Opstaan voor democratie in het digitale tijdperk

Het ongebreideld vergaren van metadata van telecommunicatie is ‘zeer waarschijnlijk’ ongrondwettig. Een historische uitspraak met een nog onduidelijk effect. Voor het eerst schiet een rechtbank in de VS in rake bewoordingen de datahonger van de NSA – National Security Agency –  af. Concreet het vergaren van alle metadata van (mobiele) telefonie via Amerikaanse telecomproviders.
Tot nog toe strandden rechtszaken tegen de NSA, en werd het juridisch kader geregeld via geheime rechtbanken. Nu wordt in een openbare rechtszaak een burger in het gelijk gesteld in zijn strijd voor privacy en tegen de NSA.

Arbitraire invasie van privacy

In zijn artikel Rechter sabelt ‘Orwelliaanse’ NSA-surveillance neer op de site van Computerworld schrijft Andreas Udo de Haes dat rechter Richard Leon hard in zijn oordeel is: het zonder enige selectie vergaren van telefoniegegevens voor analyse is een ‘arbitraire invasie’ op de grondwettelijk vastgelegde privacy, specifiek het vierde amendement. Het programma is door de snelle ontwikkeling van zowel de mobiele telefoon en het gebruik ervan als de surveillancetechnologie welhaast Orwelliaans. Volgens Leon leiden deze ontwikkelingen er juist toe dat mensen meer privacy mogen verwachten, niet minder. De overheid heeft geen enkel voorbeeld kunnen geven dat het verzamelen van bulkdata enig concreet resultaat heeft opgeleverd. Het inbrengen van een arrest uit 1979 slaat nergens op, vindt de rechter. De Supreme Court kon destijds “nooit vermoeden hoe burgers in 2013 hun telefoon gebruiken”. En vooral, welke rijke metadata onze telefoons permanent genereren.
De overheid komt ook niet uit onder de rol van de telecombedrijven. De telco’s buiten beschouwing laten “is net zoiets als een historische analyse van de Beatles zonder John, Paul, en George”.

Een krachtige veroordeling, vindt de New York Times¹⁾. Historisch, constateert privacyvoorvechter EFF. Toch is de impact van de uitspraak tot nog toe vooral van belang voor de publieke opinie in de VS. Concreet verandert er nog weinig: de zaak gaat over enkele burgers, niet over alle burgers. En hangende de vervolguitspraak hoeft de overheid nog niets aan te passen.

Staatssurveillance van persoonlijke gegevens is diefstal

De internationale kritiek op de datahonger van de staat en de inlichtingendiensten zwelt aan. Een week eerder, op 10 december 2013, werd bekend gemaakt dat meer dan vijfhonderd schrijvers van over de hele wereld, inclusief Nobelprijswinnaars hebben verklaard de schaal waarop staatssurveillance wordt bedreven  te veroordelen. Ze waarschuwen ervoor dat spionage-organisaties de democratie ondermijnen. Ze moeten worden ingetoomd door een nieuw internationaal handvest.
De ondertekenaars komen uit 81 landen, onder wie Margaret Atwood, Don DeLillo, Orhan Pamuk, Günter Grass, Tom Stoppard, Ian McEwan, Martin Amis, Arundhati Roy, J.M Coutzee, Amos Oz, David Grossman, Ariel Dorfman, Yann Martel, Mikhail Shishkin, Henning Mankell, Lionel Shriver en Hanif Kureishi.

Ze zeggen dat de omvang van de spionage van digitale communicatie van miljoen mensen  iedereen tot potentiële verdachte maakt en dat heeft een funeste invloed op de wijze waarop een maatschappij functioneert.
Ze dringen er bij de Verenigde Naties op aan een internationaal handvest op te stellen ter bescherming van digitale rechten van burgers in het internettijdperk.
Hun oproep komt na de dag waarop ‘s werelds leidende technologiebedrijven ingrijpende veranderingen van afluisterwetten eisten voor behoud van het vertrouwen van het publiek in internet. Deze oproep weerspiegelt de groeiende internationale druk om de massale afluisterpraktijken in landen als de V.S. en Groot-Brittannië – die met deze praktijken zijn begonnen – kritisch te beoordelen.

Na de open brief van bedrijven als Apple, Google, Microsoft en Facebook aan de Amerikaanse president Barack Obama, is er nu een petitie, ondertekend door een opmerkelijke lijst van vooraanstaande schrijvers uit de hele wereld die staten ervan beschuldigen hun macht systematisch te misbruiken door massale en weerzinwekkende surveillance.

Het Engelse dagblad The Guardian heeft in de afgelopen zes maanden een serie artikelen gepubliceerd over de methoden van massasurveillance van de Britse inlichtingendienst GCHQ en de Amerikaanse NSA, met name over twee van de belangrijkste programma’s die de Snowden-documenten hebben onthuld: PRISM van de NSA en Tempora van de GCHQ. Voor elkaar houden ze de deur open om te verzamelen, op te slaan en gegevens te analyseren van miljoenen telefoongesprekken, e-mails en zoekmachineopdrachten.

Een maatschappij onder surveillance is niet langer een democratie

De onthullingen van Snowden hebben het recht van alle mensen getart en ondermijnd om “ongestoord en niet-geobserveerd te leven”, in hun gedachten, persoonlijke omgeving en communicaties. “Dit fundamentele mensenrecht is van generlei waarde gebleken door misbruik van technologische ontwikkelingen door staten en bedrijven voor massasurveillance.
“Een persoon onder surveillance is niet langer vrij; een maatschappij onder surveillance is niet langer een democratie. Als onze democratische rechten nog wat waard zijn, dan moeten ze zowel in de virtuele als in de echte wereld gelden”.
De schrijvers eisen het recht “voor alle mensen om te bepalen in welke mate persoonlijke gegevens op legale manier mogen worden verzameld, opgeslagen en verwerkt”.
Een digitale rechtenovereenkomst die staten moeten tekenen is de volgende stap. “Surveillance is diefstal. Deze gegevens zijn geen publiek bezit, wij zijn zelf de eigenaar ervan. Als ze worden gebruikt om ons gedrag te voorspellen, dan worden we beroofd van nog iets anders: het principe van de vrije wil is cruciaal voor democratische vrijheid”.

Ian McEwan heeft tegen The Guardian gezegd: “Wat de Leviathan kan, zal hij doen. De staat geeft van oudsher de voorkeur aan zekerheid boven vrijheid. De technologie heeft de staat middelen aangereikt die niet te weerstaan zijn, middelen voor massasurveillance waarvan Orwell versteld zou hebben gestaan. Het is een dwingend proces, tenzij er weerstand komt. Het is duidelijk dat we beschermd moeten worden tegen terrorisme, maar niet tegen elke prijs”.

Noten
¹⁾ A powerful rebuke of mass surveillance, New York Times, 16 december 2013: www.nytimes.com/2013/12/17/opinion/a-powerful-rebuke-of-mass-surveillance.html

²⁾ In Historic Ruling, Federal Judge Declares NSA Mass Phone Surveillance is Likely Unconstitutional, door Trevor Timm, Electronic Frontier Fondation, 16 december 2013: www.eff.org/deeplinks/2013/12/historic-ruling-federal-judge-declares-nsa-mass-phone-surveillance-likely

De verklaring van de schrijvers is tegelijkertijd in 27 landen gelanceerd. De initiatiefnemers hopen nu dat het publiek de petitie gaat tekenen: A stand for democracy in the digital age. Writers against mass surveillance. Zie www.change.org

Rechter sabelt ‘Orwelliaanse’ NSA-surveillance neer, door Andreas Udo de Haes op site Computerwereld, 17 december 2013: http://computerworld.nl (Niet meer beschikbaar)

World’s leading authors: state surveillance of personal data is theft, Matthew Taylor and Nick Hopkins, 10 december 2013: www.theguardian.com

Lees ook: Beroepsorganisaties beseffen te weinig de gevolgen van de informatiseringsrevolutie, door Ab van Eldijk, Blogs Beroepseer: https://beroepseer.nl

Op de site nu.nl staat een interview met de Amerikaanse schrijver Patrick Flanery dat gaat over zijn boek Gevallen land. Hij zegt dat hij tot zijn verbazing ontdekte tijdens het schrijven van Gevallen land “hoe ingeburgerd de ogenschijnlijk futuristische monitor- en surveillancetechnieken al zijn… Op het laatst had ik het idee dat de maatschappij en de moderne technologie zich dermate snel ontwikkelen, dat we het legaal niet meer kunnen bijbenen. Dat we ons niet meer weten te beschermen tegen onze eigen creaties, en geen verweer hebben tegen onze basale instincten: hebzucht, agressie, het plunderen van de aarde. Toch maken maar heel weinig mensen zich druk om dit soort dingen, ongelooflijk.”
Patrick Flanery verbaasd over ‘ingeburgerde big brother’, 18 december 2013: www.nu.nl

U P D A T E

Op 19 december 2013 verscheen er op de site van Webwereld het artikel Webvader schrijft ‘hypocriet’ Nederland boze brief waarin Sir Tim Berners-Lee en ruim 100 activistengroepen de Open Government Partnership (OGP), waar Nederland onderdeel vanuit maakt, betichten van hypocrisie.
De webvader heeft een grote groep activisten en organisaties die strijden voor de vrijheid van meningsuiting (waaronder Oxfam, Privacy International en zijn eigen World Wide Web Foundation) verzameld om een blok te vormen tegen de 62 OGP-landen. Zij prediken openheid, verantwoordelijkheid en toegankelijkheid voor burgers, maar runnen tegelijkertijd het grootste surveillance-netwerk dat de wereld ooit gezien heeft.

Ook zeggen Sir Berners-Lee en consorten dat de vervolging van klokkenluiders strijdig is met het beginsel van openheid van bestuur. In een open brief aan de Open Government Partnership vragen zij alle landen om hun privacywetten te herzien, klokkenluiders te beschermen en meer transparantie bij de huidige werkwijzen van grootschalige surveillance.

“Wij voegen ons bij andere maatschappelijke organisaties, mensenrechtengroepen, academici en gewone burgers in het uiten van onze grote zorgen over wereldwijde overheden, inclusief OGP-leden. Zij onderscheppen en bewaren routineus privécommunicatie van volledige bevolkingsgroepen en doen dat in het geheim, zonder afzonderlijke waarborg en met weinig of geen zinvol toezicht”, schrijven de activisten in een recente brief, waarover The Guardian schrijft.
“Deze praktijken eroderen de ‘checks en balances’ waar deze verantwoording van afhangt, en heeft een zwaar ontmoedigende uitwerking op de vrijheid van meningsuiting, informatie en vereniging. De idealen van openheid van bestuur hebben zonder deze rechten geen betekenis.”

Webvader schrijft ‘hypocriet’ Nederland boze brief,  door Chris Koenis, 19 december 2013, op website van Webwereld: http://webwereld.nl (Techsite Webwereld is opgeheven)