Maurits van den Toorn vraagt zich af op Platform O(verheid) wie bezwaren kan hebben tegen risicogericht en effectief werken? Hij laat douaneambtenaar Eelke Renkema aan het woord die weliswaar geen bezwaren heeft maar wel regelmatig ziet dat er in de praktijk van de mooie doelstellingen niet zoveel terecht komt. Digitalisering en automatisering, bedoeld om de efficiëntie te bevorderen, veroorzaken in de praktijk juist stroperigheid. Zijn oplossing is: geef meer ruimte voor individueel menselijk handelen.

Renkema is vele jaren wapendrager geweest bij de ‘groene dienst’, zoals de Douane wel wordt genoemd (als tegenhanger van de ‘blauwe dienst’, de Belastingdienst). Na een reorganisatie heeft hij tegenwoordig als taak het fysiek toezicht op de in-, uit- en doorvoer van goederenstromen in Noord- en Noordoost-Nederland. Bij de invoer gaat het vooral om controle op de vereiste heffingen, bij de uitvoer wordt met name gecheckt of er geen embargo’s worden overtreden.
Het toezicht vindt plaats op basis van ‘informatiegestuurde controles’. Dat wil zeggen dat er van alle containers die het land binnenkomen een geautomatiseerd risicoprofiel wordt gemaakt. Zo ligt het voor de hand dat een vracht bananen uit Colombia een hoger risicoprofiel heeft dan een container met sokken uit China. Bij bepaalde indicatoren wordt een container aangemerkt als ‘rood’. Er volgt dan, in de haven of bij het ontvangende bedrijf, een fysieke controle door Renkema en zijn collega’s: de container wordt opengemaakt en de goederen worden aan inspectie onderworpen. Zit er echt in wat erop staat?

Stroperig

Renkema: ‘Die controles zijn logisch en het is ook logisch dat er geautomatiseerd bepaald wordt wat we moeten controleren. Er komen jaarlijks miljoenen containers het land binnen, dat zijn er veel te veel om dat handmatig te bepalen. Maar het systeem is stroperig, het is erg moeilijk om een profiel van een bedrijf of van een bepaalde categorie goederen te veranderen.’ Het gevolg daarvan is dat Renkema en collega’s vaak dezelfde controles moeten uitvoeren op producten die zijn toegelaten. Een systeem dat is opgezet om efficiënter te werken leidt zo juist tot het tegenovergestelde. ‘Dat je een bedrijf controleert dat onderdelen voor Scud-raketten exporteert, vind ik logisch, maar bij een ander bedrijf steeds maar weer dezelfde smeermiddelen controleren is niet nuttig. Het heeft bovendien tot gevolg dat er soms geen tijd is voor controles die wél zinvol zijn. Dat werkt demotiverend.’

Renkema ziet twee mogelijkheden tot verbetering: de profielen moeten sneller aangepast kunnen worden, terwijl er daarnaast meer ruimte moeten komen voor individueel menselijk handelen. Het Fingerspitzengefühl van de controlerend ambtenaar dient in ere te worden hersteld.

Lees het hele verhaal van Renkema: Digitalisering en automatisering staan effectief werken in de weg, door Maurits van den Toorn, Platform Overheid, 13 januari 2017: https://platformoverheid.nl