Volgens de berichten gaat goed met Nederland. De economie groeit, de werkloosheid daalt, de financiën lijken op orde. Gaat het (dus) ook goed met onze democratische rechtsstaat? Bij Herman Tjeenk Willink, voormalig voorzitter van de Eerste Kamer en oud-vicepresident van de Raad van State, rijst steeds vaker de angstige vraag: hoe stevig zijn onze instituties als het er echt om gaat spannen? Hoe ‘Heldhaftig, Vastberaden en Barmhartig’ zijn wij, burgers, als medeburgers buiten de maatschappelijke orde worden verklaard? Wat blijft er van de democratische rechtsstaat over als feiten en waarden het afleggen tegen beelden en sentimenten?

In de afgelopen veertig jaar heeft Herman Tjeenk Willink zich in al zijn functies ontpopt als een onvermoeibaar verdediger van de democratische rechtsstaat en geharnast tegenstander van de overheid als bedrijf. De ontwikkelingen van de laatste jaren en zijn vele gesprekken, vooral met professionals op de werkvloer, rechters en betrokken burgers, hebben hem ertoe verleid zijn gedachten opnieuw tegen het licht te houden in het boek Groter denken, kleiner doen. Daarin schrijft hij dat zijn “zorg, zelfs ingehouden woede, is dat we de publieke zaak structureel aan het uithollen zijn”.

In Het Financieele Dagblad van 10 december 2018 staat een interview met Tjeenk Willink, door Rob de Lange en Ulko Jonker.
Hij haalt flink uit naar de overheid als bedrijf dat leraren, dokters, agenten en rechters van zich vervreemdt en de democratie verwaarloost. In keurige bewoordingen hekelt Tjeenk Willink in zijn boek de ‘betonrot’ in de democratische rechtsorde en de gevolgen daarvan voor de publieke sector.

De kosten van administratieve verplichtingen

Helemaal nieuw is zijn kritiek niet. Maar er is iets veranderd in zijn gevoel van urgentie. Hij ging veelvuldig in gesprek met verschillende beroepsgroepen en stuitte telkenmale op hetzelfde vraagstuk. “Hoe is het mogelijk dat professionals de overheid voornamelijk op hun weg vinden in plaats van door haar te worden gefaciliteerd?”

Het is inmiddels bekend, Stichting Beroepseer wijst er al twaalf jaar op. Professionals zijn soms tot 40% van hun tijd kwijt aan administratieve verplichtingen. Tjeenk Willink wijst op de daarmee verbonden kosten aan controleurs, toezichthouders en rapportages. “Wat kost het allemaal en wat levert het op?”

Uitsluiten van risico’s

De oorzaak van het dichtslibbende systeem is dat “het mechanisme drijft op het uitsluiten van risico’s met wantrouwen als resultaat. Voor het bedrag aan controles om risico’s uit te sluiten kun je heel wat risico’s lopen. En ja, dan zal het af en toe fout gaan”.

Tjeenk Willink heeft zijn boek geschreven als een soort pamflet. Hij roept de professionals op hun functie te heroveren op beleidsmakers en financiers.

^{Op de foto Herman Tjeenk Willink tijdens de presentatie  van zijn boek Groter denken, kleiner doen op de Campus
Den Haag van de Universiteit van Leiden op 10 december 2018  ‘s middags.  Thijs Jansen, directeur van Stichting
Beroepseer was erbij aanwezig.
Tjeenk Willink signeerde een exemplaar voor Jansen met complimenten en een aansporing:
‘Volhouden! Uit bewondering voor het werk dat u doet’.
Daaronder: Tekst uit Groter denken, kleiner doen, gericht aan politici, toezichthouders, zorgaanbieders
en verzekeraars. Het wordt tijd dat zij zich achter de uitvoerders van het werk scharen en hun
niet langer belemmeren in hun werk.}

Lees het hele interview in Het Financieele Dagblad: Tjeenk Willink: ‘We zijn de publieke zaak structureel aan het uithollen’, door Rob de Lange en Ulko Jonker, 10 december 2018: https://fd.nl

Groter denken, kleiner doen, door Herman Tjeenk Willink, 120 p., uitgeverij Prometheus, december 2018: https://uitgeverijprometheus.nl

Lees hier een fragment, het Woord vooraf, uit Groter denken, kleiner doen. Klik hier.

U P D A T E

Georganiseerd wantrouwen (2): Tjeenk Willink over Groter denken, kleiner doen, door Monique Marreveld, Didactief online, 16 mei 2019: https://didactiefonline.nl