In MedZ, vakblad voor de praktijkhoudende huisarts, staat in elke editie een dialoog tussen een voor- en tegenstander van een geponeerde stelling. In het meinummer 2014 is de stelling: De gezondheidszorg is ziek. Niet de patiënt staat centraal, maar het systeem. De professionals zijn doorgaans bovengemiddeld gemotiveerd om goede zorg te bieden, maar toch wordt die zorg vaak niet als zodanig ervaren. In de praktijk hebben zorgverleners nauwelijks tijd voor de patiënt. De schuld van een op hol geslagen systeem? Of moeten artsen de hand in eigen boezem steken?

Wim van der Meeren is CEO van zorgverzekeraar CZ. Hij vindt dat er niets mis is met de huidige gezondheidszorg. Integendeel: “De kwaliteit van onze zorg staat op een hoog niveau. Het enige echte probleem is de betaalbaarheid. Wij doen ons werk vanuit respect voor de patiënt, maar wij hebben als verzekeraar ook respect voor de verzekerden die nog geen patiënt zijn. De zorg moet betaalbaar blijven om ook de patiënten van morgen te kunnen helpen. Wij staan als verzekeraar voor de uitdaging om daar een goede balans in te vinden”.

Van klachten over de bureaucratie is hij niet onder de indruk. “Dossiervorming is een wezenlijk onderdeel van het huisartsenvak. Een goede statusvoering lijkt mij essentieel voor de medisch-inhoudelijke kwaliteit van de zorg”.  Het liefst zou hij zien dat de automatiseringssystemen op elkaar afgestemd werden of dat iedereen het electronisch patiëntendossier LSP gaat gebruiken.
In de spreekkamers is volgens Van der Meeren qua efficiency nog veel te verbeteren. Bovendien hebben artsen een deel van de bureaucratie aan zichzelf te wijten: “Zorgen voor de patiënt en oog hebben voor diens belang is een kerntaak van dokters. Waarom willen huisartsen dan geld voor taken zoals de samenwerking met apothekers om medicijngebruik na te kijken? Dat lijkt mij toch echt onderdeel van de basiszorg. En waarom moet er bij ketenzorg een koptarief bovenop komen? Als je dat wilt als beroepsgroep, prima. Maar dan zijn wij wel gedwongen om de regelgeving uit te breiden”.

We hebben het zorgsysteem nodeloos ingewikkeld gemaakt 

Over de vraag of de gezondheidszorg ziek is hoeft Jan Rotmans, hoogleraar transitiekunde aan de Erasmus Universiteit van Rotterdam geen moment na te denken: “Dat is overduidelijk! Dat is de kern van het probleem waar we in Nederland mee worstelen. We hebben hier een heel goed georganiseerd en efficiënt zorgsysteem, maar het is ook het duurste van Europa en dat komt doordat we het nodeloos ingewikkeld hebben gemaakt. Alles draait om het in stand houden van de organisatie, en niet meer om de mens of de patiënt. Dat blijkt ook in de uitgaven, die gaan grotendeels naar organisaties en niet naar professionals”.

Het grote probleem is volgens Rotmans dat de verbindingen tussen mens en zorgsysteem zijn doorgesneden. “De zorg is ontworpen voor de mens, maar de mens is eruit gefilterd. Andere financieel-economische prikkels vormen geen oplossing, want het zijn juist die prikkels die de oorzaak zijn van het feit dan we in deze ellende terecht zijn gekomen. Dit systeem is volkomen geëconomiseerd. Dat is fataal. Dan krijg je dat een systeem belangrijker is dan mensen, de zorgverzekeraar belangrijker dan de patiënt en geld belangrijker dan de klachten”.

De waarden van het systeem botsen met de waarden van de mens. Terwijl het systeem kosteneffectief en goedkoop wil zijn, wil de patiënt gewoon goed en vriendelijk behandeld worden. Dat zijn volkomen andere behoeften: “Er is iets scheefgegroeid. Het systeem staat goede zorg in de weg. Er is een overdaad aan managers, directeuren en organisaties met de bijbehorende bureaucratie. Terwijl voor de echt belangrijke dingen, zoals een consult tien minuten wordt ingeruimd. Eigenlijk is het raar dat huisartsen dit nog pikken. In tien minuten kun je geen echt contact opbouwen, laat staan een complete diagnose stellen”.

Voor Rotmans is het glashelder. De zorgverzekeraar heeft te veel macht, de huisarts heeft het te druk en de patiënt is niet tevreden, dus de zorg moet anders georganiseerd worden. Als voorbeeld noemt Rotmans Buurtzorg Nederland, een geslaagd experiment dat inmiddels het schoolvoorbeeld is geworden van kleinschalige, efficiënte, goedkope zorg met een menselijk gezicht.

Het huidige systeem loopt vast

In het meinummer 2014 van De Eerstelijns, tijdschrift en online community voor de samenwerkende eerstelijns zorgaanbieder, staat een interview met Jan Rotmans met de kop: Opvallend is het ontbreken van openlijk verzet. Hij zegt dat het te rustig is in de zorg, terwijl er momenteel een paradigmaverschuiving aan de gang is… “waarbij het niet meer gaat over verzorgen, maar zorgen dat mensen voor zichzelf zorgen. In brede maatschappelijke zin en dus ook in de zorg. Degenen die dit het eerst zullen begrijpen en toe gaan passen zijn kleine overzichtelijke gemeenschappen, in grote steden zal dit vanwege de complexiteit het langste duren. De transitie duurt zeker nog decennia”.

Rotmans stelt vast dat het huidige systeem helemaal vastloopt: “Alles is gericht op het verbeteren van het huidige systeem, kosten beheersen en controleren. Maar het fundament van het zorgsysteem is fout. Zorg wordt betaald, verrichtingen worden betaald, dus komen er verrichtingen en zorg. Maar zorg leveren is niet hetzelfde als gezonder worden. Meer zorg is vaak ongezonder. Zorg creëert afhankelijkheid, gezondheid onafhankelijkheid”.

Er is volgens Rotmans… “een een nieuw gezondheidszorgsysteem nodig en er is nergens ter wereld een blauwdruk. Er zijn gezondheidszorgsystemen zonder zorgverzekeraars denkbaar. Creatieve destructie bij de overheid en zorgverzekeraars. Als je gezondheidszorg nodig hebt, wil je niet efficiënt behandeld worden. De oude waarden waar het huidige zorgsysteem op gebouwd is, hebben geleid tot de huidige problemen. De spanning tussen patiënten en professionals nemen toe. Mantelzorgers conflicteren met zorgprofessionals. Toch is de onvrede nog niet maximaal”.

Rotmans eindigt in het interview met te zeggen “dat de kanteling in de gezondheidszorg nog moet gaan beginnen. Chaos is een voorspelling van kanteling. Het is nu nog te rustig in de zorg. Het gaat heel spannend worden, ik houd mijn hart vast. ‘Eerste hulp’ bij transities zal nodig zijn. Uiteindelijk komt het goed, maar daar gaat wel een generatie over heen”.

Gezondheidszorg is ziek – Niet de patiënt staat centraal, maar het systeem, door Petra Pronk in MedZ, vakblad voor de praktijkhoudende huisarts, nummer 3, 2014: https://issuu.com/appr-naarden/docs/boek_medz3

‘Opvallend is het ontbreken van openlijk verzet’, door Jan Erik de Wildt, De Eerstelijns, mei 2014: www.de-eerstelijns.nl