Bijna twee derde van de Nederlanders is de afgelopen vijf jaar minder hoopvol geworden. Dat blijkt uit onderzoek, uitgevoerd in opdracht van Stichting Ideële Reclame – SIRE.
SIRE is daarom gestart met een campagne om mensen te laten nadenken over wat wel hoop geeft: Vind je lichtpuntje en durf te hopen. Op de site van SIRE staan twaalf tips die kunnen helpen om je hoop te vergroten alsmede uitspraken van Nederlanders aan wie gevraagd is wat hun lichtpuntje is. Psycholoog en hoogleraar Paul Verhaeghe: “Door iets kleins te doen in je eigen omgeving, word je niet alleen zélf hoopvoller, maar anderen ook”.

Het NOS Radio 1 journaal had naar aanleiding van de campagne op 9 januari 2024 een kort gesprek met Emma Pleeging, onderzoeker aan de Erasmus Universiteit en gepromoveerd op het thema hoop in 2021. Haar proefschrift is getiteld Understanding Hope: Insights into the definition, relevance and measurement of hope from an interdisciplinary perspective.
Het blijkt dat hoop overal om ons heen is: het is het onzekere verlangen dat ons gedrag beïnvloedt, bijdraagt aan ons welzijn en door veel mensen wordt gezien als een inherent prettige ervaring waarvoor ze zelfs bereid zijn te betalen.

Hoopvol in een onzekere wereld

Hoop en optimisme zijn niet hetzelfde, adus Pleeging, en het verschil tussen deze twee laat zien waarom juist nu hoop zo belangrijk is. Optimisme verwijst naar onze neiging om te verwachten dat dingen goed zullen komen, ongeacht van onze handelingen. Hoop gaat daarentegen over wat we van waarde vinden, zelfs als we weten dat de toekomst onzeker is. Hoewel hoop niet altijd actief is, is het daarom de motivatie achter een enorm deel van ons gedrag.

Pleeging in het radio-inverview: “Wanneer je angstig of gestrest bent, dan focus je eigenlijk alleen nog maar op één ding, op datgene waarvoor je bang bent. Terwijl wanneer je positieve emoties ervaart, zoals hoop, dan gaat je blik open. Daardoor zie je meer mogelijkheden, ga je makkelijker nieuwe dingen proberen en ben je creatiever”.

Het is volgens Pleeging heel verstandig “hoopvol te zijn, ook in een onzekere wereld. Daardoor zien we dat hoop vaak samengaat met positieve dingen. Dat betekent niet dat meer hoop altijd alleen maar beter is. Maar we zien wel dat hoop belangrijk is om te kunnen bouwen aan een positieve toekomst. En juist op dit moment ontbreekt de hoop helaas voor veel mensen”.

Constructieve journalistiek voor mijders van nieuws

Terwijl tweede derde van de Nederlanders minder hoopvol is geworden, blijkt uit een Zweeds onderzoek dat een op de vijf Zweden het nieuws mijdt. De publieke omroep heeft er dan ook voor gekozen voortaan constructieve journalistiek te gaan bedrijven, gericht op oplossingen. In Nederland ligt het percentage dat nieuws mijdt overigens nog hoger. In Zweden mijdt 22 procent van het publiek soms of vaak het nieuws. In Nederland is dat 27 procent volgens het Reuters Digital News Report 2023.

Richel Bernsen schrijft op het platform Stimuleringsfonds voor de journalistiek (SVDJ) dat redacteuren van de Zweedse publieke omroep Sverige Television (SVT) op de koffie gingen bij duizenden Zweden om naar hen te luisteren. In die gesprekken kwam naar voren dat mensen afhaken bij te veel negatief nieuws. Het antwoord van SVT is om in het reguliere nieuws meer constructief nieuws te brengen: nieuws met aandacht voor oplossingen.

Als reactie op die behoefte aan een ander soort nieuws, die ook bleek uit verschillende onderzoeken, begon de SVT naast de traditionele verslaggeving en onderzoeksjournalistiek met constructieve journalistiek. Deze benadering onderscheidt zich doordat journalisten in de verslaggeving niet alleen feiten brengen, maar ook vragen stellen als ‘wat nu?’ en ‘wat is de volgende stap?’ Constructieve journalistiek voegt zo een nieuwe dimensie toe aan de journalistieke visie van SVT en een extra perspectief aan de nieuwsberichten.

Niet schattig of amusant

Constructief nieuws wordt wel eens gezien als luchtig nieuws. Dat is niet terecht, volgens Christina Johannessen. projectleider Nieuws en Sport bij SVT: “Het constructieve nieuws van SVT is zeker niet schattig of amusant. Het gaat over oplossingen voor problemen die veel mensen treffen. De constructieve benadering is gebaseerd op dezelfde journalistieke principes als al ons nieuws. Met de huidige dominante nieuwsverhalen, over bijvoorbeeld pandemieën, klimaat en oorlog, is een constructieve insteek nog relevanter geworden”.

Om te illustreren dat oplossingsgericht nieuws niet alleen gaat over positieve, maar ook over negatieve onderwerpen, noemt Johannessen de verslaggeving over de bendecriminaliteit in Malmö. Deze stad had zes jaar geleden het hoogste aantal schietincidenten en explosies van Zweden, maar kent inmiddels niet meer criminaliteit dan de gemiddelde Zweedse stad. Dat komt waarschijnlijk door een nieuwe, gerichte aanpak van de politie.
Het doel is om in ieder landelijk nieuwsbulletin minstens één constructief item op te nemen. Voor lokaal nieuws geldt dat een derde van de diepgaande nieuwsverhalen een constructieve insteek heeft. Of dat doel bereikt wordt, houdt SVT in de gaten. Redacties tellen het aantal items en rapporteren aan de leiding.

Lees het hele artikel Een op de vijf Zweden mijdt het nieuws, daarom kiest de publieke omroep voor constructieve journalistiek, door Richel Bernsen, Stimuleringsfonds voor de journalistiek, 16 januari 2024: www.svdj.nl

Vind je lichtpuntje, en durf te hopen, SIRE: https://lichtpuntje.sire.nl/

Twee derde van de Nederlanders minder hoopvol geworden: ‘Soms moeilijk om terug te vinden’, NPO Radio 1, 9 januari 2024: www.nporadio1.nl

De waarde van hoop – Masterclass met o.a.dr. Emma Pleeging, senior onderzoeker en projectcoördinator bij de Erasmus Happiness Economics Research Organization (EHERO) van de Erasmus Universiteit Rotterdam: www.eur.nl/eebee/executive-education/geluk-hoop-en-liefde/de-waarde-van-hoop