Het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) heeft op verzoek van de Staatscommissie rechtsstaat onderzoek uitgevoerd naar de opvattingen van burgers over de democratische rechtsstaat. Deze kennisnotitie van het SCP is een van de manieren die de staatscommissie gebruikt om in haar adviesrapport aan te kunnen sluiten bij de perspectieven van burgers.

De rechtsstaat is er om mensen te beschermen, de democratie is er om mensen een stem te geven. Tegelijk bestaat er een spanning tussen de rechtsstaat en de democratie. In een democratie bepaalt uiteindelijk de meerderheid, rekening houdend met minderheden. Maar in een rechtsstaat moeten minderheden ook beschermd worden tegen beleid door die meerderheid. Mensen die tot een minderheid behoren, hebben immers evenveel rechten en bescherming als mensen die bij de meerderheid horen.

In opdracht van de Staatscommissie rechtsstaat zochten onderzoekers van het SCP naar antwoorden op de volgende vragen:

1. Wat betekenen de instituties van de democratische rechtsstaat volgens mensen en welke waarden hechten zij eraan?
2. Hoe vinden mensen dat de instituties van de democratische rechtsstaat doorgaans en op dit moment functioneren? Wat betekent dit oordeel voor hun vertrouwen in verschillende instituties van de democratische rechtsstaat?
3. Wat zien mensen als de belangrijkste verbeterpunten voor de democratische rechtsstaat?

Kennisnotitie

In de kennisnotitie van het SCP komt naar voren dat inwoners van Nederland begrippen als ‘democratie’ en ‘vrijheid’ steunen en belangrijk vinden, maar dat er tegelijkertijd ook verdeeldheid bestaat over de betekenis van deze begrippen. Daarnaast blijkt uit het rapport dat er onder verschillende bevolkingsgroepen ook steun is voor andere vormen van bestuur, zoals technocratie of autocratie.

Opdracht

De opdracht van de Staatscommissie rechtsstaat is om vanuit burgerperspectief te adviseren aan regering, parlement en rechtspraak. De kennisnotitie van het SCP vormt daarbij een belangrijke bron binnen het onderzoek van de staatscommissie. Daarnaast heeft de staatscommissie op andere manieren zo veel mogelijk inzicht in burgerperspectieven verzameld. Onder andere via gesprekken op locatie met inwoners van de twaalf provincies van Nederland, een open forum en internetconsultatie. Daarnaast organiseert de staatscommissie in februari en maart 2024 een tweedaags burgerpanel.

Brief aan informateur

De staatscommissie is begin 2023 ingesteld om te kunnen adviseren voorafgaand aan de verkiezingen. Deze verkiezingen werden vervroegd naar november, voordat het onderzoek van de staatscommissie afgerond kon worden. Daarom heeft de staatscommissie op 19 december 2023 een brief naar informateur Plasterk gebracht met daarin een tussenconclusie van haar onderzoek.

Downloaden Burgers over democratie en rechtsstaat, Sociaal Cultureel Planbureau, 22 januari 2024: www.scp.nl

Kennisnotitie SCP: hoe denken burgers over de democratische rechtsstaat? Staatscommissie Rechtsstaat, 22 januari 2024: www.staatscommissierechtsstaat.nl

Hoe kijken Nederlanders naar onze democratie en rechtsstaat? Sociaal en Cultureel Planbureau, 22 januari 2024: www.scp.nl