Bovenstaand tafereel is ontleend aan de Nexflix-serie Beef die gaat over twee mensen die elkaar na een conflict in het verkeer langdurig het leven zuur maken. Het tafereel vormt het begin van de oratie van Bauke Koekkoek op 31 oktober 2023 getiteld: Het recht om niet verward te worden – Naar meer begrip tussen burgers, politie en andere publieke professionals.
Koekkoek werd na zijn rede geïnstalleerd als lector Onbegrepen gedrag en samenleving aan de Politieacademie door directeur Leonard Kok.

Koekkoek: ”Wat vroeger ‘gestoord’ genoemd werd, is bij de vorming van de Nationale Politie, ongeveer tien jaar geleden toen er uniforme registratiecodes kwamen voor alle eenheden, ‘verward’ gaan heten. Gezien de gevoelstemperatuur van ‘gestoord’ is dat een wijze, hoewel wellicht onbewuste, keuze geweest. De term ‘verward’ wordt gebruikt om als politie ver te blijven van het stellen van diagnoses – daarvoor hebben we specialisten. De term ‘verward’ was waarschijnlijk niemand opgevallen als het aantal registraties onder die term (en registratiecode E33) gelijk was gebleven. Maar door de enorme stijging van de registraties, een verdrievoudiging tussen 2012 en 2022 (Data Politie NL, 2023), werden ‘verwarde personen’ een maatschappelijk thema: niet alleen aan de bestuurstafels van psychische zorg en politie maar ook in de media en Den Haag.

Verward of onbegrepen gedrag kan dus van alles betekenen en vele oorzaken hebben – maar hoe het zit, weten we pas als we aandacht schenken aan context en interactie. Als we als politie mensen te makkelijk ‘verward’ noemen, doen we burgers en onszelf tekort. Als we het uitzoeken volledig overlaten aan specialisten, krijgen we labels en hokjes zonder interactie en context. De uitdaging voor politie is dus om zelf iets te doen, zonder psychiater, CTER-specialist of geheime dienst te worden. Politie en zorg hebben elkaar nodig en kunnen elkaar ondersteunen– al is dat niet altijd makkelijk”.

Tussen handhaven en hulp verlenen

Omdat burgers vaak de politie bellen, zijn agenten als eerste ter plaatse. In korte tijd moeten ze een inschatting maken waarbij ze het gevaarrisico sterk meewegen. Onderschatting daarvan kan leiden tot schade aan burgers en agenten, overschatting tot letsel bij de persoon met onbegrepen gedrag. In het nieuwe onderwijs, met een nieuw verplicht handboek en steeds meer ondersteunend videomateriaal uit de directe praktijk, ligt veel nadruk op dat inschatten. De focus ligt op het vakmanschap van agenten in het vinden van een evenwicht tussen handhaven en hulp verlenen.

Onder het vergrootglas

Zowel agenten als zorg liggen onder een vergrootglas bij ernstige incidenten. Hoewel een kritische blik nodig is, kan die ook verlammend werken in de vele situaties die minder ernstig zijn. Vanuit angst om het verkeerd te doen wordt dan gedaan ‘wat hoort’ of op safe gespeeld. “Maar zou je dat ook doen als het ging om je eigen broer, moeder of kind?” vraagt Koekkoek zich af. De term ‘verward’ en de focus op gevaar zorgen ervoor dat regels, orders en protocollen de overhand nemen. “De burger krijgt dan te maken met afstandelijke functionarissen die nauwelijks vanuit medemenselijkheid reageren”. Koekkoek spreekt dan ook liever van onbegrepen gedrag omdat die term meer uitdaagt om het gedrag van de ander te begrijpen. “Vanuit begrip is het gemakkelijker om effectief en menselijk te reageren“. “Begrijpen is overigens niet hetzelfde als goedkeuren of accepteren”, voegt hij er aan toe.

Kijken naar vakmanschap

Koekkoek wil agenten handvatten bieden om koers te houden tussen de grote variatie aan afwijkend gedrag die ze tegenkomen en de verwachtingen die organisatie en samenleving van hen hebben. Hij probeert samen met collega-onderzoekers, studenten, agenten, docenten van de Politieacademie, maar ook politieonderhandelaars en arrestatieteams, te komen tot leren van situaties. “Ik vind het aan specialisten en onderzoekers om complexiteit te reduceren zonder de werkelijkheid geweld aan te doen. Als dat lukt, vergroten we het handelingskader van politie. Zowel in de samenwerking met burgers als met zorgprofessionals”.

Koekkoek besluit zijn oratie met een video, enkele minuten uit de documentaireserie Politie 24/7 waarin twee agenten op een melding van een ‘verward persoon’ afgaan. Koekkoek: “U gaat kijken naar vakmanschap. Naar een agent die zich inleeft en in een paar simpele maar invoelende vragen veel te weten komt. Die ingaat op antwoorden, die vertraagt als hij te snel gaat en deze mevrouw zo naar veiliger wateren loodst”. ( Zie video onderaan pagina).

Bauke Koekkoek in lectorale rede: ‘We werken hard aan beter omgaan met onbegrepen gedrag door politie’, Politie academie, 31 oktober 2023: ww.politieacademie.nl

Oratie Bauke Koekkoek: https://www.politieacademie.nl/kennisenonderzoek/kennis/mediatheek/PDF/103740.PDF