De laatste vijf jaar is een serie rapporten over het functioneren van het Nederlandse funderende onderwijs verschenen, waarin steevast begonnen wordt met een verwijzing naar dalende onderwijsprestaties en toenemende ongelijkheid. Helaas wordt deze diagnose nimmer gevolgd door een fanatieke en gerichte inzet op de verbetering van deze situatie. Sterker, de voorgestelde beleidsplannen weerspiegelen eerder bewezen ineffectieve strategieën.
Het zwartboek Progessief achteruit wil daar verandering inbrengen. Met het zwartboek willen de beide schrijvers, de emeritus-hoogleraren Jaap Scherens en Paul A. Kirschner de situatie verder documenteren, de knelpunten verduidelijken en suggesties aandragen voor de richting waarin er oplossingen kunnen worden gevonden.

Progressieve achteruitgang

De auteurs wijzen erop dat er in het onderwijssysteem van Nederland, waarin onderwijzen en leren centraal staan, sprake is van ‘progressieve achteruitgang’. Dat wil zeggen dat in de afgelopen honderd jaar de als vernieuwend en progressief bedoelde ideeën over het onderwijs, juist slechtere prestaties bevorderen. Dat is vooral te wijten aan:

• De orthodoxie van het kindgerichte onderwijs: onderwijsconcepten geïnspireerd op het constructivisme, gepersonaliseerd en ontdekkend leren, en romantische onderwijsconcepten.
• De aversie tegen dan wel het negeren van het belang van kennis: mythes over generieke- en 21e-eeuwse vaardigheden en inhoudsloze soft skills.
• De afkeer tegen het bijbrengen van discipline en normen en waarden: anti-autoritair onderwijs waar leerlingen zelfgestuurd leren en hun wensen zouden leidend moeten zijn voor de inhoud en inrichting van de leeromgeving.
• De ‘zachte dweperij’ van lage verwachtingen en hoe leerlingen uit lagere sociale milieus de dupe hiervan worden: kinderen uit achterstandsmilieus krijgen gemiddeld een lager advies wat de lage verwachtingen t.a.v. kinderen uit deze groep weerspiegelt.

Afnemende prestaties in Nederland

De auteurs vergeleken de casuïstiek over progressief achteruit in Nederland met Finland, Nieuw-Zeeland, Schotland en Engeland en legden deze naast de resultaten gebaseerd op de PISA, PIRLS en TIMSS sinds 2002. In vier van de vijf landen, waaronder Nederland, nemen de prestaties over een periode van twintig jaar af; alleen Engeland laat in de laatste jaargangen een duidelijke verbetering zien. In de vergelijking tussen Engeland en Nederland blijkt dat Nederland de laatste 10 jaar terugvalt in een progressieve orthodoxie, terwijl Engeland in deze periode juist weer traditioneler beleid voert wat terug is te zien in de prestaties.

Enerzijds lijkt Nederland niets te hebben geleerd van de bevindingen en aanbevelingen van de Commissie Dijsselbloem in 2008. Na een korte periode van ‘naleving’ zien de auteurs een geleidelijke terugkeer naar het door Dijsselbloem gewraakte onderwijsconcept van het ‘het nieuwe leren’; tegenwoordig gepersonaliseerd leren. In de casusbeschrijving over Engeland zien zij ook voorzieningen als een gespecificeerd op vak-inhouden gericht nationaal curriculum, een kerncurriculum voor lerarenopleidingen, een sterke drang naar evidence-based praktijken, een gestabiliseerd stelsel van gestandaardiseerde examens en een op effectieve instructie ingestelde inspectiebenadering.

De auteurs benoemen in hun zwartboek de kern van de problemen en de verkeerde keuzes in het huidige onderwijsbeleid, en kijken vervolgens naar een aantal vigerende plannen en beleidsvoornemens die ze in verband brengen met genoemde kernproblemen.
De plannen komen overeen met de kenmerken die progressief achteruit weerspiegelen en het maken van verkeerde keuzes. Nodig is een reset in het denken over de toekomst van het onderwijs.

Het Zwartboek eindigt met een  reeks aanbevelingen voor onderwijsbeleid waarin leren en leraren centraal staan.

Downloaden van Progressief achteruit. Zwartboek over de last van slechte ideeën voor het funderende onderwijs, door Jaap Scheerens en Paul A. Kirschner, september 2021: www.kirschnered.nl/wp-content/uploads/2021/09/Zwartboek-over-de-Last-van-Slechte-Ideeen-voor-het-Funderende-Onderwijs-progressief.pdf

Paul Scherens is emeritus-hoogleraar Onderwijsorganisatie en -management aan de Universiteit Twente en lid van het Team Red het Onderwijs
Paul A. Kirschner is emeritus-hoogleraar Onderwijspsychologie aan de Open Universiteit, gasthoogleraar aan Thomas More Hogeschool (Antwerpen) en lid van het Team Red het Onderwijs

Websites
Red het onderwijs: https://redhetonderwijs.com/het-red-het-onderwijs-team
Kirschner ED: www.kirschnered.nl