Arbeid, arbeidsethos en vrije tijd. Hoe gaan wij om met werk?

Werk, werk, werk. We zijn erdoor geobsedeerd. In de confronterende en wrang-komische televisiedocumentaire After Work stelt de Zweedse regisseur Erik Gandini de vraag: wat doen we eigenlijk met onze vrije tijd als werk, onder meer door Artificiële Intelligentie (AI) niet meer het belangrijkste in ons bestaan zal zijn?
Het debat over de gevolgen hiervan wordt over het algemeen gedomineerd door technologie-experts en economen, en wordt vaak afgeschilderd als een science-fiction dystopie. Maar wat betekent werk dan nog voor óns?

Dat is de vraag die Gandini probeert te beantwoorden en daarvoor reist hij naar vier landen: de Verenigde Staten, Zuid-Korea, Italië en Koeweit. Hij laat een breed scala aan mensen aan het woord. In de VS blijkt men zich weinig te bekommeren om vrije tijd en vakanties, hooguit twee aansluitende weken vakantie per jaar is de norm. In het puissant rijke Koeweit hebben werknemers weinig te doen. In dat oliestaatje worden meerdere mensen voor een zelfde baan aangenomen. Omdat ze niets te doen hebben raken ze gedeprimeerd. De overbodigheid van hun baan leidt ertoe dat werknemers geconfronteerd worden met existentiële leegte.

Een groep jongeren

In Zuid-Korea is het een ander verhaal. Daar heerst werkverslaving. De werkdruk is enorm met als resultaat het hoogste zelfmoordaantal ter wereld. Ex-minister van Werkgelegenheid Kim Young Joo: “Zuid-Korea is een land geworden waar de gezinnen ongelukkig zijn omdat mensen teveel werken”. Gelukkig treft de Koreaanse regering maatregelen. Via een reclamecampagne wordt  een werkweek van 52 in plaats van 68 uur aangemoedigd.

Gandini’s bezoek aan een superrijke familie in Italië toont een inkijkje in de mentaliteit van mensen die het aan niets ontbreekt en een onwaarschijnlijk luxe leven leiden. Verder blijkt dat in Italië een derde van de jongeren bewust niet werkt. Socioloog Luca Ricolfi vertelt tegen een achtergrond met jonge mensen op een beeldscherm: “Dit zijn NEET’s, een groep jongeren die helemaal niets doen met hun leven. De hoogste aantallen komen voor in Italië, en Griekenland staat op de tweede plaats. Het percentage jongeren die niets doen is 30 procent, bijna een op de drie. Ze doen echt niets, ze werken niet, studeren niet en volgen geen traject. NEET slaat op jongeren zonder baan, opleiding of werkervaringsplek.
Het aantal NEET’s hangt samen met de ‘verwachte erfenis’. Huizenbezit is wijdverbreid. De gemiddelde Italiaanse familie heeft zo’n 400.000 euro aan bezittingen. Maar het probleem ligt vooral bij het kleine aantal erfgenamen, onder wie die erfenis wordt verdeeld. Italiaanse vrouwen krijgen gemiddeld 1,2 of 1,3 kinderen, wat betekent dat de jongeren zich er in meer of mindere mate van bewust zijn dat alles voor ze is geregeld. Wat er ook gebeurt, ze zullen nooit in de problemen raken. Deze accumulatie van rijkdom door huishoudens, heeft het belangrijkste sociale fenomeen van Italië veroorzaakt: vrijwillige werkloosheid”.
Verder wijst Ricolfi er nog op dat “vermaak en plezier de belangrijkste activiteiten van Italianen zijn. De vrijetijdsbesteding van Italianen is zeer decadent. Collectieve rituelen. Nachtelijke collectieve rituelen. Ze gaan massaal stappen en gebruiken drugs”.
Een deel van de Italiaanse bevolking, zo’n 15 tot 20 procent, bestaat uit mensen die werken in omstandigheden die doen denken aan slavernij.

Basisinkomen

Uit gesprekken blijkt dat mensen – of ze nu arm of rijk zijn – werk nodig hebben. Ter sprake komt ook of het basisinkomen voor iedereen een oplossing biedt voor hedendaagse vraagstukken. De Italiaanse rijkaard Ferdinand wordt gevraagd wat hij ervan vindt als iedereen een basisinkomen zou krijgen. Zijn antwoord: “Omdat ik kom uit een cultuur die is gebaseerd op meritocratie, denk ik dat het idee van een basisinkomen iets is wat heel verkeerd is, demotiverend en ontmoedigend en dat het heel slecht is voor de economie van een land”.
Uit gesprekken blijkt dat mensen – of ze nu arm of rijk zijn – werk nodig hebben. Noam Chomsky: “In de wereld van nu is een van de belangrijkste doelen in het leven, het hebben van een baan. Het beste advies dat je aan een jongere kunt geven is dat hij zich moet voorbereiden op zijn werkzame leven. Dat hij zich erop moet voorbereiden z’n hele leven onderworpen te zijn aan een baas”. Maar, volgens Chomsky kan technologie ons bevrijden van saai en gevaarlijk werk. En dan ligt de weg open naar creatief en interessant werk.

Het labyrint

Tegen het eind van van de film zien we een labyrint. Het labyrint als symbool is bedoeld om aan te moedigen tot bespiegelingen over het leven. Armando Pizzoni, die dankzij een erfenis niet hoeft te werken maar op zijn landgoed constant bezig is met werken in de tuin en het snoeien van de heggen van het labyrint vertelt: “Je komt aan bij het doolhof, belast met zonden, met angst. Je weet niet wat de zin van het leven is. Dus je verdwaalt in de gangen van het doolhof die op zeven plekken doodlopen, wat staat voor de zeven hoofdzonden. Meestal kun je dan gewoon niet verder. Elke keer dat je pad doodloopt, moet je omkeren en om vergiffenis vragen zodat je weer op het rechte pad kunt komen. Uiteindelijk ga je begrijpen welke rol je speelt in deze wereld”.

Keren we weer even terug naar het begin van de film met de Zuid-Koreaanse Yoo Deug Yeon die werkte van zeven uur ’s ochtends tot elf uur ’s avonds en het commentaar van zijn dochter:. “Alles bij hem draait om zijn werk. Hij ís zijn werk. Hij heeft geen vrienden. Buiten zijn werk heeft hij helemaal niets. Als hij dat loslaat, heeft hij helemaal niets meer”.

Wat is de zin van mijn leven? Wat wil ik nou echt doen? Als ik elke maand geld zou krijgen zonder ervoor te  hoeven werken, wat zou ik dan doen?

After Work  is uitgezonden op NOP2 op 24 augustus 2023 en nog te zien op 2Doc: www.2doc.nl/documentaires/2023/07/after-work.html

Interview met Gandini op: https://cineuropa.org/en/interview/440570

Hieronder: naar de video After work