Een blik op de toekomst van de journalistiek aan de hand van vier scenario’s voor het jaar 2025

Wat als kranten en tijdschriften irrelevant worden omdat nieuwsverhalen per stuk worden verkocht? En wat als Nederlandse mediabedrijven van de kaart worden geveegd door internetgiganten en nieuws gratis beschikbaar wordt, maar je daar wel je privacy voor inlevert?

Om de journalistieke sector voor te bereiden op de toekomst hebben het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek en Van de Bunt Adviseurs een scenario-onderzoek uitgevoerd, dat vier uiteenlopende toekomstbeelden schetst van de journalistiek in het jaar 2025. De scenario’s zijn gebaseerd op de input van 150 betrokkenen van binnen en buiten de sector.
Zij bespraken welke ontwikkelingen zij op dit moment zien in de journalistieke sector en welke ontwikkelingen zij de komende jaren verwachten. Dat leverde een verzameling zekere en onzekere trends op die de basis vormen van de vier scenario’s. Zekere trends zijn trends waarvan alle deelnemers verwachten dat ze zullen plaatsvinden. Bij onzekere trends is er discussie over of ze zich wel of niet voltrekken.

De toekomst is niet exact te voorspellen. Het extrapoleren van huidige trends en ontwikkelingen naar de toekomst geeft per definitie verkeerde voorspellingen. Scenarioplanning biedt hiervoor een alternatief, want het vormt een verkenning van verschillende hypothetische omstandigheden in de toekomst. Door trends in kaart te brengen wordt duidelijk in welke context de sector in 2025 zou kunnen opereren. De scenario’s schetsen zo de ‘hoeken van het speelveld’.

Scenariostudies geven altijd meer dan één beeld van de toekomst. Die beelden helpen om het eigen voorstellingsvermogen op te rekken en je voor te bereiden op mogelijke verrassingen in de toekomst. Scenario’s kunnen confronterend zijn, maar bovenal bieden ze inspiratie en nieuwe inzichten. Zo kan het onderzoek de basis vormen voor een gefundeerd gesprek over kansen, bedreigingen, opties en risico’s voor de Nederlandse journalistiek.

De vier toekomstbeelden

Scenario 1: Wisdom of the crowd. Volop tech-minded, kleine initiatieven. Het tijdperk van de uitvinder
Een wereld waarin de economie en maatschappij worden gedomineerd door start-ups en virtuele samenwerkingsverbanden. Met behulp van de nieuwste technologie (radicale ontwikkeling) gaan burgers zichzelf organiseren (do it yourself), waardoor ze grote organisaties overbodig maken. Wat nieuws is, wordt niet langer door mediamerken bepaald, maar door de crowd.

Scenario 2: A handful of apples. Geavanceerde tech, grote bedrijven domineren
Een wereld waarin een handjevol organisaties de markt domineert en technologische verandering versnelt (radicale verandering). De CEO’s van Ali Baba, Apple, Baidu, Facebook en Google zijn hierdoor machtiger dan menig staatshoofd. Kleine initiatieven hebben het moeilijk, de burger vindt het namelijk prima dat grote bedrijven alles voor ze regelen (do it for me). Technologie is overal, privacy is een zeldzaam fenomeen en Nederlandse journalistieke organisaties worden weggedrukt.

Scenario 3: The Shire. Minder grote media, méér kleine websites
Een wereld waarin grote organisaties verdwijnen en burgers steeds meer zichzelf gaan organiseren (do it yourself) en terughoudend zijn ten op zichte van nieuwe technologie (terughoudend.)

Scenario 4: Darwin’s Game. De media evolueren, transparantie is het toverwoord
Een samenleving waarin burgers nog steeds afhankelijk zijn van grote bedrijven en organisaties (do it for me) en burgers (terughoudend) zijn in het gebruik van nieuwe technologie.

De drie trends

De basis voor de vier scenario’s is gevormd door drie trends: een maatschappelijke, een technologische en een journalistieke:

Een maatschappelijke trend is dat er een groeiende kloof ontstaat binnen de samenleving, onder meer door een verschillend mediagebruik. Hoogopgeleiden halen hun nieuws uit meerdere bronnen, terwijl laagopgeleiden slechts een of enkele bronnen raadplegen. Deze kloof vermindert de sociale cohesie.

Een technologische trend is het eenvoudiger worden van personaliseren van nieuws en advertenties door betere koppelingen tussen gebruikersprofielen en GPS-locaties. Content kan worden afgestemd op je voorkeuren en locatie. Er wordt steeds meer en op slimmere manieren data verzameld over gebruikers. Het is onzeker of privacy daardoor een groot maatschappelijk issue wordt of dat consumenten zich daar niet druk over maken.

Een journalistiek trend is dat bedrijven steeds meer invloed krijgen op nieuwsmedia. Denk bijvoorbeeld aan journalisten die verhalen maken voor bedrijven, het zogenaamde branded journalism. Marketingafdelingen krijgen hierdoor meer invloed op redactionele keuzes. Steeds meer instellingen en bedrijven gaan journalistiek geschreven persberichten verspreiden. Waardoor er steeds meer discussie ontstaat over de integriteit en onafhankelijkheid van de journalistiek. Op dit moment is het vertrouwen in de media al historisch laag. Journalisten lijken vaak uit op hard nieuws, schandalen en politieke relletjes, maar het publiek heeft daar niet altijd behoefte aan

Op de interactieve site van Journalistiek 2025 worden de vier scenario’s en de drie trends uitgebreid toegelicht: www. journalistiek225.nl

Download het onderzoeksrapport Anders nog nieuws? Scenario’s voor de toekomst van de journalistiek, 62 p., Stimuleringsfonds voor de journalistiek, april 2015: www.journalistiek2025.nl/bundles/