Het rapport The Gig Economy and Covid-19 van Fairwork analyseert de beleidslijnen van grote gig-economieplatforms in het licht van de Covid-19-crisis. De pandemie heeft de onzekere aard van gig-arbeid^*) en de risico’s waarmee gig-arbeidskrachten in de frontlinie van de wereldwijde crisis dagelijks worden geconfronteerd, in het volle licht van de schijnwerpers geplaatst.

De naar schatting vijftig miljoen gig-werkers wereldwijd worden bijzonder zwaar getroffen door de Covid-19-pandemie. Bij navraag blijkt dat de helft hun baan kwijt is; degenen die nog werken hebben gemiddeld tweederde van hun inkomen verloren en velen staan voor de onmogelijke keuze tussen armoede en infectie. Samengevat door één van hen: “Of ik sterf van de honger, of ik sterf aan het coronavirus”.

De Fairwork principes

Gig-werkers leveren essentiële publieke diensten tijdens de pandemie zoals het bezorgen van voedsel en huishoudelijke producten aan degenen in zelf-isolatie of social distancing; ze bieden hoognodige zorg aan mensen in nood. Toch hebben de meesten van hen geen toegang tot arbeidsbescherming zoals een ziektekostenverzekering en ziekengeld. Aangezien ze over het algemeen hun verdiende geld direct weer uitgeven, beschikken ze waarschijnlijk niet over spaargeld om op terug te vallen.
Compensatieregelingen van de overheid blijken zelden toereikend en als ze het wel zijn, zijn de voorwaarden vaak te streng voor gig-werkers om ervoor in aanmerking te komen. Temidden van deze onzekerheid maken gig-werkers een gevaarlijke rekensom: thuis blijven en worden geconfronteerd met financiële ondergang, of blijven werken met het risico op ziek worden.

Om meer te weten te komen heeft de Fairwork Foundation onderzoek gedaan naar de beleidsmaatregelen van platforms. In april 2020 zijn 120 platforms in 23 landen van Europa, Noord-Amerika, Zuid-Amerika, Azië en Afrika ondervraagd. In het rapport, getiteld Gig Economy and Covid-19: Fairwork Report on Platform Policies zijn de reacties ingedeeld in vijf categorieën volgens de vijf Fairwork principles die de stichting hanteert om platforms te beoordelen aan de hand van fatsoenlijke arbeidsnormen.

Eerlijke beloning: Veruit het belangrijkste probleem voor de werknemers; toch waren slechts vijf platforms bereid direct de lonen voor de werknemers te verhogen; vaker werden er maatregelen getroffen om de bedrijfsresultaten op peil te houden, zoals korting op klantentarieven of een uitgebreider aanbod van diensten.

Eerlijke voorwaarden 1 (preventie): Knip-en-plak hygiënebegeleiding en contactloze levering (hoewel niet contactloos afhalen) kwamen het meest voor. Iets meer dan de helft van de ondervraagde platforms gaf aan dat ze persoonlijk beschermende middelen hadden geleverd (ontsmettingsmiddel of, minder vaak, maskers); werknemers hebben gemeld dat ze die vaak niet hebben ontvangen.

Eerlijke voorwaarden 2 (ziekte): Ongeveer de helft van de platforms bood enige betaling aan zieke werknemers, maar werknemers hebben gemeld dat er moeilijk aan te komen was en dat de bedragen vaak ver onder het landelijke minimumloon lagen.

Eerlijke contracten: De enige reactie hierop kwam van een paar platforms. Ze probeerden een firewall te creëren rond hun huidige maatregelen. Ze houden vol een zakelijke relatie te hebben met werknemers als ‘onafhankelijke contractanten’.

Eerlijk management: Enkele bedrijven garanderen geen verlies van bonussen of stimuleringsbeloningen ondanks tijdelijke stopzetting van de arbeid. Of ze geven een verklaring af gericht tegen de pogingen van klanten bepaalde werknemersgroepen te discrimineren.

Eerlijke vertegenwoordiging: Stichting Fairwork heeft nog geen bewijs gevonden van enige betrokkenheid van platforms bij werknemersorganisaties, ondanks de eisen van een aantal groepen en zelfs het organiseren van stakingen.

De kloof

Over het algemeen reageren platforms op de huidige pandemie met een enkel voorbeeld van een volledig en helder beleid. Maar de reacties van de meeste platforms blijken tot nu toe problematisch.

Ten eerste is er een kloof tussen retoriek en werkelijkheid. Platforms zijn meer bedreven in het bekendmaken van reacties dan  toezeggingen jegens hun werknemers nakomen.

Ten tweede is de focus van belanghebbenden verkeerd gericht: de reacties van de platforms dienen in de eerste plaats aandeelhouders, investeerders en klanten. Dan pas komen de werknemers, hoewel zij het fundament vormen van alle waarden van het platform.

Ten derde is er schroom. Terwijl regeringen ideologieën en regels overboord hebben gezet, hebben platforms slechts stapsgewijs gereageerd en te vaak gebruik gemaakt van de taal van de ontsnappingsclausules in plaats van die van de garantie.

Platforms hebben risico’s en verantwoordelijkheden op anderen afgeschoven: teveel platforms interpreteren ‘was uw handen’ minder in termen van het virus en meer in termen van hun verantwoordelijkheid jegens werknemers. Ze leggen de verantwoordelijkheid voor financiële steun bij de overheid en voor bescherming tegen het coronavirus bij de individuele werknemer.

Ten slotte is er een kloof tussen behoeften en beleid: tussen wat platformmedewerkers  nodig hebben voor hun veiligheid – vrij van armoede en vrij van besmetting – en wat platforms momenteel leveren.

Het rapport besluit met een samenvatting van aanbevelingen voor een beter beleid, onderverdeeld in vijf categorieën.

Noot
^*) Gig-economie is een economie waarin zelfstandige arbeidskrachten tijdelijk, vaak voor een specifiek project worden ingehuurd. Taken die voorheen door vaste krachten, werknemers, werden verricht, worden nu verricht door flexibele krachten, op afroep beschikbaar. De term gig is oorspronkelijk een door jazz-musici gebruikte verbastering van engagement – een optreden.
De gig-economie wordt ook platform-economie genoemd. Diensten en producten worden via (online) digitale platformen aangeboden en verhandeld. Voorbeelden zijn Uber en Airbnb. Vraag en aanbod worden daar bij elkaar gebracht.
De platformeconomie heeft de in het verleden opgebouwde zekerheden (arbeidsvoorwaarden en sociale zekerheid van werknemers) uitgehold.

Fairwork Releases Report on Platform Responses to Covid-19, door Srujana Katta, Fairwork, 27 april 2020: https://fair.work/fairwork-releases-report-on-platform-responses-to-covid-19/?lang=en

Downloaden Gig Economy and Covid-19: Fairwork Report on Platform Policies, Fairwork, april 2020: https://beroepseer.nl

De vijf Fairwork principes: https://fair.work/principles/

Fairwork beoordeelt de arbeidsomstandigheden van digitale platforms in de internationale gig-economie en klassificeert individuele platforms op hun prestaties. Fairwork heeft platforms, arbeidskrachten, vakbonden, wetgevers en academici bij elkaar gebracht voor de International Labour Organization (ILO) om internationale principes vast te stellen voor eerlijk werk in de platform-economie.