Op 10 april 2010 viel de Autoriteit Consument en Markt (toen nog Nederlandse Mededingingsautoriteit – NMa – geheten) met meer dan dertig man de burelen van de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) binnen.
Die dag zal niemand bij de LHV vergeten. “Ze gingen te werk alsof er een drugskartel werd opgerold”, herinnert directeur Lodi Hennink zich. “Er werd een kopie gedraaid van alle IC-bestanden van de vereniging, kasten werden opengetrokken, de inhoud van ordners werd pagina voor pagina bekeken en medewerkers werden in kamers geroepen om te worden gehoord. Het heeft dagen geduurd voordat de laatste ACM-ambtenaar van de verdieping weg was”.

Een heel erg volhardend ACM

In het februarinummer 2016 van het tijdschrift De Dokter van de LHV geeft Dorien Lambregtse een reconstructie van de rechtszaken die in de afgelopen vijf jaar zijn gevoerd.
Op die dag in 2010 speelden twee verdenkingen. De LHV zou de toetreding van nieuwe artsen belemmeren en het moeilijk maken voor patiënten om over te stappen naar een andere huisarts. De LHV heeft dat bestreden. Met succes, zo blijkt nu. De Rechtbank van Rotterdam oordeelde op 17 december 2015 dat de LHV de Mededingingswet niet heeft overtreden en dus onschuldig is. Zo kwam er een eind aan vijf jaar juridisch touwtrekken.

De verdenking van het belemmeren van het overstappen van patiënten liet ACM weliswaar al snel vallen, maar in de andere verdenking beet ze zich vast. Ook al oordeelde de onafhankelijke commissie – ingesteld door de ACM zelf – die de zaak in 2012 onderzocht dat er geen sprake is geweest van overtreding van de Mededingingswet. Die commissie gaf het advies de boete in te trekken, maar de ACM volhardde in haar besluit. Wel verlaagde ze de boete van 7,7 naar 5,9 miljoen euro en trok ze de persoonlijke boetes voor twee LHV-functionarissen in.

Los hiervan heeft een geldboete gespeeld wegens verbreking van de verzegeling van een deur in het LHV-pand. Dat speelde in de nacht van 10 op 11 april 2010, dus in de dagen dat het onderzoek op het LHV-kantoor nog volop liep. Een bewaker die laat in de avond een rondgang door het gebouw maakte, heeft de verzegelde deur opengegooid. Ondanks duidelijke waarschuwingen op de deur dat niemand daaraan mocht komen. De ACM vond dat de LHV daarvoor verantwoordelijk was en legde een boete van 52.000 euro op. De LHV heeft daartegen bezwaar aangetekend, waarna de vereniging naar de rechter stapte. Die stelde in 2014 de LHV in het gelijk.

Allerlei samenwerkingsverbanden zijn opgeheven

Door dit alles heeft de LHV grote schade geleden. Niet alleen voor de LHV zelf, die in vijf jaar tijd een miljoen euro spendeerde aan juridische procedures en advocatenkosten, maar ook vanuit het oogpunt van patiëntenzorg.

Volgens Rick Schenau, LHV-bestuurslid en kringbestuurder Twente, ontstond er een angstcultuur waardoor huisartsen niet meer durfden samen te werken en er nauwelijks vernieuwingen op gang kwamen. “Kringbestuurders stapten op uit angst voor invallen van ACM en mogelijke persoonlijke boetes. Allerlei samenwerkingsverbanden werden opgeheven. Wij hadden in Oost-Nederland bijvoorbeeld een samenwerkingsverband om de huisartsbezetting in de regio te bevorderen. Het is moeilijk om vacatures op het platteland vervuld te krijgen. Maar daar zijn we mee opgehouden, uit angst dat ACM daarin een vorm van marktverdeling zou zien. En zo zijn er talloze voorbeelden te noemen van projecten die zijn gestopt of nooit van de grond zijn gekomen”.

Hennink herkent dat: “De opstelling van de ACM heeft averechts uitgepakt. Er ontstond een verkramping door angst voor de toezichthouder omdat die had laten zien niet terug te deinzen voor miljoenenboetes. Dat speelde ook bij andere eerstelijnshulpverleners en elders in de zorg. Velen durfden niet meer vrijuit samenwerkingsafspraken te maken. Het effect van de ACM-boetes is daardoor indirect zeer schadelijk geweest voor de patiënt”.

ACM is van koers veranderd

Na vijf jaar procederen is de conclusie dat niemand van de inval in 2010 er beter van is geworden. De LHV niet, de ACM niet, de zorgverleners niet en de patiënt niet.
Gelukkig heeft de ACM haar koers veranderd. In september 2015 publiceerde de ACM nieuwe Uitgangspunten toezicht op zorgaanbieders in de eerste lijn. Als huisartsen, patiëntenverenigingen en zorgverzekeraars gezamenlijk tot afspraken komen, beschouwt ACM dat als een zaak die zij niet hoeft te onderzoeken. Pas als er een klacht over binnenkomt, gaat zij ernaar kijken. Als er een probleem is met de Mededingingswet krijgen de betrokken partijen een waarschuwing en kunnen ze maatregelen nemen. In dat stadium wordt er niet meteen een boete opgelegd, maar krijgen partijen de gelegenheid zichzelf te corrigeren.

Verbijsterend

Het Friesch Dagblad van 15 februari 2016 schrijft dat het de gang  van zaken verbijsterend vindt: “De wortel van het kwaad is de vermarkting van de (huisartsen)zorg. Deze belemmert onder meer groei in kwaliteit en professionaliteit vanuit betrokkenheid, zoals tamelijk dramatisch is gebleken. De vermarkting van de zorg brengt overigens ook niet de zegeningen die van de markt worden verwacht. De kosten van de zorg stijgen bijvoorbeeld aantoonbaar door de marktwerking. Het relaas over de gang van zaken is verbijsterend. De toezichthouder volhardde in haar beschuldiging, zelfs toen een eigen commissie het ongelijk daarvan aantoonde. De ACM is, zo blijkt, een gevaar voor de volksgezondheid”.

LHV in het gelijk gesteld. Rechter corrigeert ACM, door Corien Lambregtse, De Dokter, februari 2016: https://www.lhv.nl/actueel/tijdschriften/artikel/lhv-gelijk-gesteld-rechter-corrigeert-acm (Artikel staat niet meer op site LHV)

Schade door beleid toezichthouder ACM, Friesch Dagblad, 15 februari 2016: http://www.frieschdagblad.nl/index.asp?artID=70839 (Artikel staat niet meer op site Friesch Dagblad)