Vertrouwen in de Nederlandse politiek was nog nooit zo laag. Drie auteurs geven een analyse en doen suggesties voor herstel

“CBS: vertrouwen in Tweede Kamer in tien jaar tijd niet zo laag als nu”, luidde de alarmerende kop van NOS Nieuws op 9 mei 2023. Het Centraal Bureau voor de Statistiek constateert dat eind vorig jaar een kwart van de 15-plussers vertrouwen had in het parlement. Dat is het laagste niveau sinds 2012, toen dit onderzoek voor het eerst werd uitgevoerd. Een half jaar eerder, in september 2022, meldde het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) dat uit onderzoek bleek dat “het vertrouwen in de politiek laag blijft”. De uitdaging was “kritische burgers aangehaakt te houden”. Het SCP was dan ook van mening dat de politiek “het komende jaar voor een moeilijke en belangrijke opgave staat”.

Op de site van Stuk Rood Vlees (SRV) geven drie medewerkers van het SCP in een artikel antwoord op de vraag: Waarom zo’n laag vertrouwen in de Nederlandse politiek? Naast een analyse geven ze advies en doen ze suggesties hoe het vertrouwen in de politiek hersteld kan worden. In april 2023 verscheen van hun hand Burgerperspectieven 2023 bericht 1, de belangrijkste bevindingen van het Continu Onderzoek Burgerperspectieven (COB) van het SCP.

Niet één specifieke oorzaak

Lonneke van Noije, Bram Geurkink en Josje den Ridder schrijven in hun artikel op SRV:

“Het vertrouwen in de politiek is op dit moment laag. Daarvoor is niet één specifieke oorzaak aan te wijzen, noch een quick fix. Uit ons onderzoek blijkt dat de overheid volgens burgers in elke fase van het beleidsproces wel tekortschiet en voor sommige groepen meer dan voor anderen. Mogelijke oplossingen vragen om blijvende verbetering van haar functioneren, waarvoor onze analyse drie aanknopingspunten biedt: de effectiviteit, de inclusiviteit en de responsiviteit van politiek en bestuur.

Voor het eerste verbeterpunt, de ervaren effectiviteit, geldt een evidentie: beleid dient verschil te maken voor de samenleving en in de levens van burgers. Dat vraagt veel van beleidsvorming en -uitvoering, en op alle mogelijke beleidsterreinen, waardoor wij hier concrete suggesties schuldig blijven.

Het gevoel dat besluiten niet worden genomen op basis van een inclusieve belangenafweging – het tweede verbeterpunt – is enerzijds een probleem van ongelijke vertegenwoordiging, anderzijds van een gebrek aan transparantie in de besluit- en beleidsvorming. Daartoe helpt een sterkere positie van de Tweede Kamer ten opzichte van het kabinet; hiervoor heeft de Kamer zelf al verbetersuggesties van de eigen werkprocessen gedaan (TK 2021/2022).

Ook kunnen de nieuwe Wet open overheid (Woo) en het actieplan ‘Open op Orde’ bijdragen. Cruciaal daarbij is dat het doel, te weten verantwoording afleggen over belangenafweging en besluitvorming, niet uit oog worden verloren door burgers te overvoeren met informatie.

Ten slotte moet de politieke invloed van burgers feitelijk minder ongelijk worden verdeeld; de opvattingen van groepen met lager vertrouwen, geconcentreerd bij bepaalde diploma’s en politieke voorkeuren, worden slechter in de politieke besluitvorming en beleidsvorming meegewogen”.

Een proces van de lange adem

De auteurs besluiten het artikel met: “Onze suggesties gaan ervan uit dat vertrouwen volgt uit structurele verbeteringen van de democratische rechtsstaat. Dat vraagt vaak een veranderproces van de lange adem, dat soms ingesleten patronen, soms wettelijk verankerde procedures moet hervormen en zich grotendeels onttrekt aan het zicht van burgers. Hiervan moeten dan ook geen onmiddellijke wonderen voor het vertrouwen worden verwacht. Op de kortere termijn worden percepties en vertrouwen sterker beïnvloed door de manier waarop instituties in de praktijk werken én door het gedrag van politici. Nóg een vergeten herinnering van een bewindspersoon heeft meer negatieve invloed op het vertrouwen dan welk beleidsvoornemen dan ook zal kunnen keren”.

Lees het hele artikel Waarom zo’n laag vertrouwen in de Nederlandse politiek?, door Lonneke van Noije, Bram Geurkink en Josje den Ridder, Stuk Rood Vlees (SRV), 9 mei 2023: https://stukroodvlees.nl/waarom-zon-laag-vertrouwen-in-de-nederlandse-politiek/

Downloaden Burgerperspectieven 2023 bericht 1 – 2023, door Josje den Ridder, Leonard van ’t Hul en Andries van den Broek, SCP, 20 april 2023: www.scp.nl/publicaties/publicaties/2023/04/20/burgerperspectieven-2023-bericht-1

Minste vertrouwen in Tweede Kamer in 10 jaar tijd, CBS, 9 mei 2023: www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2023/19/minste-vertrouwen-in-tweede-kamer-in-10-jaar-tijd