De eurocrisis schijnt nogal lucratief te zijn voor veel financiële adviseurs. Alvarez en Marsal, BlackRock, Oliver Wyman, Pimco. Deze namen zeggen de gemiddelde Europeaan niets, maar ze spelen een hoofdrol in alle eurozone-bailouts en hebben de belastingbetaler vooralsnog meer dan tachtig miljoen euro gekost in Griekenland, Ierland, Portugal, Spanje en op Cyprus.
De “troika” van internationale kredietverstrekkers – de Europese Centrale Bank (ECB), de Europese Commissie en het internationale Monetaire Fonds (IMF) – maken gebruik van hun “onafhankelijke expertise” om te bepalen hoeveel geld landen of banken nodig hebben om te voorkomen dat ze niet meer kunnen voldoen aan hun financiële verplichtingen.
Ze worden dikwijls ingehuurd zonder openbare aanbesteding en zonder dat er gevraagd wordt naar transparantie en aansprakelijkheid.
Soms worden ze ingehuurd ondanks potentiële belangenconflicten die kunnen ontstaan door connecties met investeringsfondsen en andere financiële dienstverleners.
De financiële adviseurs huren op hun beurt ook weer andere firma’s in. Dat leidt tot vragen over wie er toegang heeft tot interne informatie en het gebruik daarvan.

Naast de lokale advocatenfirma’s, behoort een secondair ingehuurde firma altijd tot de ‘Grote vier’: de accountantskantoren Deloitte, Ernst & Young, KPMG en PricewaterhouseCoopers (PwC).
Dat heeft geleid tot het ontstaan van een “gouden kring” van ongeveer een dozijn firma’s die het monopolie hebben op het regelen van een bailout^*) in een EU-land.

Neem Alvarez en Marsal bijvoorbeeld. De in New York gevestigde firma verdiende twee miljoen euro in 2012 voor het opzetten en beheren van Spanje’s “bad bank”^**).
Typisch is dat deze firma de hulp heeft ingeroepen van het Spaanse advocatenkantoor Cuatrecasas, het Japanse financiële adviesbureau Nomura en PricewaterhouseCoopers om te assisteren bij het werk.

Alvarez en Marsal heeft ook nog 6.6 miljoen euro verdiend aan de bailout van Cyprus. Er brak een schandaal uit toen dat aan het licht kwam. Volgens een interne inspectie van het bestuur van de centrale bank van Cyprus kregen Alvarez en Marsal uitbetaald ondanks het slechte werk dat voor een deel geleverd was.
Het bleek dat € 1.1 miljoen plus BTW was betaald voor het beoordelen van de Bank van Cyprus, de grootste kredietverstrekker tot en met december 2012. Er was ook nog een extra bedrag uitgetrokken van € 250.000 om het werk in 2013 voort te zetten

Toen in december 2012 Cyprus dreigde uit de eurozone te worden gezet, gaf Panicos Demetriades de firma Alvarez en Marsal nieuwe opdrachten. Hij heeft dat gedaan, hoewel het bestuur de firma had “ontslaan” vanwege de “waargenomen potentiële belangenconflicten” die hadden te maken met de beoordeling van de Bank van Cyprus. Hij had aan Alvarez en Marsal twee van de nieuwe contracten gegeven, ondanks de bezwaren van het bestuur.
In het begin van 2013 ontving de firma € 960.000 plus BTW en een onkostenvergoeding van € 270.000 voor het analyseren van de herkapitalisatieplannen van de banken in Cyprus.
De firma ontving ook nog eens € 2.7 million plus BTW en een onkostenvergoeding van € 540.000 voor hulp bij de herindeling van de Bank van Cyprus zelf en van de Laikibank.

Het schandaal van de geheime vergoedingen

De “waargenomen potentiële belangenconflicten” waren nog maar het topje van de ijsberg.
In oktober 2013 brak er een schandaal uit toen de media van Cyprus met het bericht kwamen dat Demetriades nog een andere, fantastische opdracht aan Alvarez en Marsal had gegeven voor een bedrag van € 15 miljoen, zonder dat het bestuur ervan wist. De hoogte van de bonus was 0,1 procent van de totale waarde van de herkapitalisatiekosten van de banken van Cyprus (€15.7 miljard).
Volgens interne correspondentie en concepten van contracten die teruggaan tot maart 2013 heeft uitvoerend directeur Hal Hirsch, en Demetriades, in principe ingestemd met dit bedrag, “ongeacht de wijze waarop” de herkapitalisatie zou worden uitgevoerd.
Uit daaropvolgende schimmige gesprekken in Brussel bleek dat in de overeenkomst over de uiteindelijke bailout ook de maatregel was opgenomen dat burgers van Cyprus een deel van hun spaargeld moesten afstaan als ze meer dan honderdduizend euro op hun bankrekening hadden staan.

De geheime bonus doet de vraag rijzen: Hoe objectief was Alvarez en Marsals beoordeling van de banken van Cyprus toen ze wisten dat ze een deel van de bailout zouden krijgen? Het schandaal toont ook aan wat er kan gebeuren als contracten achter gesloten deuren worden toegewezen. Demetriades beweerde in een schriftelijke verklaring dat hij had ingestemd met het bedrag onder druk van de Amerikaanse firma. Het document van de inspectie van de centrale bank citeert dat de overeenkomst over de vergoeding “getekend was onder dwang. De heer Hirsch dreigde op het hoogtepunt van de crisis het hele Alvarez team uit Cyprus weg te halen als er niet werd getekend”.
Vroeg in september, nadat de centrale bank het contract met de firma had beëindigd, eiste deze dat het hele bedrag van € 15 miljoen betaald zou worden.
Maar toen het bestuur daartegen in opstand kwam onder luid protest dat het geen weet had van deze overeenkomst, bood de Amerikaanse firma aan genoegen te nemen met minder: “We gaan akkoord met een herkapitalisatievergoeding van € 4.75 miljoen. Dat is een aanzienlijke en vrijwillige vermindering waarover niet verder onderhandeld kan worden”, schreef Hirsch in een brief aan de centrale bank op 19 september.

Het schandaal is evenwel nog niet voorbij. Het parlement en de procureur-generaal van Cyprus hebben aangekondigd de zaak nader te onderzoeken. De woordvoerder van Alvarez en Marsal heeft afgezien van commentaar omdat het onderzoek nog loopt. De firma probeert zich uit de situatie te redden. In een brief van 26 oktober 2013 aan de centrale bank schreef ze dat het bestuur “alle bevoegdheid” heeft om de hoogte van een vergoeding voor herkapitalisatie te bepalen.
Ondertussen twijfelt het bestuur van de centrale bank eraan of Demetriades “onder dwang” gehandeld heeft. Het zegt dat hij zes maanden de tijd heeft gehad om te klagen bij het bestuur of de troika, maar heeft verkozen het niet te doen. Alvarez en Marsal is niet de enige firma die aan de troika gerelateerde contracten krijgt toegewezen zonder openbare aanbesteding.

Waarom doen ze het?

Complexe verhoudingen tussen adviesbureaus, de “Grote vier” en de centrale bank van een land waren er ook in Ierland en Griekenland.
De vraag die oprijst is waarom deze firma’s steeds weer ingehuurd worden en wat hen beweegt zich te verbinden aan de troika? De firma’s die daarbij betrokken waren, reageren niet op de vraag.
Volgens Constantin Gurdgiev, hoogleraar financiën aan het Trinity College in Dublin is een van de oorzaken het gebrek aan expertise bij de centrale banken.
Hij vertelde dat “in de periode waarin de kredietschepping floreerde, en die voorafging aan de kredietcrisis, centrale banken in rap tempo deskundig en bekwaam personeel zagen vertrekken naar de private sector van financiële dienstverleners”. Hij voegde eraan toe dat het achterblijvende personeel vaak mechanische taken uitvoerde zoals het sorteren en verzamelen van gegevens die door banken waren verstrekt, maar “het ontbrak hun aan cruciale kennis om balansen na te trekken of een business performance plan te ontwerpen”.

De eis van de troika om gegevens te verstrekken en hervormingen in te voeren ter bestrijding van de crisis was teveel gevraagd van de centrale banken.
Het inhuren van grote namen uit de consultancywereld maakte de regering van deze landen geloofwaardiger, vooral bij de financiële markten.

Richard Boyd Barrett, Iers parlementslid van de linkervleugel, die verschillende vragen had gesteld, is heel wat cynischer. Hij vertelde dat het merendeel van de consultancybureaus en accountants “deel uitmaken van dezelfde ‘gouden kring’ van bankiers en overheidsfunctionarissen die de financiële crisis in de eerste plaats hebben veroorzaakt”. Een andere bron liet weten dat de voornaamste drijfveer van adviesbureaus niet de vergoedingen van vele miljoenen zijn, maar “contact” met mensen uit de regering.
Deze bron, een voormalige Ierse belastingambtenaar die anoniem wenst te blijven, herinnerde zich ontmoetingen met vertegenwoordigers van PwC die “als eerste het (Amerikaanse interbedrijf Facebook) introduceerden in Ierland”. Hij zei: “De ambtenaren, d.w.z. topambtenaren, arrangeerden maar al te graag een ontmoeting met klanten van PwC of zelfs met toekomstige klanten… Je kon met hun praten over het Ierse belastingstelsel. Het was allemaal heel gemoedelijk”.

Grote firma’s als Blackrock zeggen dat ze “Chinese muren” hebben die hun consultancywerk scheidt van hun andere bezigheden. Maar mensen die weten hoe het systeem werkt, geloven dat niet.
“Ik denk niet dat het mogelijk is op welk niveau dan ook een Chinese muur te bouwen. Mensen praten. Dit is niet mogelijk”, aldus de Ierse bron.
“Als PwC vier of vijf jaar geleden een speciale vraag had over belastingen, dan kon ze de database raadplegen en zeggen: De persoon die je nodig hebt om binnen te komen bij de Ierse belastingdienst is die en die en hij heeft vakkennis op dat gebied”, voegde de bron toe.

“Het idee als zouden ze dit soort connecties niet hebben, is geheel bezijden de waarheid. Zo gaan ze te werk”.

Dit artikel maakt deel uit van een grensoverschrijdend onderzoek naar de troika van internationale kredietverstrekkers, waaraan journalisten uit diverse Europese landen hebben meegewerkt. Het onderzoek is mede gefinancierd door de Duitse Heinrich Böll Stichting.

Lees het hele artikel Troika consultancies: A multi-million euro business beyond scrutiny, door Valentina Pop op site van EUobserver, opgericht in 2000 door hoofdredacteur Lisbeth Kirk om het debat over de (ontwikkeling van) Europese zaken te ondersteunen. Met hulp van de Adessium Foundation publiceert EUobserver een speciale serie van onderzoeksrapporten om licht te werpen op minder bekende en ingewikkelde werkzaamheden van de Europese Unie. http://euobserver.com

^*) Bailout: letterlijk uitkopen. Hier gebruikt als term om een euroland te redden via het opkopen van staatsobligaties en het verstrekken van leningen. Een bailout mag officieel niet volgens het Verdrag van Maastricht. Vandaar dat allerlei complexe technische omwegen bedacht zijn. Voorbeeld: de Europese Centrale Bank mag niet rechtstreeks staatsobligaties afnemen van probleemlanden. (Verklarende woordenlijst van NRC Handelsblad: Het jargon van de eurocrisis).

^**) Een bad bank is een bank die alle rommelkredieten en andere ongezonde delen van een bank overneemt, zodat die laatste veilig is voor een eventueel bankroet. Het idee werd gelanceerd als redmiddel voor banken in de problemen. De Zweedse overheid beheerde in de jaren negentig met succes een bad bank, na een zware crisis bij de Zweedse banken.