Wat is ‘uitdaagrecht’ in de lokale democratie en hoe gaan burger en gemeente daarmee om?

De essaybundel over het uitdaagrecht Uitdagen en uitgedaagd worden is gepresenteerd op het landelijke congres Uitdaagrecht op 10 december 2020. In de bundel laten drie prominente denkers en oud-bestuurders hun licht schijnen over het uitdaagrecht in heden, verleden en toekomst: Jan Terlouw, Daan Roovers en Paul Schnabel.
De gemeente is niet meer allesbepalend, inwoners willen meer invloed en zeggenschap op hun leefomgeving. Steeds vaker pakken inwoners op eigen initiatief problemen in hun buurt aan. En vaak kunnen zij dat beter of goedkoper dan hun gemeente. Via het uitdaagrecht kunnen inwoners hun gemeente uitdagen om gemeentelijke taken (en budget) over te nemen om hun buurt te verbeteren. Een sterke lokale democratie is gebaat bij betrokken inwoners.

Het uitdaagrecht – ook bekend als Right to challenge – is niet altijd makkelijk toe te passen. Het inpassen van maatschappelijke initiatieven is vaak tijdrovend en kan daardoor ook frustrerend zijn. Daar staat tegenover dat bewoners beter betrokken willen zijn, verantwoordelijkheid willen dragen en invloed willen hebben op de kwaliteit van hun straat, buurt of gemeente. Het kabinet wil stimuleren dat gemeenten ruimte bieden aan deze lokale initiatieven. Hoe ze dat precies aanpakken is maatwerk: elke gemeente kan zelf kiezen óf en onder welke voorwaarden zij het uitdaagrecht invoert.

Democratie in actie

Congres en bundel over het uitdaagrecht zijn onderdeel van het programma Democratie in actie dat van start ging in november 2018 en loopt tot 2022. Het betreft een samenwerkingsprogramma van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de beroeps- en belangenverenigingen van raadsleden, griffiers, wethouders, gemeentesecretarissen en burgemeesters. Waar mogelijk zet het samenwerkingsprogramma zich ook in voor provincies en waterschappen.

Videoserie

Een andere onderdeel vormt de videoserie van vijf afleveringen van de VNG die gaan over toekomstscenarios’s voor lokaal bestuur en democratie: Thorbecke 2024 – maatwerk. De eerste aflevering met thema De democratische schaal: van dorps- tot regiodemocratie was te zien op het congres Schaal en betrokkenheid, democratie in de kern op 5 november 2020, georganiseerd door Binnenlands Bestuur, Democratie in Actie en het Nederlands Gesprek Centrum. De vervolgafleveringen hebben als thema: inclusieve democratie, directe democratie, digitale democratie en burgerbestuur.

Ga voor meer info en bekijken video’s naar Thorbecke 2024 – maatwerk in lokale democratie en bestuur: https://vng.nl/artikelen/introductie-thorbecke-2024

Essays Uitdagen en uitgedaagd worden

Schrijver, oud-Tweede Kamerlid en minister Jan Terlouw roept in de essaybundel de overheid op haar burgers weer te gaan vertrouwen. Volgens hem ondervinden burgers een verstikkende regelgeving. Terlouw noemt het uitdaagrecht een gezonde gedachte, waarbij vertrouwen het cement van samenwerking is. In een vergelijking tussen het referendum en het uitdaagrecht noemt hij het eerste de mogelijkheid voor burgers om te zeggen: ‘ik weet het beter’, waar het uitdaagrecht hen de mogelijkheid geeft om te zeggen: ‘ik kan het beter’.

Filosoof, docent en Denker des Vaderlands Daan Roovers pleit voor een overheid die haar betrokken burgers beloont, in de vorm van het uitdaagrecht. Volgens Roovers heeft de markt grote delen van voorheen publieke taken overgenomen en is het zaak dat de burgers hun stem weer terugkrijgen. De burger is een gelijkwaardige gesprekspartner van de overheid, zegt ze. Maar de hoge verwachtingen die bij die verhouding van gelijkwaardigheid passen, brengen ook fricties met zich mee. Volgens Roovers moeten we radicaal anders durven te denken en het uitdaagrecht uitbreiden van publieke taken naar publieke doelstellingen.

Socioloog en oud-directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau Paul Schnabel gaat tot slot in op het onderscheid tussen de Britse voorloper van het uitdaagrecht, het Right to challenge, en de Nederlandse situatie. In ons eigen land benoemt hij de verschillen in decentrale en centrale thema’s waar burgers met het uitdaagrecht meer of minder invloed op hebben. Burgers hebben niet op alle terreinen evenveel right to challenge, zegt hij. In zijn ogen vraagt het heft bij burgers in eigen handen duwen van de overheid een zorgvuldige afweging in de mate waarin dat mag gebeuren. Vertrouwen is daarbij het toverwoord. Door elkaar ruimte, vertrouwen en waar nodig een helpende hand te bieden, kunnen burgers samen én met de overheid mooie dingen voor hun buurt, gemeenten en daarbuiten doen. Maar, eerlijk is eerlijk, met vertrouwen alleen zijn niet opeens alle hobbels weggenomen. Dan nog vraagt het veel van initiatiefnemers.

Downloaden Essays over het uitdaagrecht – Uitdagen en uitgedaagd worden, door Jan Terlouw, Daan Roovers, Paul Schnabel, Democratie in actie, december 2020: https://lokale-democratie.nl/file/download/57981614

Onderwerpen van het landelijk congres Uitdaagrecht van 10 december 2020: https://lokale-democratie.nl/events/view/57981412/landelijk-congres-uitdaagrecht (Niet meer beschikbaar)

Hieronder vijfde aflevering – Burgerbestuur – van videoserie Thorbecke 2024 – maatwerk: