Wat ergert journalisten aan perswoordvoerders en omgekeerd? Twee enquêtes geven antwoord

Wat ergert journalisten aan perswoordvoerders en omgekeerd? De beroepsgroepen storen zich behoorlijk aan elkaar. Dat blijkt uit onderzoek dat Corner-Stone Marketing & Sales Programmes samen met de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) heeft uitgevoerd. De resultaten zijn bekend gemaakt tijdens het Praktijkcongres Succesvol persbeleid 2018 in Bussum op 9 oktober 2018.
De onderlinge ergernissen liegen er niet om, aldus Lars Pasveer op de site van vakblad voor journalisten Villamedia. Het oktobernummer 2018  is  gewijd aan de relatie tussen journalisten en voorlichters:

Woordvoerders zeggen dat journalisten vooringenomen kunnen zijn, onzorgvuldig zijn met uitspraken en gepresenteerde feiten en regelmatig geen wederhoor toepassen. Overigens zegt 89 procent van de ondervraagde journalisten dat hoor- en wederhoor voor hen een standaardonderdeel van het journalistieke proces is.

Journalisten storen zich aan onbereikbaarheid van woordvoerders en merken soms opzettelijke vertraging, in de hoop de angel uit het nieuws te halen. Soms komen woordvoerders na een dag wachten met een vale, nietszeggende quote of dragen het verzoek over aan een collega, die vervolgens opnieuw ingelicht (of overtuigd) moet worden.

Woordvoerders storen zich op hun beurt  aan een gebrek aan inhoudelijke kennis of onvoldoende voorbereiding bij journalisten. Echt rancuneus zeggen de meeste woordvoerders niet te zijn: ook na een slechte ervaring blijven de meeste woordvoerders beschikbaar voor die journalist. Slechts 15 procent zegt een journalist niet meer te helpen na een slechte ervaring.

Toch houden ze graag de vinger aan de pols: slechts 1 procent van de woordvoerders vraagt nooit om inzage van een stuk. Van hen vraagt 32 procent ‘altijd’ inzage en 36 procent ‘vaak’. Die inzage wordt vaak wel gegeven, maar voor 56 procent van de journalisten alleen om feitelijke onjuistheden te corrigeren. Tien procent van de journalisten geeft ‘nooit’ voor publicatie inzage in de tekst.

Er is maar één eigenaar van het verhaal, en dat ben jij

Wat inzage betreft, dat was dertig jaren geleden wel anders. Journalist Willem Pekelder schrijft in zijn artikel Autoriteiten zijn bang voor ons dat midden jaren tachtig een oudere verslaggever van het Rotterdams Nieuwsblad – waar Pekelder ook werkte – na een interview ietwat ontstemd terugkeerde op de redactie: ‘Ze wilden het lezen van tevoren’, riep hij, ‘L-e-z-en… V-a-n-t-e-v-o-r-e-n…’
Vandaag maakt ieder journalist dat mee: “Je houdt een interview, en vervolgens gaat de afdeling communicatie er vrolijk met het rode potlood doorheen. Goed om in zo’n geval te weten: er is maar één eigenaar van het verhaal, en dat ben jij”.
Hoe reageerde Pekelders collega indertijd? ‘Ik heb het volgende geantwoord. Ik vertrouw erop dat u mij juiste informatie geeft. Dan moet u mij vertrouwen dat ik er een waarheidsgetrouw verhaal van maak’.
Pekelder: “Daarmee was de kous af, het interview werd niet ter inzage gestuurd. De eerste tien jaar van mijn journalistieke loopbaan, zo ongeveer tot 1990, vroeg niemand om lezing vooraf.
[…]
Rond het journalistieke interview is een sfeer van georganiseerd wantrouwen ontstaan. Als ik zie hoe ‘vakbroeders’ op internet reputaties door het slijk halen, kan ik daar inkomen. Overheden, bedrijven en instellingen zijn als de dood dat door één fout citaat of verkeerde interpretatie hun zorgvuldig opgebouwde goede naam wereldwijd aan diggelen gaat”.

Pekelder eindigt zijn artikel met een treffend voorbeeld van hedendaagse bedilzucht en een bespiegeling: “Begin dit jaar schreef ik een column over een cultureel festival, waarbij een jonge communicatie-medewerkster opmerkte: ‘Ik wil de tekst van tevoren lezen, hoor’. Niet op ingegaan natuurlijk, maar wel een teken dat het steeds verder gaat met de beheersingsdrift. Misschien straks zelfs zo ver dat de persvrijheid in het gedrang komt.

Op stille momenten vraag ik me wel eens af: hoe redde ik me vroeger toch bij het Rotterdams Nieuwsblad, toen er nog nauwelijks afdelingen marketing en communicatie bestonden? Ik schreef artikelen bij de vleet, en niets werd van tevoren gelezen. Maakte ik daardoor aan de lopende band fouten? Ik geloof van niet. Nul rectificaties in al die jaren.
Naar die begintijd kunnen we niet terug, maar het zou goed zijn als communicatie-afdelingen en geïnterviewden zich zouden beperken tot waar het ooit allemaal om begonnen is, en waar iedereen wel bij vaart: een check op feitelijke onjuistheden. En niet meer”.

De enquêtes

Gevraagd in de enquête naar hun grootste ergernis over woordvoerders (open vraag), komt uit de antwoorden van journalisten de volgende ‘top vijf ergernissen’ naar voren:

1. Niet bereikbaar zijn/traag of niet reageren/aan het lijntje houden
2. Verhullende taal/nietszeggende antwoorden
3. Invloed willen uitoefenen op eindproduct/Nieuws willen controleren
4. Krampachtige omgang/onvriendelijk
5. Slecht geïnformeerd/kwaliteit van antwoorden op vragen laag

De enquêtes bieden een boeiend inzicht in de wereld van journalistiek, persvoorlichting, communicatie en ethische dilemma’s van het vak.
Een van de vragen aan de journalisten betrof de reputatie van journalisten. Hoe die de afgelopen jaren onder druk is komen te staan. Volgens 79% van de respondenten is sprake van reputatieschade terwijl slechts 3% een versterkte reputatie ziet. De overige respondenten zien geen verandering of hebben hierover geen oordeel.
Deze vraag is in in hun enquête ook voorgelegd aan woordvoerders en zij zijn een stuk milder: 2% vindt de reputatie van journalisten versterkt en 44% vindt deze onveranderd. De overige 44% ziet wel reputatieschade.

‘Een beetje zoals de NOS’

Villamedia besteedt ook aandacht aan een tamelijk nieuw, zich snel ontwikkelend verschijnsel bij de overheden. Over hun rol in het verspreiden van nieuws en informatie schrijft Linda Nab in het artikel Werken zoals de NOS. Voorbeeld is de afdeling Marketing en Communicatie Netwerk van de gemeente Utrecht dat twee jaar geleden een ware ‘newsroom‘ heeft ingericht, Newsroom 030, waar alle gemeentelijke kanalen samenkomen. Deze afdeling heeft een bezetting van 80 fte (ca 100 medewerkers). Burgemeester en wethouders hebben samen zeven bestuurscommunicatie-adviseurs en vier woordvoerders (het persteam) tot hun beschikking. Daarnaast zijn er communicatieadviseurs werkzaam op gemeentelijke domeinen (het sociale, fysieke en interne domein) en op specifieke projecten.
Newsroom 030 heeft 12 fte.

De redactie is verantwoordelijk voor de berichten op alle gemeentelijke kanalen: sociale media, website, intranet, webcare en persberichten. In de toekomst komen daar mogelijk ook de wijkberichten en nieuwsbrieven bij. Coördinator en communicatieadviseur Sandra Sluijter: “Voorheen had elk kanaal op verschillende verdiepingen zijn eigen loket, voorzien van een eigen mailbox en medewerkers.
[ … ]
Met de komst van de redactie is er voor collega’s één loket, waar alle expertise over de verschillende gemeentelijke kanalen is gebundeld. Nu kunnen we zeggen: dit onderwerp speelt vandaag. Wat gaan we ermee doen en op welk kanaal? Een beetje zoals de NOS ook werkt. Dat geeft veel meer sturing op de kwaliteit van de content en welke boodschap geschikt is voor welk kanaal”.

Sinds september 2018 is de gemeente in het verlengde van Newsroom 030 gestart met 1Redactie voor alle online communicatiekanalen.

Volgens Sluijter en collega Sjoukje Volten, communicatieadviseur van burgemeester Jan van Zanen van Utrecht, blijven journalisten een belangrijke partij.
Volten: “Zo lopen we regelmatig een rondje met journalisten door het stationsgebied, dat wordt vernieuwd. Laatst nog, konden zij op het nieuwe bollendak boven het stationsplein staan, dat bijna af was”…

Downloaden onderzoeken (beide onderzoeksrapporten bevatten een samenvatting):

Het Grote Journalistenonderzoek 2018: www.villamedia.nl/docs/091018_rapportage_%20HetGroteJournalistenonderzoek2018.pdf

Het Grote Woordvoerdersonderzoek 2018: www.villamedia.nl/docs/091018_rapportage_HetGroteWoordvoerdersonderzoek2018.pdf

Journalisten en woordvoerders veroordeeld tot elkaar, Lars Pasveer, 10 oktober 2018: https://www.villamedia.nl/artikel/journalisten-en-woordvoerders-veroordeeld-tot-elkaar

Haal dat meel eens uit je mond (Wat ergert journalisten aan perswoordvoerders en omgekeerd?) Dolf Rogmans, Villamedia no 8, oktober 2018: https://www.villamedia.nl/artikel/wat-ergert-journalisten-aan-perswoordvoerders-en-omgekeerd

Enquête over journalisten en hun relatie met woordvoerders, NVJ, 10 oktober 2018: www.nvj.nl

‘Autoriteiten zijn bang voor ons’, Willem Pekelder, Villamedia no 8, oktober 2018: https://www.villamedia.nl/artikel/willem-pekelder-autoriteiten-zijn-bang-voorons
Bekijk ook de fraaie illustratie van Maaike Putman bij het artikel.

Werken zoals de NOS (Newsroom030: Bij de afdeling communicatie van de gemeente Utrecht werkt men zoals bij de NOS), door Linda Nab, Villamedia no 8, oktober 2018: https://www.villamedia.nl/artikel/newsroom030-bij-de-afdeling-communicatie-van-de-gemeente-utrecht-werkt-men-zoals-de-nos