Howard Stevenson doet een aantal ideeën aan de hand om de onderwijsvakbond te vernieuwen. Stevenson is onderzoeker en hoogleraar Educational Leadership and Policy Studies aan de Universiteit van Nottingham in Engeland.
De uitdagingen waarvoor leraren staan zijn bijna overal ter wereld dezelfde. Achter de tabellen van de internationale OESO-onderzoeken naar onderwijsprestaties bijvoorbeeld schuilt vaak een keiharde druk om de toetsscores omhoog te stuwen terwijl de economische concurrentie wereldwijd de almaar slechter wordende arbeidsomstandigheden van de leraren verklaart.
Leraren ondervinden toenemende werkddruk, maar nog ernstiger is de voortdurende ondergraving van hun professionele oordeelsvermogen. Steeds vaker komt het voor dat politici leraren willen vertellen wat ze moeten onderwijzen en hoe ze moeten onderwijzen.
Geen wonder dat leraren zich tot vakbonden richten om zich te verdedigen tegen dergelijke dreiging. Onderwijsvakbonden beschermen niet alleen de lonen en de arbeidsomstandigheden, ze komen ook op voor de waarden van het onderwijs als collectief goed, aldus Stevenson.

Maar, doordat leraren de vakbonden vormen, zijn vakbonden niet immuun voor dezelfde druk waarmee leraren te kampen hebben. Toenemende druk op de leraar, zowel individueel als collectief, vraagt in toenemende mate om steun van vakbonden. Daarbij hoort ook campagnes opzetten om fondsen te werven en het openbaar onderwijs te beschermen tegen de neiging tot privatisering.

Zelfbewustzijn

In het onderzoek Organising teaching: Developing the power of the profession van Nina Bascia en Howard Stevenson voor de internationale federatie van onderwijsvakbonden Education International (EI), stellen zij dat onderwijsvakbonden niet kunnen blijven stilstaan. Bonden dienen voor alles hun eigen potentie te vergroten om de uitdagingen het hoofd te bieden en de band tussen vakbond en leden te versterken. Het is nodig dat bonden niet alleen in ledental groeien, maar ook dat zij nieuwe wegen vinden om hun leden te betrekken bij activiteiten. Onderdeel daarvan is de leden aan te moedigen zowel een zelfbewuste leraar als een zelfbewust vakbondslid te zijn.
De sleutel tot hervorming van de vakbonden is ze van binnenuit op te bouwen via aanwas van ledenaantal, het vinden van aansluiting bij de leden en het opleiden van de leden.

Het onderzoek heeft zich gericht op vakbonden in zeven verschillende landen: Chili, Kenia, Nieuw-Zeeland, Polen, Schotland, Turkije en de VS. Deze landen zijn gekozen vanwege hun grote verschillen. Maar ondanks die verschillen zijn veel problemen dezelfde. Leraren in Nairobi bijvoorbeeld hebben veel gemeen met hun collega’s in Glasgow en Warschau.
De onderzochte landen verschaften fascinerende voorbeelden van onderwijsvakbonden in verschillende omstandigheden die te kampen hebben met hervormingsvraagstukken. Er zijn geen magische formules voorhanden, maar er kan wel veel van elkaar worden geleerd.

In Schotland was te zien hoe het Educational Institute of Scotland (EIS) – de oudste onderwijsvakbond ter wereld –  bezig is met het scheppen van meer kansen voor leden op professionele ontwikkeling. Werknemers krijgen de gelegenheid zich bij te scholen. De bond voorziet ook in direct onderwijs aan de beroepsgroep. Dat bindt leden aan elkaar en helpt tegelijkertijd het beleid van de bond op professioneel gebied onder de aandacht te brengen. EIS-leden begrijpen waar het om gaat bij de vakbond, ze worden ambassadeurs en helpen zodoende mee het onderwijsbeleid in Schotland te bepalen.
Kenia en Nieuw-Zeeland lieten zien hoe vakbonden daar bewust bezig zijn met het ontwikkelen van vaardigheden van actievoerende leden. Zo wordt een vakbondsidentiteit gevormd, geschikt om de werkvloer te vertegenwoordigen in de bestuurskamer.

Denken en handelen op internationaal niveau

In een aantal gevallen viel op hoe de overheid probeert vakbonden te marginaliseren om impopulaire maatregelen door te drukken. Dit was vooral het geval in Turkije waar vakbond Egitim-Sen aangevallen is vanwege de voorkeur voor openbaar onderwijs en de rechten van de Koerden in Turkije. De Turkse bond heeft steun gekregen uit Duitsland, Nederland en Groot-Brittannië. Als zulke zaken spelen, kunnen migrantengemeenschappen ook worden betrokken bij het actievoeren.
Aan het licht kwam ook hoe vakbonden de sleutel vormen tot een visie op de kwaliteit van het openbare onderwijs. Door herdefiniëring van het onderwijs kan het debat worden gericht op publieke waarden en sociale rechtvaardigheid. Het onderzoek laat zien dat bonden de collectieve kracht van leden mobiliseerden om deze doelen te bereiken. Dat gebeurde evenwel op verschillende manieren. Vaak werden verschillende strategieën toegepast om leden met verschillende interessen en identiteiten te verbinden. Een andere manier om leden aan zich te binden is het ontwikkelen van een ‘vakbondsidentiteit’ waarbij leraren betrokkenheid bij hun vakbond beschouwen als van wezenlijk belang voor hun eigen leraar-zijn en het onderwijsstelsel waarin ze moeten werken.

De verhalen over vakbondsvernieuwing bieden geen directe en gemakkelijke oplossingen, schrijft Stevenson. Ook staan ze niet bol van behaalde successen. Er is veel goed nieuws, maar er is ook tegenslag. Ze zijn evenmin een recept voor herhaling elders. Ze bieden evenwel een fascinerende blik op mensen die werken in de vakbond en op de door hen toegepaste creatieve en nieuwe manieren waarop vraagstukken behandeld worden.
Het onderzoek heeft speciaal de aandacht gevestigd op de waarde van de vakbond als onafhankelijke, democratische organisatie die de collectieve stem van de leraren vertegenwoordigt. Elke vakbond moet voor zichzelf op een democratische manier beslissen wat geschikt is in de eigen situatie. Er is evenwel veel dat van anderen geleerd kan worden. Stevenson: “We hopen dat dit onderzoek wereldwijd bijdraagt aan een gezamenlijk denkproces bij onderwijsvakbonden. Het openbaar onderwijs staat overal ter wereld op de tocht. Leraren en hun vakbonden moeten gaan denken en handelen op internationaal niveau”.

Misschien kunnen we aan de iedeën van Stevenson er een toevoegen, namelijk het combineren van vakbond en beroepsvereniging, van arbeidsvoorwaarden en beroepskwaliteit. Stichting Beroepseer pleit al langer voor het bundelen van krachten omdat alleen dan een structurele verbetering in de positie van leraren te realiseren is.

Teacher union renewal: developing the power of the profession, door Howard Stevenson, Education International, 1 juni 2017: https://worldsofeducation.org

Rapport Organising teaching: Developing the power of the profession, door Nina Bascia and Howard Stevenson, Education International, mei 2017: https://download.ei-ie.org/Docs/WebDepot/Research_institute_mobilising_final.pdf

Education International: https://ei-ie.org