De OESO-arbeidsmarkten^*) blijven krap, zelfs nu het herstel stagneert, met een werkloosheid die sinds het begin van de jaren zeventig niet meer zo laag is geweest. Toch hebben de nominale lonen de hoge en aanhoudende inflatie niet bijgehouden en is het reële inkomen van werknemers in bijna alle OESO-landen gedaald. De steeds snellere ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie (Artificial Intelligence – AI) gaan waarschijnlijk een grote invloed krijgen op de werkgelegenheid. De eerste resultaten van een nieuw OESO-onderzoek naar het gebruik van AI in de verwerkende industrie en de financiële sector, laten zien dat er nu dringend actie moet worden ondernomen met beleid dat landen, bedrijven en individuen in staat stelt van AI te profiteren en tegelijkertijd de risico’s aan te pakken. De editie 2023 van de ‘OECD Employment Outlook’ is getiteld Artificial intelligence and jobs – An urgent need to act, en is gepubliceerd in juli 2023.

Hoe denken werknemers en werkgevers over AI op de werkplek?

In 2022 verzamelde de OESO gegevens over de impact van AI op mensen en hun werkplek, in de productie- en financiële sector van zeven landen. Uit de bevindingen blijkt dat het gebruik van AI op het werk kan leiden tot positieve resultaten voor werknemers op het gebied van werktevredenheid, gezondheid en lonen. Maar er zijn ook risico’s op het gebied van privacy, arbeidsintensiteit en vooroordelen. Uit het onderzoek kwam een duidelijke kloof naar voren tussen wat werknemers nu denken over het gebruik van AI in hun werk en hun angst voor de toekomst. De resultaten onderstrepen de dringende behoefte aan beleidsmaatregelen nu, om ervoor te zorgen dat niemand achterblijft.

De ontwikkeling en invoering van AI heeft ingrijpende gevolgen voor de arbeidsmarkten. Niet alleen voor de werkgelegenheid en de kwaliteit van banen, maar ook voor de manier waarop het werk georganiseerd is, het soort taken dat werknemers uitvoeren en dus voor de vaardigheden die nodig zijn.

Aanzienlijke risico’s

Het door Stijn Broecke geschreven hoofdstuk, getiteld Artificial intelligence and the labour market: Introduction is een inleiding en begint zo:

De vooruitgang op het terrein van kunstmatige intelligentie (AI) is zo omvangrijk dat de output op sommige terreinen niet meer te onderscheiden is van die van mensen. Deze snelle ontwikkelingen, in combinatie met de dalende kosten voor de productie en toepassing van deze nieuwe technologieën, veronderstellen dat de OESO-economieën aan de vooravond staan van een AI-revolutie die de werkplek fundamenteel zou kunnen veranderen. Hoewel AI veel potentiële voordelen biedt, zijn er ook aanzienlijke risico’s die dringend moeten worden aangepakt. Beleid en sociale dialoog kunnen een belangrijke rol spelen bij het beperken van deze risico’s zonder de voordelen in de weg te staan. Hiervoor is evenwel meer bewijs nodig. Deze nieuwe editie van OECD Employment Outlook draagt bij aan dit doel.

Vaardigheden en beleid in het tijdperk van kunstmatige intelligentie

Hoofdstuk 5 – Skill needs and policies in the age of artificial intelligence – geschreven door Julie Lassebie, bespreekt de veranderingen in vaardigheidseisen als gevolg van de ontwikkeling en toepassing van AI en hoe systemen voor volwasseneneducatie daarop dienen te worden afgestemd. Het hoofdstuk geeft een overzicht van de beschikbare gegevens over bedrijfsopleidingen voor AI. Er wordt gepleit voor overheidsingrijpen en er worden voorbeelden gegeven van beleidsmaatregelen ter bevordering van AI-opleidingen. Het laat ook zien hoe AI-technologieën gebruikt kunnen worden om systemen voor volwasseneneducatie te verbeteren. Het hoofdstuk sluit af met een bespreking van mogelijkheden voor toekomstig onderzoek.

Sociale dialoog en collectief onderhandelen

In hoofdstuk 7 – Social dialogue and collective bargaining in the age of artificial intelligence, schrijft Sandrine Cazes dat de snelle ontwikkelingen op het gebied van de ontwikkeling en toepassing van AI nieuwe kansen bieden, maar deze doen ook de vrees rijzen dat de arbeidsmarkt en de werkomgeving hierdoor worden verstoord. Hoofdstuk 7 onderzoekt de onderlinge relatie tussen sociale dialoog en de invoering van AI op de arbeidsmarkt en de werkplek. Het belicht hoe sociale partners de AI-overgang kunnen vergemakkelijken, voor zowel werknemers als werkgevers, en presenteert nieuw beschrijvend bewijs en recente initiatieven van sociale partners met betrekking tot de verspreiding van AI. Aan de orde komt ook op welke manieren de invoering van AI van invloed kan zijn op de sociale dialoog zelf. Hoewel AI-technologieën kunnen worden gebruikt om de doelen en strategieën van sociale partners te ondersteunen, kunnen ze ook nieuwe uitdagingen vormen voor de sociale dialoog, zoals onvoldoende AI-gerelateerde expertise en middelen om te reageren op de AI-overgang. Op basis van deze inzichten worden in dit hoofdstuk belangrijke beleidsaanbevelingen gedaan.

Opmerking aan het slot

Uiteindelijk zal het effect van AI op de arbeidsmarkt en de werkplek afhangen van de manier waarop AI wordt geïmplementeerd – dit omvat zowel de rol van regelgeving bij het invoeren van AI als de mate waarin werknemers en werkgevers betrokken zijn bij de sociale dialoog op de werkplek en op bedrijfs-, sector-, nationaal en internationaal niveau.

In dit opzicht kunnen regelgeving en sociale dialoog elkaar aanvullen, bijvoorbeeld wanneer AI-gerelateerde regelgeving minimumnormen vaststelt en voorwaarden specificeert waarvoor verdere dialoog en onderhandelingen nodig zijn. Om de relatie tussen sociale dialoog, regelgeving en een positieve AI-overgang voor zowel werknemers als werkgevers in de toekomst beter te begrijpen, zijn meer gegevens en analyses op individueel en bedrijfsniveau nodig. Hiervoor zijn met name onderzoeken op bedrijfsniveau nodig die informatie over de invoering van AI, sociale dialoog en arbeidsmarktresultaten samenbrengen.

OECD Employment Outlook 2023. Artificial Intelligence and the Labour Market, OECD, 11 juli 2023: https://read.oecd-ilibrary.org/employment/oecd-employment-outlook-2023_08785bba-en#page1

Economic Survey of the Netherlands – 29 June 2023: https://read.oecd-ilibrary.org/economics/oecd-economic-surveys-netherlands-2023_dbda2baf-en#page1

OECD: www.oecd.org/

Noot
^*) OESO – Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling is een samenwerkingsverband van 38 landen – waaronder Nederland – om sociaal en economisch beleid te bespreken, te bestuderen en te coördineren.

U P D A T E

AI op de werkvloer: DTC en politie delen tips, Digital Trust Center, Ministerie van Economische Zaken, 5 december 2023: ww.digitaltrustcenter.nl/nieuws/ai-op-de-werkvloer-dtc-en-politie-delen-tips