Tegenlicht-rechters en raadsheren komen met voorstel om toekomst onafhankelijke rechtspraak veilig te stellen

Een groep rechters en raadsheren uit alle rechtbanken en gerechtshoven van Nederland (elf rechtbanken en vier gerechtshoven) verenigd onder de naam Tegenlicht, heeft een brandbrief gestuurd naar de Tweede Kamer. De groep is bezorgd over de omstandigheden waaronder ze moet werken en vreest voor de toekomst van de onafhankelijke rechtspraak.
In het Nederlands Juristenblad schrijven zij dat rechters vanwege hun functie in de rechtsstaat een eigen verantwoordelijkheid hebben om ervoor te waken dat de rechterlijke organisatie hen in staat stelt en blijft stellen kwalitatief goede rechtspraak te leveren. Tegenlicht wil op constructieve wijze bijdragen aan het signaleren en analyseren van knelpunten en concrete voorstellen tot verbetering doen.
Rechters in Nederland zijn een onafhankelijke staatsmacht en vallen dus niet onder een ministerie. Om die reden is er een onafhankelijk orgaan met een bestuur ingesteld dat gaat over de rechters: de Raad voor de rechtspraak (Rvdr) die ervoor zorgt dat rechters hun werk goed kunnen doen en opkomt voor de belangen van de rechtspraak in de politiek. De Rvdr krijgt geld vanuit de begroting van het ministerie van Justitie en Veiligheid.

Digitaal debacle

In het voorjaar van 2018 zijn de mislukking van het grootschalige ict-project KEI en de financiële gevolgen daarvan bekend gemaakt. De digitalisering begon zes jaar geleden en zou in 2018 afgerond moeten zijn. Maar door grote problemen zijn de kosten opgelopen tot 200 miljoen euro. Er moet dan ook zo snel mogelijk een einde komen aan proefprojecten met digitaal procederen, aldus Tegenlicht.

De Raad voor de rechtspraak en minister Dekker van Rechtsbescherming hebben inmiddels een probleemanalyse met oplossingen gepresenteerd.

De problemen
1. een gebrek aan top-down doorzettingsmacht, 2. de onwil op de werkvloer en 3. op termijn ongeschikte software.
De oplossingen
1. de afwenteling van de financiële gevolgen van het KEI-debacle op de gerechten en 2. meer doorzettingsmacht (dus sterkere top-down besturing) voor de Rvdr ten opzichte van de gerechten.

Tegenlicht kan zich niet vinden in de analyse van de problemen en de oplossingen.

Kort voor de zomer heeft Tegenlicht in een landelijke enquête aan alle rechters en raadsheren gevraagd in hoeverre zij de zorgen van Tegenlicht delen over de oplossingen van de Rvdr en de minister naar aanleiding van het KEI-debacle. De helft van de ruim 2300 rechters en raadsheren heeft gereageerd. Het eerste punt van zorg dat werd voorgelegd, ging over het idee om meer zeggenschap aan de Rvdr toe te kennen, dus een sterkere top-down besturing. Het tweede punt van zorg betrof het plan de financiële gevolgen van KEI af te wentelen op de begroting van de gerechten, waaruit de zaaksafhandeling betaald moet worden. Beide punten van zorg werden door een overweldigende meerderheid van afgerond 92% respectievelijk 97% van de respondenten gedeeld.

Tegenlicht stelt ook dat rechters en officieren van justitie met structurele overbelasting kampen, zoals de Nederlandse Vereniging voor de Rechtspraak in september 2018¹⁾ ook al betoogde. Ook zorgt de zogeheten ‘outputfinanciering’, waarbij de Rechtspraak per zaak betaald krijgt, volgens Tegenlicht voor veel problemen.. Dit probleem speelt al langer.

De alarmbel klonk al eerder

Rechters trokken al eerder aan de alarmbel met een manifest dat door raadsheren van het gerechtshof in Leeuwarden was opgesteld. De groep raadsheren kwam in december 2012 in opstand tegen de in hun ogen steeds zwaardere productie-eisen die aan het rechtspreken worden gesteld. De rechters zeiden hun werk niet goed meer te kunnen doen en zich niet vertegenwoordigd te voelen door de Raad voor de rechtspraak.
De ondertekenaars van het manifest betoogden dat de rechtspraak steeds meer ging lijken op een koekjesfabriek waarin productiecijfers en minutenprijzen leidend zijn. “Wij moeten onze targets halen”, zei Menno Zandbergen, senior raadsheer en een van de initiatiefnemers: “Daar gaan perverse prikkels van uit. Het wordt verleidelijk om bijvoorbeeld getuigen niet op te roepen, of te vonnissen als dat niet nodig is, omdat je anders je doelen niet haalt”.²⁾

Professionele standaarden

Het Nederlands Juristenblad besteedt uitgebreid aandacht aan het voorstel van Tegenlicht voor oplossingen. Van financiering tot begroting tot bestuursmodel en professionele standaarden: “Door de professionele standaarden als uitgangspunt te nemen bij de financiering, zal de verbinding tussen bestuur en professionals worden versterkt door een gedeelde focus op de inhoud van de rechterlijke taak. Het zal een positie als (rechterlijk lid-) bestuurder bij uitstek aantrekkelijk en geschikt maken voor personen met inhoudelijk gezag en affiniteit met het optimaliseren van de kwaliteit van de rechtspraak, waarvan snelheid en toegankelijkheid elementaire aspecten zijn”.

Rechters zijn de belichaming van de derde staatsmacht, zij zijn de professionals in de rechterlijke organisatie. Uit betrokkenheid en verantwoordelijkheidsbesef dragen zij hun ervaringen en analyses aan om een constructieve bijdrage te leveren aan verbetering. Hun bijdrage is essentieel en verdient serieus genomen te worden. Zowel binnen de eigen organisatie als binnen het politieke bestel.

^Noten
1) Rechters en officieren klagen nood bij politiek, Advocatenblad, 14 september 2018: www.advocatenblad.nl
²⁾ Zie Rechtspraak, magazine van de Raad voor de rechtspraak, september 2013: www.rechtspraak.nl

Toekomstvisie landelijk Tegenlicht: concreet en constructief, Nederlands Juristenblad, 13 november 2018.  www.njb.nl/blogs/toekomstvisie-landelijk-tegenlicht-concreet-en-constructief/
Of downloaden in PDF: https://beroepseer.nl

Tegenlicht-rechters vrezen voor de toekomst van de rechtspraak, door Nathalie Gloudemans-Voogd, Advocatenblad, 8 november 2018: www.advocatenblad.nl

Brandbrief rechters: wij vrezen voor de toekomst van de rechtspraak. Zie ook de video met raadsheer Anja van Holten en rechter Leendert Saarloos van Tegenlicht over de uitkomsten van de enquête en hun zorgen in programma Nieuwsuur, NOS, 8 november 2018: https://nos.nl

KEI onderuit, door Taru Spronken, Nederlands Juristenblad, 10 juli 2018: www.njb.nl/blogs/kei-onderuit/