In een tijd waarin het vertrouwen in de overheid onder druk staat, blijft Stichting Beroepseer zich inzetten voor het versterken van rechtsstatelijk handelen en ambtelijk vakmanschap. Hieronder een overzicht van recente projecten, publicaties en trainingen die bijdragen aan een eerlijke, deskundige en mensgerichte overheid.

1. Onderzoek: Rechtsstatelijk beslissen en motiveren

In opdracht van de Staat van de Uitvoering voert Stichting Beroepseer het onderzoek “Rechtsstatelijk beslissen en motiveren: beter ambtelijk vakmanschap in de uitvoering” uit. Dit onderzoek biedt uitvoeringsorganisaties en gemeenten inzicht in de toepassing van bestuursrechtelijke wetten en beginselen binnen hun organisatie. Deelnemende organisaties ontvangen een vertrouwelijke eindrapportage met concrete aanbevelingen voor verbetering.

2. Training: Rechtsstatelijk en democratisch vakmanschap

Samen met de Vrije Universiteit Amsterdam ontwikkelde Stichting Beroepseer een eendaagse training gericht op het vergroten van rechtsstatelijk en democratisch besef onder ambtenaren. De training behandelt onder andere de Algemene wet bestuursrecht en de beginselen van behoorlijk bestuur, en biedt handvatten voor het omgaan met dilemma’s in de praktijk. Deze training is inmiddels verzorgd voor ambtenaren van organisaties zoals DUO, de Belastingdienst en de Sociale Verzekeringsbank. Meer informatie: Wat de ambtenaar nu met de democratische rechtsstaat moet – eendaagse stoomcursus

3. Publicatie: Ambtelijk vakmanschap voor de democratische rechtsstaat

In samenwerking met het A+O fonds Rijk publiceerde Stichting Beroepseer het paper “Ambtelijk vakmanschap voor de democratische rechtsstaat”. Deze publicatie biedt een theoretische basis en praktische tools om ambtelijk vakmanschap duurzaam te verankeren binnen de Rijksoverheid. Het paper is onderdeel van een breder project dat zich richt op het versterken van de normatieve identiteit van de ambtenaar.

4. Project: Van woorden naar daden

Met steun van het A+O fonds Rijk en in samenwerking met de Centrale voor Middelbare en Hogere Functionarissen (CMHF) lanceerde Stichting Beroepseer het project “Van woorden naar daden”. Dit initiatief richt zich op het vergroten van de ruimte voor ambtelijk vakmanschap binnen de Rijksoverheid. Het project omvat een actuele analyse van de huidige situatie en werkt toe naar concrete adviezen en praktische instrumenten om vakmanschap in de werkpraktijk van rijksambtenaren te borgen.

5. Boek: Het recht op ambtelijk vakmanschap

De publicatie “Het recht op ambtelijk vakmanschap” biedt een stevig fundament voor de versterking van rechtsstatelijk ambtelijk handelen. In dit boek worden onder meer de juridische grondslagen van vakmanschap uitgewerkt, de toepassing van bestuursrechtelijke beginselen besproken, en aanbevelingen gedaan om ambtelijk vakmanschap beter te verankeren in de uitvoeringspraktijk. Het bevat bijdragen van onder anderen Caroline Raat, Arre Zuurmond en Arnt Mein. Tim Wittenberg (DUO) schreef hierover: “Het recht op ambtelijk vakmanschap is een must have in de gereedschapskist van elke ambtenaar. Als ambtenaar heb ik bij mijn aanstelling de belofte afgelegd. En dit geweldige boek biedt houvast om deze belofte dagelijks aan de maatschappij en haar burgers in te lossen.” Stichting Beroepseer blijft zich inzetten voor het versterken van rechtsstatelijk handelen en ambtelijk vakmanschap. Voor meer informatie over deze en andere initiatieven, bezoek www.beroepseer.nl. Overzicht van gebruikte links

1. Onderzoek: Rechtsstatelijk beslissen en motiveren https://www.linkedin.com/posts/thijsjansenartikelenboeken_doe-mee-aan-het-onderzoek-rechtsstatelijk-activity-7331648157186932737-tbF-
2. Training: Rechtsstatelijk en democratisch vakmanschap https://beroepseer.nl/actueel-in-beroepseer/wat-de-ambtenaar-nu-met-de-democratische-rechtsstaat-moet-eendaagse-stoomcursus/ & https://academieav.nl/module-rechtsstatelijk-en-democratisch-vakmanschap/
3. Publicatie: Ambtelijk vakmanschap voor de democratische rechtsstaat https://beroepseer.nl/actueel-in-beroepseer/ambtelijk-vakmanschap-voor-de-democratische-rechtsstaat/
4. Project: Van woorden naar daden https://beroepseer.nl/actueel-in-beroepseer/actueel/het-borgen-van-ambtelijk-vakmanschap-van-woorden-naar-daden/
5. Boek: Het recht op ambtelijk vakmanschap https://beroepseer.nl/wp-content/uploads/2022/10/Het-recht-op-ambtelijk-vakmanschap.pdf
6. Algemene website Stichting Beroepseer https://beroepseer.nl

 

Doe mee aan het onderzoek ‘Rechtsstatelijk beslissen en motiveren’: versterk ambtelijk vakmanschap in de uitvoering!

Stichting Beroepseer voert in opdracht van Staat van de Uitvoering het onderzoek ‘Rechtsstatelijk beslissen en motiveren: beter ambtelijk vakmanschap in de uitvoering’ uit. Voor dit onderzoek zoeken wij uitvoeringsorganisaties en gemeenten die willen deelnemen.

Het onderzoek biedt deelnemers objectief en verdiepend inzicht in de manier waarop binnen hun organisatie rechtsstatelijk wordt gehandeld in de uitvoering. Daarnaast draagt u bij aan bredere kennisontwikkeling over rechtsstatelijk handelen binnen de overheid.

Doel van het onderzoek

Het doel van het onderzoek is om zichtbaar te maken in welke mate en op welke wijze beslismedewerkers in uitvoeringsorganisaties rechtsstatelijk handelen. Er wordt niet alleen gekeken naar de toepassing  maar ook naar de organisatorische borging van bestuursrechtelijke wetten en beginselen in de uitvoering. Op basis van de bevindingen worden aanbevelingen gedaan voor het versterken van kennis, vaardigheden en organisatorische ondersteuning op dit terrein.

Onderzoeksaanpak

Het onderzoek wordt uitgevoerd bij drie uitvoeringsorganisaties en twee gemeenten. Per deelnemende organisatie bestaat het onderzoek uit:

• Analyse van relevante documenten;
• Een anonieme kennistoets onder beslisambtenaren;
• Interviews met sleutelfunctionarissen;
• Groepsgesprekken met betrokken medewerkers;
• Een eindrapportage met concrete bevindingen en aanbevelingen.

Planning

De totale looptijd van het onderzoek is twaalf maanden. De centrale onderzoeksfase vindt plaats tussen begin augustus en eind november 2025. In deze periode doen wij een beroep op de betrokkenheid van uw organisatie.

Vertrouwelijkheid en anonimiteit

Vertrouwelijkheid en zorgvuldigheid staan voorop. Stichting Beroepseer sluit met iedere deelnemende organisatie een overeenkomst waarin wordt vastgelegd dat:

• de identiteit van deelnemende organisaties niet openbaar wordt gemaakt;
• individuele uitkomsten van de anonieme kennistoets niet bekend zijn bij Stichting Beroepseer, noch bij de organisatie zelf.

De uitkomsten en adviezen die specifiek op uw organisatie betrekking hebben, worden uiteraard wel met u gedeeld.

Meedoen?

Wilt u bijdragen aan beter rechtsstatelijk handelen in de uitvoering én uw organisatie versterken? Neem dan  zo spoedig mogelijk contact met op met Thijs Jansen (thijsjansen@beroepseer.nl). Wij gaan graag met u in gesprek over deelname.

De opeenhoping van alle machten – de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht – in dezelfde handen, of het nu in één, een paar of vele, en of deze nu erfelijk, zelfbenoemd of verkozen zijn, kan met recht geïdentificeerd worden met tirannie’. Dat schreef James Madison, de ‘vader’ van de Amerikaanse Grondwet en vierde president van de VS (1809-1817) in 1787 en 1788 met anderen in een van The Federalist Papers (no. 48). Deze waren bedoeld om de ratificatie van de kersverse federale Grondwet te bevorderen en worden vaak gebruikt om deze te interpreteren. In een ander paper (no. 47) schreef Madison over hetzelfde thema: ‘Het behoud van de vrijheid vereist dat de drie grote machtsdepartementen gescheiden en onderscheiden moeten zijn’. De VS hebben het moeilijk gehad om daarnaar te leven. De Grondwet begint wel met drie aparte artikelen, achtereenvolgens over de Wetgevende macht (1), de uitvoerende macht (2) en de rechtsprekende macht (3). Deze bevat echter geen apart artikel dat de scheiding van de uitvoerende, wetgevende en rechtsprekende macht duidelijk voorschrijft. Om er een visie op de taakverdeling tussen de drie machten uit te halen moet de Grondwet geïnterpreteerd worden. Het lastige is dat deze de drie machten niet alleen (onder)scheidt, maar ook op allerlei manieren verweeft en daarmee van elkaar afhankelijk maakt. Daarmee leent die grondwet zich op dit punt voor heel wat verschillende, conflicterende interpretaties. Volgens sommigen was het de bedoeling van de afgevaardigden die de Constitutionele Conventie in 1787 bijwoonden om de meeste macht aan het Congres – de wetgevende macht – te geven. De realiteit is echter dat de uitvoerende macht verreweg de machtigste tak is geworden. Dit werd al duidelijk onder president Nixon (1969-1974). Vanwege het Watergate-schandaal bedacht men na diens ambtstermijn allerlei maatregelen om de uitvoerende macht aan regels te binden en ter verantwoording te kunnen roepen, maar daar kwam uiteindelijk weinig van terecht. Sinds de aanslagen op 9/11/ 2001 hebben zowel Democratische als Republikeinse presidenten met verwijzing naar de nationale veiligheid hun macht vergroot. Het gevolg is dat er nog steeds een onevenwichtig systeem bestaat waarvan de uitvoerende macht ongestraft gebruik kan maken. Daarbij doet men het meest een beroep op de tweede en derde sectie van Grondwetsartikel 2 Daarin staat dat de president de – door het Congres aangenomen – wetten getrouw dient uit te (laten) voeren. Het Hooggerechtshof heeft gesteld dat deze clausule ‘het idee weerspreekt’ dat de president bedoeld was ‘als wetgever’. In de tweede sectie staat dat de president voor zijn uitvoerende taak handhavers mag benoemen. Het Hof heeft verklaard dat de grondwet de president niet alleen expliciet, maar ook impliciet bevoegdheden toekent, zoals die om toezicht te houden op uitvoerende functionarissen en hen te ontslaan. De grens met de wetgevende macht vervaagt vervolgens waar het Hof heeft erkend dat handhavers ook zelf quasi-wetgevende en quasi-rechtsprekende bevoegdheden hebben. Daarnaast geeft artikel 2 de president vergaande bevoegdheden op het gebied van buitenlands beleid en het inzetten van het leger. In zijn eerste termijn (2017-2021) heeft president Trump meer bevoegdheden naar zich toe getrokken dan welke van zijn voorgangers ook. In 2019 zei Trump: ‘En dan heb ik een Artikel 2, waarin ik het recht heb om te doen wat ik wil als president.’ Zijn topadviseurs produceerden juridische argumenten ter ondersteuning van deze aanspraak. Nu Trump ruim 1 maand met zijn tweede termijn bezig is, blijkt hij in hoog tempo nog veel meer macht naar zich toe te trekken dan in zijn eerste termijn. Hij is daarin veel brutaler en doortastender. Hij heeft al meer dan 300 decreten uitgevaardigd. Zijn vergaande opvatting is in lijn met het ultraconservatieve, ruim 900 pagina’s dikke ‘spoorboek’ Project 2025 dat een concreet regeerprogramma voor de tweede termijn van Trump heeft opgesteld en waarvan de volledige titel luidt Mandate for Leadership. The conservative promise. Project 2025. Presidential transition project. Russell Vought, co-auteur van Project 2025 en door Trump inmiddels benoemd tot hoofd van het begrotingsbureau van het Witte Huis, schreef in dat spoorboek: ‘In zijn openingswoorden maakt artikel II van de Amerikaanse grondwet overduidelijk dat “[d]e uitvoerende macht zal berusten bij een president van de Verenigde Staten van Amerika.” ‘De taak van de moderne conservatieve president is het beperken, controleren en sturen van de uitvoerende macht namens het Amerikaanse volk. (…) Succes bij het aangaan van die uitdaging zal een zeldzame combinatie van durf en zelfverloochening vereisen: durf om de bureaucratie om te buigen of te breken naar de wil van de president (..).’ Trump handelt in veel opzichten volgens dit spoorboek. Dankzij het gebrek aan effectieve tegenmachten, heeft hij in iets meer dan een maand – vooral door middel van decreten – zijn greep op de overheid enorm verstevigd. Voor de formele tegenmachten toont hij geen ontzag. Wat betreft de wetgevende macht hoeft hij zich vooralsnog weinig zorgen te maken. In het Congres hebben de Republikeinen de meerderheid. Van die volksvertegenwoordigers eist hij volledige loyaliteit. Dat doet hij door te dreigen dat hij een ieder die hem ook maar een strobreed in de weg legt zal dwars zitten bij (voor)verkiezingen. De angst regeert in het Congres. De andere tegenmacht – de rechterlijke macht – beschouwt Trump als een zeer ergerlijke blokkade voor ‘zijn’ uitvoerende macht. Musk heeft al eerder opgeroepen om federale rechters uit hun ambt te zetten die decreten van Trump blokkeerden. Tot 27 februari is de regering al geconfronteerd met 94 rechtszaken die betrekking hadden op acties variërend van de poging tot afschaffing van het geboorterecht tot het bevriezen van federale subsidies en fondsen – en de toegang tot gevoelige computersystemen en gegevens door niet-officiële entiteiten. Alle rechtszaken tegen Trump worden systematisch geïnventariseerd en gevolgd door de Litigation Tracker. Trump, vicepresident Vance en Musk benadrukken dat het rechters niet geoorloofd is zich als tegenmacht op te stellen. Het Witte Huis spreekt zelfs van een ‘constitutionele crisis’ die door de rechters zou worden veroorzaakt. Een paar typerende uitspraken van de hoofdrolspelers: Trump: ‘Hij die zijn land redt, overtreedt geen enkele wet’(X, 15 februari 2025). Vance: ‘Als een rechter een generaal zou proberen voor te schrijven hoe hij een militaire operatie zou moeten uitvoeren, dan zou dat illegaal zijn. Als een rechter een procureur-generaal zou trachten te bevelen hoe ze haar discretionaire ruimte zou moeten gebruiken, dan zou dat ook illegaal zijn. Het is rechters niet geoorloofd de legitieme macht van de uitvoerende macht in de weg te staan’ (X , 9 februari 2025). Musk: ‘Een corrupte rechter die bescherming biedt aan corruptie. Hij moet NU afgezet worden!’ (X, 9 februari 2025). Kunnen Amerikaanse federale rechters uit hun ambt gezet worden? Het kan, maar is zeer ongebruikelijk: sinds 1803 zijn er slechts 15 federale rechters afgezet. De procedure is meestal voorbehouden voor ernstige vormen van strafbaar wangedrag – niet voor meningsverschillen over de rechtmatigheid van beleid. Het lijkt vooralsnog onwaarschijnlijk dat rechters massaal uit hun ambt zullen worden gezet. Maar het bij herhaling aanwijzen van rechters – met naam en toenaam – als corrupte saboteurs van het beleid, roept agressie op bij de achterban van Trump en Musk. Daardoor kan het leven van rechters behoorlijk lastig worden gemaakt en zullen er misschien een aantal van hen opstappen. Dat lijkt ook de bedoeling te zijn. Een en ander maakt duidelijk dat Trump zich weinig gelegen laat liggen aan de klassieke tegenmachten. Daarnaast maakt hij enorme vaart met het onder controle krijgen van de vierde macht: het ambtelijk apparaat. Ten eerste betreft dat de organisaties die op afstand van de overheid geplaatst zijn, wat we in Nederland ‘zelfstandige bestuursorganen’ noemen. Deze kunnen uitvoerende taken hebben of regulerende taken. Met name over die laatste hadden Congres en president altijd een soort gezamenlijke zeggenschap. Trump heeft op 18 februari een decreet getekend waarin beide soorten onafhankelijke agentschappen direct onder de presidentiële verantwoordelijkheid worden gebracht. Zonder instemming te vragen aan het Congres, heeft Trump onder andere het regulerende Consumer Financial Protection Bureau gesloten en The United States Agency for International Development (USAID) opgelegd het werk te staken. Er zijn zaken aangespannen, maar tot nu toe is hiervoor nog geen definitief rechterlijk stokje gestoken. Ten tweede is Trump erop uit om het ambtelijk apparaat op een andere leest te schoeien. Hij breekt radicaal met het sinds 1883 ingevoerde systeem om ambtenaren te benoemen op basis van deskundigheid en onafhankeljkheid. Zijn doel is een apparaat te creëren dat volledig loyaal is aan zijn politieke agenda. Zoals Musk verklaarde: ‘We hebben deze ongekozen vierde, ongrondwettelijke regeringstak: de bureaucratie’ . In het kader daarvan worden cruciale leidinggevenden van onder andere de FBI, CIA, en verschillende legeronderdelen vervangen door loyalisten die vaak helemaal niet voldoen aan professionele eisen. Bovendien hebben inmiddels al 30.000 andere ambtenaren (van de 2 miljoen) ontslag aangezegd gekregen. Het turbulente geheel overziend is duidelijk dat Trump bezig is met een snelle en doelgerichte, tirannieke greep naar de macht ten koste van de wetgevende, rechtsprekende en ambtelijke machten. Gelet op het grote aantal aangespannen rechtszaken is de hoop van veel getroffen organisaties voorlopig gericht op de rechterlijke macht. Het is de vraag of die hoop gerechtvaardigd is: niet alleen is de Amerikaanse grondwet ten aanzien van de machtenscheiding voor velerlei uitleg vatbaar maar ook bestaat in het Hooggerechtshof op dit moment een conservatieve meerderheid. Het is dus ongewis hoe – en überhaupt of – men deze geest weer terug in de fles gaat krijgen. Thijs Jansen is directeur van Stichting Beroepseer Dit artikel verscheen eerder op Nederland Rechtsstaat: www.nederlandrechtsstaat.nl/meer-meer-macht-het-autocratische-project-van-trump-in-het-licht-van-de-machtenscheiding/ Afbeelding bovenaan is van Sergei Tokmakov

De recente ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie (AI) hebben de gebruikelijke angst voor achterop raken gekoppeld aan beloften van bevrijding. Maar afgezien van de gevolgen voor de werkgelegenheid rijst de vraag: Wat zijn de gevolgen voor de manier waarop we werken en de omstandigheden waaronder? Voor sommigen geeft de groei van de AI-sector al vorm aan hun werk op een vaak onderbelichte manier. In het nieuwste nummer van HesaMag (december 2024) staat een speciale, diverse kanten belichtende reportage van negen artikelen over kunstmatige intelligentie: Navigating the AI revolution. HesaMag is een twee maal per jaar verschijnend magazine dat wordt uitgegeven door het European Trade Union Institute (ETUI), het onafhankelijk onderzoeks- en trainingscentrum van de Europese Federatie van Vakbonden (ETUC), een paraplu organisatie voor Europese vakbonden.

Overzicht van de artikelen

♦  Hoe kunnen werknemers zichzelf beschermen tegen de risico’s van nieuwe technologieën? door Aude Cefxaliello (ETUI) en Jan Popma, Vrije Universiteit, Amsterdam Robotica en kunstmatige intelligentie worden door werkgevers en investeerders vaak gepresenteerd als een middel om het tekort aan arbeidskrachten te bestrijden en tegelijkertijd, de werkdruk te verlichten en de kwaliteit van het werk te verbeteren. In de praktijk evenwel brengt de introductie van deze nieuwe technologieën op de werkplek verschillende risico’s met zich mee. Gelukkig bieden bepaalde juridisch strategieën een manier om werknemers tegen de ergste risico’s te beschermen.

“Zelfbestuur vervangen door algoritmisch beheer kan de werker degraderen tot ondergeschikte van het AI-systeem”.

♦  De Filippijnse werknemers op het scherpst van de snede van AI, door Theophile Simon, journalist Op het eiland Mindanao van de Filipijnen ‘annoteren’ tienduizenden IT-medewerkers de gegevens die nodig zijn om de algoritmen van wereldleiders in AI uit te voeren. Hun zeer onzekere arbeidsomstandigheden onthullen een uitbuitend industrieel systeem op wereldschaal.

“Ik doe dezelfde taak ongeveer twaalf uur per dag, zeven dagen per week, vaak ‘s nachts”. “Als je een Europees bedrijf bent en je moet miljoenen beelden annoteren voor het trainen van je AI, ga je dan dure Europese werknemers of goedkope werknemers uit zuidelijke landen werven?” “Klik na klik, door miljarden microtaken uitgevoerd op hun scherm, bouwen de AI-slaven van het ‘Mondiale Zuiden’ de fundamenten van een technologische revolutie”.

♦  Cyberaanvallen: een grote zorg voor de gezondheid en de veiligheid, door Pierre Bérastégu (ETUI) Kritieke, op afstand gemanipuleerde infrastructuur, gevoelige gegevens worden bewaard voor losgeld… Cyberaanvallen zijn berucht om hun soms verwoestende economische gevolgen voor en reputatie van bedrijven. Maar hoe zit het met de menselijke gevolgen? Hoe zit het met de bedreiging die ze vormen voor de veiligheid van werknemers? Hoewel deze vragen misschien nog niet de kranten halen, zijn ze wel steeds meer een bron van zorg.

“In 2021 is een monteur in een Tesla-fabriek in de V.S. aangevallen door een robot die was ontworpen voor het gebruiken van auto-onderdelen”.

“We zien een groeiende convergentie tussen informatie-technologie en operationele technologie-systemen”.

♦  De content-moderator: een riskante baan in de 21ste eeuw, door Ben Wray, journalist Behoren riskante banen tot het verleden in Europa? In het tijdperk van kunstmatige intelligentie moeten we misschien anders gaan denken over hoe zo’n baan eruit ziet, minder focussen op de longen of het hart en meer op de geest. Er is een snel groeiende industrie in Europa met steeds meer bewijs dat geestelijke gezondheidsproblemen een systemisch probleem vormen voor werknemers. Die industrie heet content-moderatie. Content-moderatoren zijn belast met het verwijderen van schadelijke inhoud van online platforms.

De Europese content-moderator-sector is de afgelopen jaren sterk geconcentreerd in een paar grote bedrijven die rivalen opkopen en de sector domineren.

♦  AI en vakbonden: van snelle reacties naar proactieve strategieën, door Aída Ponce Del Castillo (ETUI) Historisch gezien hebben vakbonden altijd snel gereageerd op industriële revoluties en technologische veranderingen, en hetzelfde geldt in de huidige tijd voor kunstmatige intelligentie. Op alle niveaus ondernemen vakbonden actie om de AI-uitdaging aan te gaan: beïnvloeden van wetgeving, onderhandelen over cao’s en ontwikkelen van interne capaciteit en kennis. Op sommige gebieden hebben ze succes geboekt. Nu is het tijd voor een langetermijnstrategie. Naarmate AI de arbeidsmarkt verder verandert en techno-deterministisch wordt, zal de proactieve en geïnformeerde betrokkenheid van vakbonden, op alle niveaus, essentieel zijn om de rechten van werknemers te bevorderen, een eerlijke digitale overgang te garanderen en de waarde van menselijke arbeid te waarborgen.

De Platform Work Directive van de EU – van kracht geworden op 1 december 2024 – valt op door de innovatieve mengeling van arbeidsrecht en nieuwe regels voor veiligheid en gezondheid. De Richtlijn stelt belangrijke nieuwe eisen aan bedrijven die werk in de platform- of gig-economie faciliteren.

♦  Humanoïden aan het werk: staan robots echt tot onze dienst? door Louise Pluyaud, journalist, en Sadak Souici, fotograaf Ziekenhuizen, bejaardentehuizen, hotels, restaurants… Sociale hulprobots worden voorgesteld als een oplossing voor acute personeelstekorten en de onaantrekkelijkheid van bepaalde arbeidssectoren. Maar twintig jaar na hun komst, proberen kunstmatige mensen met steeds geavanceerdere AI nog steeds hun plaats te vinden in het dagelijkse arbeidsleven.

“Sociale robots beschikken tegenwoordig over generatieve AI-technologie waarmee machines zelf nieuwe inhoud kunnen genereren; ze zullen in de toekomst steeds autonomer worden”.

Een Japans voorbeeld:

Met een vergrijzende bevolking heeft de vierde economie ter wereld te maken met een ongekend tekort aan werknemers. Om het probleem aan te pakken, heeft Japan zijn immigratiebeleid enigszins versoepeld en richt het zich ook op technologie. In 2020 gebruikte twintig procent van de bejaardentehuizen in Japan robots om de bewoners en hun vitale functies in het oog te houden. De autoriteiten hebben androïden goedgekeurd als metgezel voor ouderen om depressies, veroorzaakt door eenzaamheid tegen te gaan. Het Land van de Rijzende Zon opende in Tokio in 2015 Hotel Henn-na (henn betekent ‘vreemd’ in het Japans), het eerste, volledig door robots gerunde hotel ter wereld, van receptie tot roomservice. “In eerste instantie wilden we onze arbeidskosten verlagen. Maar de robots werden al snel een attractie op zich”, legt Miura Tatsuki uit. Hij is leidinggevende van de afdeling public relations bij reisbureau H.I.S.  (Zie daarover de website https://www.nippon.com/en/guide-to-japan/gu900045/). Soortgelijke vestigingen volgden in o.m. Osaka en Kyoto. Maar de rage was van korte duur. Als gevolg van aanhoudende storingen en ontevreden klanten werd de helft van het robot-bpersoneel weggestuurd. Vier jaar na de opening besloot het bedrijf meer mensen in dienst te nemen en wat robots betreft een stapje terug te doen.

♦  “Hoeveel mag de baas over je weten?” Interview met Phoebe Moore, door Arthur Neslen, journalist Digitale tools die gebruik maken van kunstmatige intelligentie (AI) worden op werkplekken over de hele wereld ingezet om werknemers te monitoren, arbeidsprocessen te automatiseren, dagelijkse werkzaamheden te versnellen en bestaande relaties tussen vakbonden en management te herzien. Het eindresultaat is stress, angst en een toename van strijd rond het begrip toestemming, aldus professor Phoebe Moore. Zij analyseert wat dit proces betekent voor werknemers en onderzoekt waar het naartoe gaat. HesaMag sprak met Moore over de wijzen waarop AI de werkplek van de 21e eeuw door elkaar schudt en wat vakbonden eraan kunnen doen. Zij is de auteur van het boek The Quantified Self in precarity – work, technology and what counts (2018) “We behoren het verschil te kennen tussen automatisering en AI. Waarbij het ene simpelweg een uitbreiding is van intelligent werk, en het andere potentieel een volledige vervanging van intelligentie”.

“We moeten niet toestaan dat werknemers worden gebruikt als proefkonijn voor vermeende AI- en data-innovatie”.

♦  Vakbondsmedewerkers experimenteren met generatieve AI, door Nick Scott, AI directeur van Unions21. Unions21 is een in Londen gevestigde organisatie die vakbonden ondersteunt ter vergroting van hun invloed, impact en doeltreffendheid binnen de arbeidswereld. Generatieve AI – het soort kunstmatige intelligentie (AI) dat toegankelijk is via tools zoals ChatGPT en o.m. tekst en afbeeldingen kan genereren – is de afgelopen jaren onderwerp geweest van een ongelooflijke hype. Terwijl veel vakbonden met daadkracht proberen te waarborgen dat de toepassing van alle vormen van AI op de werkplek ethisch en werknemersvriendelijk is, ondervinden ze de gevolgen binnen hun eigen organisaties. Vakbondsmedewerkers over de hele wereld experimenteren actief met en leren over deze nieuwe technologie en ontdekken kansen en uitdagingen voor henzelf en voor de arbeidersbeweging in het algemeen.

“Voor veel mensen, onder wie vakbondsmedewerkers en -vertegenwoordigers, is het nog steeds niet erg duidelijk hoe generatieve AI kan worden gebruikt om hen te ondersteunen bij hun dagelijkse werk”.

“Volgens onderzoek van Unions21 experimenteren veel vakbondsmedewerkers slechts minimaal met tools zoals ChatGPT”.

Creatief idee: vraag ChatGPT om een e-mail te schrijven in de stijl van de Britse auteur en prominente vakbondsorganisator Jane McAlevey.

De vakbonden bevinden zich in een gunstige positie om invloed uit te oefenen op de ontwikkeling van meer verantwoorde AI in de toekomst. Door dit te doen vanuit kennis en ervaring kunnen zij zich versterken door het beste van AI te gebruiken en tegelijkertijd de meer negatieve aspecten te bestrijden van de steeds dominanter wordende technologie.

♦  De veranderende aard van werk in het rechtssysteem, door Laura-Maria Ilie en Florentin Cassonnet, journalisten In de loop der jaren is digitalisering de dagelijkse taken van juridische professionals binnengeslopen, met zowel positieve als negatieve gevolgen. HesaMag spreekt met rechters, griffiers, advocaten, professoren en vakbondsleden in Roemenië over hoe zij zich hebben aangepast aan deze veranderingen en hoe ze aankijken tegen de meer recente (en toekomstige) opkomst van AI-tools in hun beroep.

“Het werk is vereenvoudigd, maar er is meer werk. Alle aanvragen zijn nuttig, maar tijdrovend”.

“De technologie loopt wat voor op de wet”.

Dowloaden HesaMag, no 29, winter 2024: www.etui.org/sites/default/files/2024-12/HesaMag_29_EN_WEB.pdf Navigating the AI revolution, HesaMag no 29, winter 2024, ETUI: www.etui.org/publications/navigating-ai-revolution   Afbeelding bovenaan is ontleend aan HesaMag nr. 29, winter 2024, pagina 12