de media. Hij is tevens bestuurslid van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek. Daarvoor was hij o.a. hoofdredacteur van Trouw en Vrij Nederland. Zijn onderwerp was Hoe kan de journalistiek vertrouwen (her)winnen?

Peter van Koppen, hoogleraar Rechtspsychologie aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Vrije Universiteit Amsterdam. Onderwerp: Waarheidsvinding in strafzaken. Waarheidsvinding is niet de core business van magistraten en niettemin een primair onderdeel van hun werk.

Jelle van Buuren, universitair docent verbonden aan het Institute of Security and Global Affairs van de Universiteit van Leiden. Onderwerp: Contraterrorisme en nepnieuws. Naast onderzoek op het gebied van contraterrorisme verricht hij onderzoek naar complottheorieën, nepnieuws, desinformatie en propaganda.

Marc Tuters, universitair docent Nieuwe media en digitale cultuur aan de Universiteit van Amsterdam. Daarnaast is hij onderzoeker aan het Digital Methods Initiative (DMI) en hij is directeur van het Open Intelligence Lab (OILab). Onderwerp: Fake news and the deep vernacular web.

Tim de Zeeuw, professor Theoretische sterrenkunde aan de Universiteit Leiden.  Zijn onderzoek betreft de vorming, structuur en dynamica van sterrenstelsels, inclusief de Melkweg. Onderwerp: Hoe proberen astronomen het heelal te begrijpen?

Leendert Louwe Kooijmans, emeritus-hoogleraar Prehistorie aan de Universiteit Leiden en stichter van de Faculteit der Archeologie aldaar; tevens lid van de KNAW. Onderwerp: Van α naar βeter. Van Dichtung naar Wahrheit in de prehistorische archeologie.

Klik hier voor het uitgebreide verslag in PDF van Maurits Hoenders en Gerard van Nunen, met foto’s van Hilde de Wolf: ‘Waarheidsvinding als ambacht ’ – De feitenvrije wereld en het alternatief van beroepseer, december 2018.