Nederland vergrijst in een snel tempo. Dat legt een grote druk op de samenleving. Het nieuwe kabinet dient hiermee aan de slag te gaan om burgers voor te bereiden op de veranderende behoeften van een snel vergrijzende samenleving. Het vraagt niet alleen om oplossingen op het gebied van welzijn en zorg, maar ook op het gebied van werk, wonen en samenleven. De Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050 wijst daar in haar recent verschenen rapport Gematigde groei ook op. Zij geeft aan dat ‘het maatschappelijk belang van langer gezond leven onweersproken is’ en het belang van gezondheidsbevordering en preventie in de breedste zin cruciaal is. Een lang en gezond leven is een groot goed en moet tot de brede welvaartswinst worden gerekend.
Het rapport Investeren in vitale ouderen van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) toont hoe het maatschappelijk potentieel van mensen vergroot kan worden die (nu en in de toekomst) de AOW-leeftijd bereiken, vitaal zijn en actief kunnen bijdragen.

Nieuwe inzichten

Een urgente maatschappelijke vraag voor de komende decennia is: hoe houden we de verouderende bevolking langer gezond en gelukkig op een manier die de samenleving kan dragen? De vergrijzing wordt doorgaans beschouwd als een demografisch vraagstuk. Het kabinetsbeleid voor de vergrijzing is onderbouwd met leeftijdsgebonden studies naar onder meer levensverwachting, ziekte en zorggebruik, kosten van zorg en behoefte aan zorgpersoneel, langer doorwerken, vrijwilligerswerk en mantelzorg.

In Investeren in vitale ouderen komt het SCP tot nieuwe inzichten en handelingsperspectieven door niet alleen de verouderende bevolking, maar ook de ouder wordende samenleving op een andere wijze te beschouwen. Ten eerste bestudeert het SCP veranderingen in de individuele levensloop, naast de bestaande vergelijkingen van leeftijdsgroepen op één moment. Ten tweede worden de veranderingen op meer domeinen van samenleven en meedoen tegelijkertijd geanalyseerd, in plaats vanuit één beleidsthema. Door veranderingen in welbevinden, participatie en hulpbronnen binnen de levensloop van mensen te onderzoeken, worden effecten op langere termijn zichtbaar. Daardoor worden meer aanknopingspunten voor beleid zichtbaar om het welbevinden van de verouderende bevolking op langere termijn te behouden.

Individuele levenskwaliteit en brede participatie

Bij het investeren in vitale ouderen speelt het bevorderen van individuele levenskwaliteit een grote rol. Om beleidsvoornemens en -plannen effectiever te laten bijdragen aan het welbevinden van ouderen is het het Welbevinden participatie hulpbronnen-model (WPH) ontwikkeld. Dat is gebeurd op basis van de levensloop van meer dan vijfduizend mensen van 55 jaar en ouder over een periode van bijna dertig jaar. Met dit verklaringsmodel is het mogelijk de dynamische samenhang tussen patronen van participatie, hulpbronnen en welbevinden in kaart te brengen. Analyse op basis van het model bevestigt de gedachte dat eenzijdige participatie in mantelzorgtaken een risico kan betekenen voor welbevinden, terwijl brede participatie in ook bijvoorbeeld culturele activiteiten en sport bijdraagt aan dat welbevinden.

Het model verklaart welke veranderingen in activiteiten en persoonlijke situatie negatieve of positieve effect hebben op het welbevinden van ouderen. Het WPH-model helpt beleidsmakers om het potentieel van de vergrijzing in de derde levensfase van ouderen te vergroten met de juiste investeringen op persoonlijk niveau en de wijze van meedoen in de samenleving.

Downloaden Investeren in vitale ouderen – Een verklaringsmodel van veranderingen in hulpbronnen en participatie op welbevinden in de vergrijzende samenleving – door Crétien van Campen, Jurjen Iedema en Jos de Haan, SCP, maart 2024, SCP, 5 maart 2024: www.scp.nl

Rapport Gematigde groei  van de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050, 15 januari 2024: www.staatscommissie2050.nl

Visualisatie van het WHP-model