Jelmer Evers over teacher leadership en professionele ruimte:

“Leerlingen zijn niet gemotiveerd is een van de hoofdconclusies van het ondewijsverslag van de Onderwijsinspectie: Motivatie leerlingen kan beter. Iedereen vindt daar wat van. Je wordt op sociale media en online commentaren gebombardeerd met meningen waaraan dat kan liggen: “onderwijs is niet leuk”, “terug naar orde en discipline”, “meer de buitenwereld betrekken”, en zo gaat het nog een tijdje door totdat het steeds minder beleefd wordt. Onderwijs kenmerkt zich door een enorme felle richtingenstrijd.

In de conclusie herkennen velen zich wel denk ik, over de oplossing gaan we het niet eens worden. En daar ligt eigenlijk de kern van het pleidooi voor teacher leadership. Meer autonomie voor docenten en schoolleiders om onderwijs naar eigen onderwijskundig inzicht vorm te geven. De kern van goed onderwijs is de relatie en interactie tussen leerling en leraar. De docenten moeten goed zijn. Punt. Of ze nou aan Directe Instructie of Flipping the Classroom doen. Het gaat om een inspirerende sterke persoonlijkheid die in samenspraak met zijn teamgenoten uitdagend, niet perse leuk, onderwijs geeft.

Het Nederlands onderwijs heeft vele top-down hervormingen, initiatieven en rapporten gekend. Dat is door McKinsey goed in kaart gebracht. Kenmerk van dat mooie rijtje is dat docenten niet of nauwelijks te bekennen waren. Over de oorzaken hiervan, neo-liberaal beleid en vrijwillige slavernij, hebben is ook al veel geschreven. Over de oplossingen ook en die ligt toch echt bij docenten en schoolleiders in de school.

Een van de speerpunten van Het Alternatief is Teacher Leadership. In het laatste hoofdstuk doen René Kneyber en ik daar ook aanbevelingen voor. Teacher Leadership lijkt op meerdere vlakken steeds meer door te breken in onderwijsland, met name in de Verenigde Staten. Teacher Leadership is het toekennen van daadwerkelijke bevoegdheid aan docenten, met name echte beslissingsbevoegdheid als onderdeel van professional capital zoals Fullan en Hargreaves dat beschreven hebben. Niet alleen in schoolorganisaties zelf, maar ook op alle vlakken en niveaus in het onderwijs moet dit invulling krijgen. Het erkennen van een andere rol van de docent in het onderwijs is daarbij centraal. In plaats van uitvoerder wordt de docent mede-eigenaar.

Concreet zie je in de VS de volgende rollen van docenten ontstaan. Ten eerste de zogenaamde de docent in Teacher-led schools. Scholen waarbij de docenten via een maatschap of coöperatieve vorm de school daadwerkelijk beheren of voor een groot gedeelte de beslissingsbevoegdheid in handen hebben gekregen. Dat betekent niet gelijk dat je schoolleider hoeft te worden of iets dergelijks. Of dat je überhaupt aan teacher leadership moet doen als docent. Maar bevoegdheid vloeit wel voort uit het team of de schoolgemeenschap. Je zou zelf een manager kunnen aanstellen bijvoorbeeld. Ook hierin zijn vele varianten te bedenken en ja ook anderen in het onderwijsveld spelen natuurlijk een grote rol.

Ten tweede krijgt het begrip teacherpreneur steeds meer ingang. Zoals het Centre for Teaching Quality (CTQ) zegt: Teachers who lead, but don’t leave. Docenten nemen een hybride rol aan. Als docent-ondernemer, docent-beleidsmaker, docent-onderzoeker, docent-schoolleider, docent-innovator, etc. Zo zouden ook op landelijk niveau docenten veel meer een rol moeten kunnen krijgen in onderwijskundig leiderschap. Karin den Heijer (rekenen) en Arjan van der Meij (Maker Movement) om maar twee bekende voorbeelden te noemen, zijn al teacher leaders van zichzelf. In die rol zouden ze veel meer gefaciliteerd moeten worden. Waarom is het zo moeilijk en zijn we afhankelijk van individuele schoolbesturen dat Arjan niet naar High Tech High kan om inspiratie op te doen bijvoorbeeld? Dat zou enorm veel winst opleveren voor het hele Nederlandse onderwijs.

En ten derde de Teacher Leaders als container begrip, maar ook als leiders in onderwijsbeleid- en discussie. Er moet een constante feedback-loop ontstaan met de praktijk. Dat reikt tot het internationale vlak. Wat er op internationale gremia wordt besproken door onderzoekers, ministeries, bedrijfsleven, vakbonden raakt onze leerlingen. Als onderdeel van een aantal initiatieven , onder andere van Education International, werken we nu aan een internationale versie van Het Alternatief, om mede een Global Teacher Leadership netwerk te starten en vorm te geven. Al deze rollen geven de docent veel meer verantwoordelijkheid, opent de deuren voor een aantrekkelijk carriereperspectief en zal navenante gevolgen hebben voor het imago en de instroom op de lerarenopleidingen (die zelf ook veel meer teacher leaders moeten opnemen)

Ook op het congres van de National Board of the Professional Teaching Standards (NBPTS) Teaching and Learning 2014 stond Teacher Leadership centraal. Ik mocht daar een panel modereren met onder andere Linda Darling Hammond en Susan Hopgood over die internationale rol. Er waren veel ,stampvolle, workshop rondes, van NBPTS en CTQ-docenten, over specifieke invullingen van teacher leadership. Wat daarbij opviel was het professionele zelfbewustzijn en de hoge organisatiegraad. Dat laatste is zeker de verdienste van de NBPTS en CTQ. Maar 40% haalt de eerste poging tot NBPTS accreditatie, een register zoals een register hoort te zijn. Van en door de beroepsgroep.

Dat Teacher Leadership nu ook een doorbraak heeft bereikt bleek ook wel uit de speech van Arne Duncan op het congres getiteld: Teach to Lead: Advancing Teacher Leadership. Daarin erkende Duncan ook de fout om docenten niet daadwerkelijk een rol te geven als teacher leaders in het onderwijs. Alhoewel het ook met de nodige scepsis werd ontvangen werd het toch bestempeld als een landmark speech. Het ministerie is nu daadwerkelijk bezig om dit in beleid om zetten.

Wat betekent dit voor Nederland? Mijn indruk is dat we nog enorm achterlopen bij de ontwikkelingen in de VS. Dat als we willen dat de lerarenagenda een succes gaat worden, we moeten inhaken op de ontwikkeling van teacher leaders. Er wordt al heel lang gepraat over professionele ruimte, maar naast een vrijblijvende oproep aan de normatieve kant is er operationeel bijna geen invulling aan gegeven. Die bal ligt echt bij de overheid en besturen. Wij koppen hem wel in. Laten we elkaar dan niet de tent uit vechten over onderwijskundige uitgangspunten, maar van elkaar leren en elkaars verschillen respecteren. Dan denk ik dat de toon en de staat van ons onderwijs over een aantal jaren inspiratie zal uitademen”.

Bronnen/leesvoer

• Duncan, Arne. “Teach to Lead: Advancing Teacher Leadership.” U.S. Department of Education. N.p., 14 Mar. 2014. Web. 01 Apr. 2014. www.ed.gov
• Bangs, John, and David Frost. “Teacher self-efficacy, voice and leadership: Towards a policy framework for education international.” Brussels: Education International Research Institute (2012) http://download.ei-ie.org
• Berry, Barnett, Ann Byrd, and Alan Wieder. Teacherpreneurs: Innovative Teachers Who Lead but Don’t Leave. N.p.: Jossey-Bass, 2012. Print.
• Hargreaves, A., & Fullan, M. (2012). Professional capital: Transforming teaching in every school. New York: Teachers College Press.
• Fullan, M. (2013). Stratosphere: Integrating technology, pedagogy, and change knowledge. Don Mills, Ont: Pearson.

Center for teaching quality – CTQ: www.teachingquality.org (Centrum heet voortaan Mira Education https://miraeducation.org/)
National Board for professional teaching standards -NBPTS: www.nbpts.org

Teacher leadership als antwoord, blog van Jelmer Evers, 17 april 2014: www.jelmerevers.nl (website is opgeheven)

U P D A T E

Teacher leadership- Hoe kan het leiderschap van leraren in scholen versterkt worden? door Marco Snoek, Frank Hulsbos, Inge Andersen, Hogeschool van Amsterdam, januari 2019: https://beroepseer.nl