Kernvraag in interview-serie ‘De top kijkt om’: Hoe kun je effectief opereren als bewindspersoon of topambtenaar?

Voormalige bewindspersonen en topambtenaren kijken in de gefilmde serie interviews De top kijkt om terug op hun manier van besturen. Wat zouden hun opvolgers behoren te doen en laten om zo effectief mogelijk te zijn? Wat zouden zouden opvolgers van hen kunnen leren? Aan de geïnterviewden worden vooral vragen gesteld over zaken die je doorgaans niet terugleest in de departementale archieven. Hun herinneringen zijn bedoeld om vast te leggen, te delen en te benutten.
Vanaf 2020 verschijnen er ieder jaar tien nieuwe interviews op het platform van Kennisbank Openbaar bestuur. De eerste tien geïnterviewden waren de ministers: Jozias van Aartsen, Annemarie Jorritsma, Cees Veerman, Laurens Jan Brinkhorst, Jan Pronk en de secretarissen-generaal Marianne Sint, Chris Kalden, Tjibbe Joustra, Harry Borghouts en Dineke Mulock Houwer.

Voor de tweede reeks zijn geïnterviewd de ministers: Jacqueline Cramer, Sybilla Dekker, Rita Verdonk, Martin van Rijn, Gerd Leers en de secretarissen-generaal Koos van der Steenhoven, Roel Bekker, Hans van der Vlist (VROM), Hans van der Vlist (OCW) en staatssecretaris Fred Teeven.

Boek

Op foto links: bestuurskundigen Caspar van den Berg (Rijksuniversiteit Groningen),
minister Hanke Bruins Slot van BZK en en Paul ’t Hart (Universiteit Utrecht)

De top kijkt om is nu ook in boekvorm verschenen. Het eerste exemplaar is overhandigd op 7 juli 2022 aan minister Hanke Bruins Slot van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. (BZK). Na de overhandiging besprak hoogleraar bestuurskunde en mede-auteur van het boek Caspar van den Berg de tien ‘regels’ voor (over)leven aan de top. Ook reflecteerde hij op het afnemen van de interviews, waarbij hij vaak verrassende en humoristische uitspraken hoorde.

In de aansluitende discussie met de aanwezigen in de zaal, geleid door adviseur communicatiebeleid van het ministerie van Algemene Zaken Guido Rijnja, was ook veel aandacht voor de wrijving die kan ontstaan tussen bewindspersoon en topambtenaar. En de lastiger geworden relatie tussen politiek (Tweede Kamer) en ambtenaren sinds de zogeheten Oekaze van Kok^*), die wat een aantal aanwezigen betreft overbodig is en afgeschaft moet worden. Tijdens de coronapandemie kwam overigens de gewoonte weer op gang dat ambtenaren in de Kamer een toelichting komen geven, bijvoorbeeld tijdens de technische briefing door Jaap van Dissel van het RIVM.

Institutioneel geheugen

Initiator van het project is Johan Strieker, programmamanager Kennis van de Overheid bij het ministerie van BZK: “Kennis van de overheid houdt ook in dat we ons institutioneel geheugen op orde hebben. Een van de manieren waarop we daar invulling aan geven is dit boek. ‘De top kijkt om’ is ontstaan uit een gesprek met Roel Bekker (oud-secretaris-generaal van het ministerie van VWS en BZK). Hij wees mij op de Britse traditie Ministers Reflect, waarin ministers worden bevraagd op hun ervaringen en uitdagingen. Naar analogie daarvan houden we nu jaarlijks zo’n tien interviews met voormalige bewindslieden en topambtenaren. Indrukwekkende verhalen, waarvan hun opvolgers en andere ambtenaren veel kunnen leren. Zelf vond ik de tip van Jorritsma over de Kamervragen handig, maar ik heb me ook verbaasd over het gebrek aan teamgeest op het moment dat een van de teamleden in zwaar weer komt. Ik raad het boek aan, het bevat de gestolde ervaring van mensen die met de meest uiteenlopende dilemma’s zijn geconfronteerd, én openhartig vertellen over hoe ze daarmee omgingen”.

Noot
*) De oekaze van Kok: Sinds de jaren zeventig zijn er ‘aanwijzingen’ voor contacten tussen de Kamers en ambtenaren. In 1998 publiceerde minister-president Wim Kok vernieuwde aanwijzingen waarin de ministeriële verantwoordelijkheid sterk wordt benadrukt. Ambtenaren kunnen slechts met instemming van de minister de Kamers, derden en journalisten informeren en slechts feitelijke informatie verschaffen. ‘De minister is verantwoordelijk, niet zijn ambtenaren.’ Maarten Schurink, secretaris-generaal van het ministerie van BZK zei in een interview met Binnenlands Bestuur dat iets minder ‘Oekaze-kramp’ de democratie goed zou doen.

De interviews staan op het You Tubekanaal van de Kennisbank Directoraat-generaal Bestuur en Koninkrijksrelaties: www.youtube.com/channel/UCBfefVREoZ82J8tgdMBWZAA/videos

Eerste exemplaar De top kijkt om overhandigd aan minister Hanke Bruins Slot, Algemene Bestuursdienst ministerie van BZK, 8 juli 2022: www.algemenebestuursdienst.nl

De betrokkenen van De top kijkt om: https://beroepseer.nl

Ministers reflect – Candid interviews with former ministers, Institute for Government: www.instituteforgovernment.org.uk/our-work/professional-development/ministers-reflect

De top kijkt om. Tien boeiende interviews op video met voormalige bewindslieden, Blogs Beroepseer, 20 maart 2020: https://beroepseer.nl