Reeds jaren bestaat de ernstige kloof tussen de formulering van politieke beleidsintenties en hun realisatie. Huiselijk geformuleerd: van beleidsintenties komt maar al te vaak niet veel terecht. Dit roept de metafoor op van enerzijds de ‘bestuurstafel’: overtuigen, onderhandelen, politiseren, macht uitoefenen, en anderzijds de ‘tekentafel’: onderzoeken, creëren, ontwerpen, conceptueel realiseren, en de ‘werkbank’: maken, bouwen, fysiek realiseren.

Aan de bestuurstafel hoort men slechts de ‘wat-taal’: de uitingen omtrent hetgeen gewenst is. Die taaluitingen zijn gemakkelijk, iedereen kan ze formuleren. In het emergente^*) proces van ontwikkelen/ontwerpen – binnen onze metafoor ‘achter de tekentafel’ – vindt (in samenspraak met betrokkenen) de transitie plaats van ‘wat-taal’-uitingen naar ‘hoe-taal’-uitingen die aangeven hoe hetgeen gewenst is conceptueel wordt gerealiseerd.

Beleidsfalen

Dergelijke taaluitingen worden in het proces van ontwikkelen/ontwerpen ontdekt als een emergente uitkomst. Het emergente karakter impliceert dat het proces om van ‘wat-taal’ naar ‘hoe-taal’ te geraken niet planbaar is. Naar het schijnt is dit fundamentele inzicht niet bij de overheid doorgedrongen, hetgeen aldus bijdraagt aan beleidsfalen. Het proces van ontwikkelen/ontwerpen vereist specifieke inhoudelijke kennis. Hier helpt de ‘kunde’ (wat dat ook moge zijn) voor ‘besturen’ weinig.

Na de conceptuele realisatie volgt de fysieke realisatie van maken/bouwen/implementeren. Binnen onze metafoor, de fase van de ‘werkbank’. Ook hier is inhoudelijke kennis van belang. Helaas wemelt het binnen de politieke orde van personen die louter aan de bestuurstafel kunnen plaats nemen. Degenen die in staat waren achter de tekentafel of werkbank plaats te nemen zijn inmiddels vertrokken: hun organisatie werd ‘verzelfstandigd’ of ‘op afstand gezet’ in het moderne bestuursjargon. Voor sommige personen is slechts het katheder als meubilair geschikt, zoals de honderden voorlichters op ministeries die de beleidsintenties ‘verkopen’.
Wat is het nut voor de samenleving van die functies? Rapporten over ernstig beleidsfalen en over de schadelijke kloof tussen ‘beleid en uitvoering’ worden aan de bestuurstafel besproken onder het roepen van het obligate ‘ach en wee’. Maar er gebeurt verder niets daar de tekentafel en de werkbank ontbreken. Dat meubilair is verkwanseld. Wel heeft de bestuurstafel een ruime la waar rapporten in kunnen verdwijnen.

In het licht van de falende beleidsintenties, met ernstige gevolgen voor de samenleving, is het dichten van voornoemde kloof cruciaal. Het razend makende en hemeltergende organisatorische getob bij het herstel van de schade aan huizen ingevolge de gaswinning, alsook bij het herstel van de schade ingevolge het kindertoeslagschandaal toont het belang van het dichten van de kloof wel heel schrijnend aan.

Ethisch gezag

Deze voorbeelden tonen een ander aspect van politiek verval: het morele echec van de overheid die haar ethisch gezag is kwijtgeraakt, maar wel verwacht dat burgers zich deugdzaam gedragen. Een gotspe! Dit verwijst naar ander meubilair dat allang ruim gebruikt had moeten worden: de strafbank. Dit meubilair staat symbool voor het door de overheid veronachtzamen van essentiële belangen van burgers, alsook symbool voor het in de relaties met burgers ernstig schenden van normen en waarden betreffende rechtvaardigheid, betrouwbaarheid en integriteit.

Ethisch-politieke relaties zijn zwaar beschadigd en dienen hersteld te worden. Dat daarvoor de tekentafel en de werkbank nodig zijn lijdt geen twijfel. Voorgaande en andere thema’s komen, in iets formelere taal, aan de orde in mijn boek Het terugwinnen van vertrouwen in de politiek, uitgegeven bij Boekscout.

Noot
^{*) Emergent = onvoorspelbaar, ontluikend.}

Dr. Ir. Jan Hoogervorst studeerde elektrotechniek aan de Technische Universiteit Delft en promoveerde in de Arbeids- en Organisatiepsychologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Hij werkte vele jaren bij KLM in diverse (executive) managementfuncties, was organisatieadviseur bij Sogeti en deeltijd professor aan de Universiteit van Antwerpen Management School met als aandachtsgebied organisatiekunde als ontwerpwetenschap. Daarbij gaat het om het productief verenigen van de belangrijke inzichten van de sociale wetenschappen met de inzichten van de ingenieurswetenschappen.