2023 is het jaar van de doorbraak van ‘generatieve’ AI genoemd, kunstmatige intelligentie ontworpen om nieuwe inhoud te genereren in de vorm van geschreven tekst, audio, afbeeldingen of video’s. Nieuwe AI-programma’s als ChatGPT, DALL-E en MidJourney deden hun intrede. In een oogwenk kunnen ze afbeeldingen en teksten genereren.

Toon van Daele vraagt zich af in zijn artikel in het tweewekelijkse tijdschrift Computer Idee of AI een vloek of een zegen is? Kunstmatige intelligentie roept bij veel mensen uiteenlopende, soms wonderlijke of zelfs angstaanjagende beelden op, schrijft hij. Het beste antwoord is misschien wel dat AI een stuk gereedschap is; het is niet goed en niet slecht op zich. Een mes of een hamer zijn ook niet goed of slecht maar kunnen gebruikt worden voor goede dingen of voor slechte dingen. Het gaat om de intentie van de gebruiker. Zwendelaars kunnen AI gebruiken om bijvoorbeeld de stem van uw dochter of zoon te klonen en proberen u daarmee geld af te troggeln. Het blijkt dat in de VS in 2022 op deze manier 2.6 miljard dollar is buitgemaakt.

Patronen

Computerprogramma’s uit het verleden zijn gebaseerd op regels met een logische opbouw. Van Daele: “De mens leverde de regels en de input en het programma deed de rest. Zelfs als je niet kunt programmeren, kun je voor eenvoudige taken de regels zelf wel bedenken”.
Deze klassieke, regelgebaseerde software is dus handig voor taken die een vaste logica volgen. Maar, zulke programma’s presteren slecht bij het herkennen van patronen. Bijvoorbeeld een robot ontwikkelen die peren plukt en het patroon van rijpe peren moet zien te herkennen in de boomgaard. Zo’n robot ontwikkelen blijkt complex.
Van Daele legt uit hoe patroonherkenning in zijn werk gaat, wat deep learning inhoudt en welke technieken worden gebruikt om patronen te genereren, waaronder beeldpatronen – zie www.thispersondoesnotexist.com – en die van menselijke taal – zie https://platform.openai.com/overview

Risico’s

Zoals keer op keer wordt vermeld, brengt AI risico’s met zich mee. Van Daele noemt om te beginnen dat er enorm veel trainingsdata nodig zijn voor patroonherkenning. Dan rijst de vraag hoe het zit met de privacy: “Het Amerikaanse bedrijf ClearView verkoopt gezichtsherkenningstechnologie op basis van AI aan overheden en zelfs privé-instanties. Ook op het vlak van auteursrecht zijn er heel wat bedenkingen.Mag bijvoorbeeld een Large Language Model (LLM) zomaar al die data gebruiken en verwerken tot ‘eigen’ content? Het valt niet uit te sluiten, aldus Van Daele, dat deze trainingsdata al dan niet bewust incompleet of bevooroordeeld zijn, wat tot gekleurde uitkomsten kan leiden, de zogeheten bias. En dan is daar het grotere risico van deepfakes, waarbij audio’s, foto’s of video’s bewust of onbewust worden gemanipuleerd met behulp van AI zoals voor het verspreiden van nepnieuws”.

Arbeidsmarkt

Op risico’s voor de arbeidsmarkt is al vaak gewezen in het verleden. AI-toepasingen veroorzaken daar aanzienlijke verschuivingen, met als gevolg het overbodig raken van beroepen. Het is overigens realistisch in te schatten dat een baan voorlopig niet door AI zelf, maar door iemand die AI gebruikt, wordt overgenomen. Maar hoelang duurt het nog voor het moment wordt bereikt waarop computers zichzelf slimmer kunnen maken, tot een superintelligentie die de mens op alle vlakken overtreft? Zijn er grenzen aan de intelligentie van computers? Prof. dr. Jan Broersen sprak op een bijeenkomst van Studium Generale in Utrecht in september 2023 hierover in zijn lezing Singulariteit: wordt AI onbeheersbaar slim? Hij stelde de toehoorders aan het begin van zijn lezing meteen gerust met te zeggen dat “AI niet de wereld gaat overnemen”.

Intussen maken veel mensen zonder zich daarvan bewust te zijn gebruik van de vele toepassingen van AI. Neem bijvoorbeeld Google Foto’s, Google Translate, Microsoft Translator.  Van Daele verwijst naar de populaire gratis app Obsidentify, die een dieren- of plantensoort identificeert. Met de gratis app Merlin Brid ID kunnen vogels worden herkend op basis van hun gezang.

Digitale Overheid

In januari 2024 publiceerde de Digitale Overheid de Overheidsbrede visie Generatieve Al waarin kansen en risico’s van generatieve AI.worden beschreven. De visie gaat daarnaast in op wet- en regelgeving en beleid. Acties om de gevolgen van generatieve AI voor de samenleving in goede banen te leiden komen ook aan bod.

Het vertrekpunt van de overheidsbrede visie op generatie AI is een waardengedreven benadering, aansluitend bij
de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren, de Agenda Coalities voor de Digitale Samenleving, de Strategie Digitale Economie en het gecoördineerde plan inzake AI van de EU.
Het kabinet heeft de Sociaal-Economische Raad (SER) gevraagd om de impact van AI (waaronder generatieve AI) op de arbeidsproductiviteit, kwantiteit en kwaliteit van werk in kaart te brengen.

Uit de Inleiding

“Zo wordt generatieve AI niet alleen gebruikt door professionals zoals data-analisten, reclamemakers en journalisten, maar wordt het ook ingezet om bijvoorbeeld een (Sinterklaas) gedicht te schrijven of een gepersonaliseerd weekmenu samen te stellen. De toepassingsmogelijkheden van generatieve AI zijn daarmee veelzijdig.

Deze visie gaat allereerst in op de vraag om welke technologie het precies gaat en geeft aan wat de verwachte ontwikkelingen op de korte en lange termijn zijn op technologisch vlak. Vervolgens wordt er stilgestaan bij de (maatschappelijke) impact van generatieve AI. Aansluitend wordt het bestaande beleid en de regelgeving uiteengezet, als kader waarbinnen de overheidsbrede visie op generatieve AI zal worden gepresenteerd. Hier wordt zowel ingegaan op de nationale, Europese als internationale context. Om ervoor te zorgen dat burgers en bedrijven in Nederland en Europa optimaal kunnen profiteren van deze technologie, en tegelijkertijd beschermd worden tegen de uitwassen, formuleert het kabinet daarbinnen vier uitgangspunten. Aan deze uitgangspunten zijn acties gekoppeld om deze visie in de komende jaren te kunnen realiseren”.

Downloaden Overheidsbrede visie Generatieve AI, Rijksoverheid, 1 januari 2024: www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2024/01/01/overheidsbrede-visie-generatieve-ai

AI, vloek of zegen, door Toon van Daele, Computer Idee nr 9, 26 maart – 9 april 2023. In de kiosk verkrijgbaar voor €  5,75. Digitaal: https://id.nl/over/computeridee

Video Singulariteit: wordt AI onbeheersbaar slim? Jan Broersen, YouTube: www.youtube.com/watch?v=qvCrbCGu9sg

Waarschuwing voor risico’s van gebruik generatieve kunstmatige intelligentie (AI) op de werkvloer, Blogs Beroepseer, 13 februari 2024: https://beroepseer.nl

Kunstmatige intelligentie en de toekomst van de mensheid, Reith Lectures door Stuart Russell, Blogs Beroepseer, 4 januari 2022: https://beroepseer.nl

Toepassingen van AI, Rijksinspectie Digitale Infrastructuur: www.rdi.nl/onderwerpen/kunstmatige-intelligentie/toepassingen-van-kunstmatige-intelligentie-ai

9 AI-tools die je leven een stuk makkelijker maken, door Dennis Figge, Frank Watching: www.frankwatching.com

Afbeelding bovenaan is ontleend aan ‘Overheidsbrede visie Generatieve AI’, pagina 12