Nieuwe macht in opkomst in de maatschappij: de toezichthoudende elite

Op Sociale Vraagstukken – het digitale kennisplatform voor opinies, discussies en beschouwingen over de sociale sector – schrijft cultuurpsycholoog/journalist Jos van der Lans een artikel over een nieuwe machtlaag die zich begint af te tekenen in de maatschappij: een toezichthoudende elite die hij ‘de zevende macht’ noemt.
Ongeveer twintig jaar geleden schreef Van der Lans een brochure met de titel De staatsgreep van de zesde macht dat ging over de opkomst van consultants, organisatieadviseurs, beleidsonderzoekers en andere ‘externen’ in de pubieke sector en het openbaar bestuur.
Van der Lans: “Langzaam maar zeker, zo betoogde ik, dreigde de publieke zaak daardoor in een houdgreep te worden genomen door een nieuwe technocratische elite die toverde met de begrippen van het nieuwe publieke management-denken. Stuk voor stuk waren het bevlogen pragmatici, die de terugtredende overheden en aanbodgerichte organisaties de weg wezen naar nieuwe zakelijke en bedrijfsmatige organisatievormen. Ze ontwikkelden zich tot nieuwe machtlaag. Naast de klassieke uitvoerende (1), controlerende (2) en rechterlijke (3) macht, de macht van de bureaucratie (4) en de media (5) vormden deze ‘externen’ de zesde macht – ongrijpbaar, oncontroleerbaar, maar wel steeds dwingender aanwezig.
Inmiddels weten we dat hun invloed groot is geweest. Veel van de schaalvergrotingsoperaties, de verzakelijking, de informatie- en verantwoordingstechnologie, de groter-groter-aanpak en allerlei andere vormen van verandering en reorganisatie zijn door hen ‘geïmplementeerd’. Zij vormden de stille krachten achter de technocratische modernisering van de publieke sector”.

De zevende macht

De laatste tijd ontwikkelt zich een nieuwe laag van macht in de maatschappij: de zevende macht. Van der Lans: “Die wordt gevormd door een nieuw soort quasi-beroepsgroep: de toezichthouders. De zevende macht is in opkomst nadat het nieuwe publieke management op meerdere plaatsen tot ontsporingen heeft geleid.
Iedereen kent inmiddels wel de voorbeelden: megalomane fusies, exorbitante salarissen en onwaarschijnlijke vastgoedavonturen. De moderne bestuurder, in het zadel geholpen door de zesde macht, moest in toom worden gehouden door een aangescherpte governance-structuur, die niet langer gevuld zou worden door goedbedoelende ja-knikkers en lokale-notabelen-op-leeftijd, maar die professioneel te werk zou moeten gaan”.

Van der Lans gaat verder in op de toelatingseisen van toezicht, het aanbod van cursussen van verenigingen van toezichthouders, de selectie van toezichthouders die in handen gegeven wordt van gespecialiseerde bureaus: “Geruisloos heeft zich aldus een toezichthouderskwalificatieprofiel ontpopt waaraan vooral wordt voldaan door mensen die zich bekwaamd hebben in de taal die de selectiebureaus graag horen”.
In de raden van toezicht “verzamelen zich vooral de mensen die de taal van organisaties spreken, die vertrouwd zijn met de technocratie van het besturen, die gepokt en gemazeld zijn in de contreien waarin de zesde macht zijn invloed kon doen gelden. Zij vormen nu de zevende macht, de macht van de toezichthoudende elite. Zij bewaken de technocratische modernisering die ze zelf hebben bewerkstelligd”.

Lees het hele artikel van Jos van der Lans: De zevende macht: de nieuwe toezichthoudende elite, Sociale Vraagstukken, 20 mei 2019: www.socialevraagstukken.nl