Wat is de plaats van de universiteit in onze samenleving?

Ad Verbrugge, filosoof aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en oprichter/voorzitter van de vereniging Beter Onderwijs Nederland (BON) schreef een hoofdstuk in de bundel Waartoe is de universiteit op aarde? die op 4 juni 2014 verschijnt en op 6 juni uitgereikt wordt aan de deelnemers van de Nacht van de universiteit in Amsterdam. Een bewerkte versie van het hoofdstuk staat in de weekeindeditie van NRC Handelsblad van 31 mei 2014.

Verbrugge vindt dat valorisatie, globalisering en het gebruik van Engels in het onderwijs moeten plaatsmaken voor vorming, ‘glocalisering’ – het dynamische samenspel tussen de globale en lokale orde – en gebruik van Nederlands: “De buitenwereld heeft het misschien nog niet in de gaten maar de universiteit worstelt met zichzelf. De inrichting van het academisch onderwijs en onderzoek leidt tot steeds meer weerstand in haar eigen gelederen. Actiegroepen en hervormingsbewegingen worden opgezet, door studenten en docenten. Ook menig bestuurder wil een andere koers varen, maar voelt zich gevangen door de overheid.

Deze ‘crisis’ houdt verband met de fundamentele transformatie die de universiteit heeft ondergaan sinds het midden van de jaren tachtig. De hoogdravende dromen uit de jaren zestig zijn dan voorbij en het ‘New Public Governance and Management’ doet zijn intrede in het Nederlands openbaar bestuur. Kort daarop raakt de term ‘globalisering’ in zwang en worden steeds meer maatregelen gerechtvaardigd met het oog op de nieuwe economische wereldorde die in aantocht is. In deze periode worden ook het onderwijs en onderzoek aan de universiteit in toenemende mate bedrijfsmatig aangestuurd en begrepen in termen van productie, consumptie en concurrentie. De overheid werkt met financiële prikkels en vrijwel iedereen gaat erin mee, ja moet er in mee.

Dit alles gaat gepaard met een nadruk op de meting van prestaties en berekening van de gemaakte kosten. Het binnenhalen van studenten levert geld op, evenals het binnenhalen van onderzoek. Jezelf verkopen en omzet halen worden beslissende activiteiten voor universiteiten. Ieder jaar wordt de balans opgemaakt en gekeken naar ‘productiviteit’ van faculteiten, vakgroepen en medewerkers. Scores, lijstjes en kwantiteiten gaan regeren.

Gaandeweg ontstaat daardoor ook de neiging tot massaproductie in onderwijs en onderzoek. De academische wereld komt te leven onder een permanente druk van ‘meer ‘, omdat meer, meer oplevert. Meer studenten, meer bullen, meer promoties, meer publicaties, meer citaties, meer externe financiering enzovoorts. Wie niet meer kan, valt af. Publish or perish doet zijn intrede. Kleine faculteiten en studierichtingen moeten weg, omdat er te
weinig studenten zijn en omdat ze ‘verlie sgevend’ worden. Wetenschappers moeten de financiering van hun onderzoek steeds meer zelf organiseren en worden gestraft omdat ze te weinig publiceren.

Maar alles heeft zijn prijs, ook dit financiële sturen op aantallen en prestaties.
. . .
Door de nadruk op economiseerbare productie gaat men eraan voorbij dat de universiteit als onderwijsinstelling van oudsher een vormende taak heeft. Sinds de Middeleeuwen is zij erop gericht de maatschappelijke, bestuurlijke elite ‘in vorm’ te brengen. Zij bestudeert niet alleen, zij cultiveert. Vorming is haar eerste en meest elementaire valorisatie! Dat gebeurt in verschillende landen op verschillende manieren, maar steeds belichaamt de universiteit deze hoogste zorg voor kennis en vorming van de gemeenschap
. . .
Wat onze universiteiten betreft is nieuwe realiteitszin gewenst, waarin we niet terug willen naar vroeger, maar ook niet kritiekloos het eendimensionale discours van globalisering omarmen. De universiteit zal opnieuw haar taak als vormingsinstelling op waarde moeten schatten. De kennis die in internationale netwerken wordt opgedaan, dient ook te worden vertaald naar de eigen gemeenschap, en omgekeerd. Dat impliceert een andere, meer diverse cultuur van waardering voor academische activiteiten, met het oog op de unieke missie en bestaansreden van de universiteit.

Lees het hele artikel van Ad Verbrugge: Een vormende universiteit op lokaal niveau, NRC Handelsblad, 31 mei 2014: www.beteronderwijsnederland.nl

Meer info over Nacht van de universiteit – De academie ter discussie, op vrijdag 6 juni 2014: www.nachtvandeuniversiteit.nl (Website is opgeheven)

6 juni 2014 – De Nacht van de Universiteit, Boom Filosofie: www.boomfilosofie.nl/actueel-item/80-319_De-Nacht-van-de-Universiteit

Waartoe is de universiteit op aarde? onder redactie van Ad Verbrugge en Jelle van Baardewijk, uitgeverij Boom, juni 2014: www.boomfilosofie.nl