Steven Gort, werkzaam bij ICTU – uitvoeringsorganisatie voor automatisering van overheidsdiensten – gelooft er heilig in dat je door het radicaal innoveren van dienstverlening het vertrouwen in de overheid kunt herstellen. Op de site van Open Overheid legt hij in een interview uit dat je juist daardoor de broodnodige democratische vernieuwing kunt realiseren. Kern van zijn boodschap is kleinschaligheid. Hij wil graag kleinschalige experimenten met publieke en private partners onder het motto: klein doen, groots effect!

Schaduwmaatschappij

Gort: “We zijn volledig de grip kwijt op hoe we het overheidsapparaat hebben ingericht. De overheid vernieuwt niet snel genoeg, sluit niet snel genoeg aan op veranderingen in de maatschappij. Daardoor zijn we het contact met de samenleving volledig kwijtgeraakt. Veel mensen en partijen voelen zich niet begrepen. En als resultaat wordt de vertrouwensbreuk nog groter en ontstaat er een soort schaduw-maatschappij. Van de politiek hoeven we de oplossing niet te verwachten. Het is juist de overheid zelf die de lead moet pakken in het digitale domein. Bestuurders die snappen hoe digitale dienstverlening echt kan werken, kunnen uiteindelijk ook werken aan vernieuwing van de democratie. Dat is ook mijn eigen drive. Het draait erom of ik door de dienstverlening op een kleine postzegel op orde te krijgen, jou kan erkennen in je behoefte. Vandaaruit kunnen we de grotere maatschappelijke en ethische vraagstukken oppakken. En echt, ik struikel elke dag over de problemen. Maar ook over de oplossingen!”

Als oplossingen ziet Gort kleinschalige experimenten in de hoop dat ze een een enorme olievlekwerking gaan krijgen en waarvan we al doende kunnen leren: “Dat is de enige manier om de leefwereld en de systeemwereld weer met elkaar in verbinding te krijgen. We moeten helder voor ogen hebben voor wie de dienstverlening bedoeld is en wat de behoefte is van de ander. Consensus bereiken over het resultaat dat beiden willen bereiken. En vooral stoppen met automatiseren vanuit het eiland van de organisatie”.

Eén werkelijkheid, twee waarnemingen

Een voorbeeld: Mensen met een uitkering willen voor zichzelf beginnen: “Het UWV staat opstarten naast je uitkering toe, maar je moet wel beschikbaar blijven voor de arbeidsmarkt. Om die reden zou de opgave van de uren eerder lager dan hoger uitvallen. Dat kan ook want een deel van de uren is indirect en staat niet geheel in de weg aan beschikbaarheid. Denk aan het posten van zakelijke brieven, dat kan ook onderweg bij het boodschappen doen. Kijken we naar de Belastingdienst, dan kun je in aanmerking komen voor startersaftrek vanaf een minimum aantal bestede uren. Om die reden zou de opgave van de uren juist eerder hoger dan lager uitvallen. Dat kan ook want een deel van de uren is indirect maar effectief genoeg om tot de ondernemingsactiviteiten geteld te worden. Denk weer aan het posten van zakelijke brieven, onderweg naar de supermarkt. De werkelijkheid wordt dus twee keer waargenomen. Iedere waarneming kent zijn eigen subjectiviteit en de besluitvorming daarmee ook”
Het gaat er dus om niet alleen de gegevens te lezen, maar ook altijd de vraag te stellen: Waarom? Dat kan ingrijpende gevolgen hebben voor de manier waarop de overheid nu is georganiseerd.
Een ander door Gort naar voren gebracht voorbeeld betreft een simpele digitale methode ter bestrijding van fraude met BTW dat het Ministerie van Financiën nu aan het bekijken is.

Het recht om niet gemeten, geanalyseerd of beïnvloed te worden en op betekenisvol menselijk contact

In een rapport van de Studiegroep Informatiesamenleving en Overheid over het functioneren van de digitale overheid in relatie tot de snelle digitalisering van de samenleving, wordt gepleit voor ruimte voor publiek-private samenwerking en ruim baan voor deskundigen en voortrekkers. Dat is precies de ruimte die Gort zoekt. Met een aantal collega’s heeft hij aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK) een lijst van experimenten en pilots gepresenteerd die kan bijdragen aan het beter functioneren van een dienstverlenende, democratische overheid. Het betreft zowel lokale als landelijke initiatieven.

Volgens Gort is bij automatisering van de overheid het van veel belang dat de data op orde zijn en dat er menselijk contact blijft: “Het is ontzettend belangrijk dat data eenmalig worden gecreëerd, bij de bron blijven en iedereen zelf de beschikking heeft over zijn of haar eigen data. Dat is de enige manier om uit het enorme data-infarct te komen waar we nu in zitten. En zorgdragen voor fatsoenlijke digitale grondrechten. Niet voor niets pleitte het Rathenau-instituut onlangs voor een nieuw Europees verdrag met twee nieuwe mensenrechten. Dat gaat over het recht om niet gemeten, geanalyseerd of beïnvloed te worden. En over het recht op betekenisvol menselijk contact. En daarmee is het kringetje voor mij weer rond, want nogmaals: goede dienstverlening gaat voor mij om het erkennen van de behoefte van de ander en het bouwen aan echt vertrouwen. Want dat hebben we keihard nodig in deze maatschappij”.

Lees het hele interview met Steven Gort: Het korte lijntje van dienstverlening naar democratie, Interview opgetekend door Renata Verloop, Open Overheid, 25 juli 2017:
www.open-overheid.nl

Maak Waar! Adviesrapport van de Studiegroep Informatiesamenleving en Overheid over (het verbeteren van) het functioneren van de digitale overheid, Rijksoverheid, 18 april 2017: www.rijksoverheid.nl

De bestuurlijke verantwoordelijkheid voor systemen, Raad voor het openbaar bestuur (Rob), november 2016: www.raadopenbaarbestuur.nl

Discipl: technology for a future society: http://discipl.org

Blockchain Magazine – ICTU Steven Gort:
http://hostedby.frogjump.nl/blockchain-magazine#!/stevengort

Steven Gort: Datafluisteraar: https://datafluisteraar.org/