In dit artikel schetsen we in vogelvlucht hoe de overheid en zorgverzekeraars vanuit eenzijdige economische en bestuurskundige blik de eerstelijnspsychologen behandelen. Van ‘oplossing dichtbij, laagdrempelig, bereikbaar’ tot de paria in het zorgveld. Vanuit deze éénzijdige blik worden dwingende financiële structuren bedacht door mensen die werken AAN de zorg, welke vervolgens worden vastgelegd in wetten, protocollen, standaarden, certificaten en keurmerken voor de mensen die werken IN de zorg. Welke op hun beurt dan weer worden gecontroleerd door talloze organisaties van mensen die werken AAN de zorg door middel van dataverzameling voor nog meer standaardisering, certificering en governance. De eerstelijnspsychologen zijn nu één van de koppen van Jut. Wij zien echter dat een zelfde patroon zich ontwikkelt voor de huisartsen, de wijkverpleegkundigen, fysiotherapeuten. We nodigen jullie van harte uit om dit lijstje aan te vullen en/of ervaringen met ons te delen. Alleen samen kunnen we de ingeslagen weg blokkeren en ruimte maken voor nieuwe wegen.

Om financiële redenen

Vrije psychologen niet welkom in eerste lijn, luidde de kop boven een artikel in de Volkskrant van 1986¹⁾.  Deze vrije psychologen in de eerste lijn waren heel erg welkom bij de cliënten met psychische problemen en bij de samenwerkende huisartsen maar helaas niet bij de koepel van de RIAGGs (GGZ-instellingen). Veel later erkende oud algemeen secretaris van de Nederlandse Vereniging voor Ambulante Geestelijke Gezondheidszorg (NVAGG) Theo Festen in een radio-interview dat de GGZ-instellingen niet zozeer om inhoudelijke redenen tegen de vrijgevestigden waren, maar om financiële redenen. Het geld dat naar de vrijgevestigden gaat, gaat immers niet naar de RIAGGs.²⁾

Gelukkig kwam er verandering. In 2008 werd – met dank aan minister Els Borst – na veel onderzoek eerstelijns psychologische hulp opgenomen in het basispakket zodat iedere Nederlander gebruik kon gaan maken van het landelijk dekkend netwerk van vrije psychologen. Omdat door de ‘marktwerking’ sinds 2006 ook andere partijen deze hulp mochten bieden, zagen opnieuw grote GGZ-instellingen het gat in de markt en gingen op een industriële manier hun kortdurende GGZ ‘uitrollen’. Onderzoekers als Professor Peter Verhaak waarschuwden destijds: ‘Tweedelijnsvoorzieningen kunnen vanaf 1 januari 2008 ook geestelijke gezondheidszorg (GGZ) in de eerste lijn aanbieden. Dat kan ertoe leiden dat eenvoudige GGZ-problematiek in de eerste lijn in een specialistische tweedelijns mal wordt geperst’. Op dat moment maakten de meeste psychologen zich daar niet druk over. De huisartsen en cliënten waren toch heel tevreden over hun goede en persoonlijke zorg dicht bij huis?

‘Generalistische Basis-GGZ’

‘Je zou je echt moeten afvragen, moet je niet een aantal dingen die bij het leven horen  meer in je eigen sociale kring zien uit te vogelen en zul je niet echt een beroep op de gezondheidszorg moeten doen als je echt last hebt van ziekte’ proclameerde Minister Schippers op 10 juni 2011 in het NOS journaal. Zij gaf daar een toelichting op haar besluit om psychische zorg voor een groot deel voor eigen rekening van de patiënt te laten komen (eigen bijdrage, minder zittingen vergoed). Daartegen werd GGZ-breed geprotesteerd op het Malieveld in Den Haag en volgden besprekingen op het Ministerie met grote GGZ-instellingen en zorgverzekeraars. Het was heel opmerkelijk dat de beroepsverenigingen van vrijgevestigde psychologen niet welkom waren bij deze besprekingen op het Ministerie

Minister Schippers vervolgde voortvarend de door haar ingeslagen weg en kondigde allerlei veranderingen aan in het Bestuurlijk Akkoord GGZ 2012. De term eerste lijn werd vervangen door Generalistische Basis-GGZ. De vrije psychologen werden geconfronteerd met pakketmaatregelen, omzetplafonds, veel bureaucratie zoals verplichte afname van (invalide en privacygevoelige) vragenlijstjes voor de cliënt, particuliere keurmerken en moesten zich herpositioneren met een POH-GGZ3) voor zich, commerciële GGZ-instellingen naast zich en uitdijende GGZ-instellingen achter zich.

Het eerstelijns-aanbod van de grote GGZ-instellingen was (en is) onpersoonlijker en hun medewerkers hadden minder ervaring met het behandelen van de diverse psychische problemen die zich in de eerste lijn aandienen. We hoeven jullie niet te herinneren aan het verhaal dat vertelt dat  enerzijds minister Schippers kostenreductie bepleitte en anderzijds haar man geld verdiende door het geven van adviezen aan grote GGZ-instellingen om slimmer te declareren.   Minister Schippers adviseerde de eerstelijnspsychologen om zich te organiseren in netwerken maar deze werden vervolgens niet erkend door de zorgverzekeraars.  Vanaf dat moment gaat het snel met het plan om GGZ-zorg te centraliseren bij een beperkt aantal grote aanbieders.

Terwijl de voormalige vrije psychologen steeds meer cliënten moeten weigeren vanwege de omzetplafonds die de zorgverzekeraars hen opgelegd hebben, maken grote GGZ-instellingen als Parnassia een-tweetjes met Philips voor ‘digitale zorg op maat’ door Parnassia-PsyQ (alsof vrijgevestigde psychologen niet werken met ehealth).

Meer gericht op symptoombestrijding

De jaren daarna wordt deze digitale hulp gepropageerd op sociale media door secretaris-generaal van het Ministerie van VWS Erik Gerritsen. Buitenlandse partijen als Mindler uit Zweden krijgen alle ruimte van overheid, zorgverzekeraars en marktmeester NZa  om via reclamecampagnes en influencers op sociale media cliënten met ‘lichte klachten’ als burn-out te werven voor hun digitale GGZ-aanbod. De keten Mentaal Beter wordt door miljardair Fentener van Vlissingen doorverkocht aan een Franse investeerder. Zo kunnen nu ook buitenlandse partijen verdienen aan de publieke gelden van ons land.  De genoemde marktgerichte activiteiten hebben de GGZ echter niet verbeterd, wij constateren dat de GGZ trager, slechter en duurder is geworden. Meer gericht op symptoombestrijding dan op het aanpakken van de oorzaak.

Monddood gemaakt

Nu (september 2022) ligt er een Integraal Zorgakkoord (IZA), dat door ‘De GGZ van Nederland’ (de koepel van werkgevers in de GGZ) is getekend. De beroepsverenigingen van psychologen waren geen partij voor dit akkoord. Prominent in de GGZ-paragraaf van het IZA zijn wél de plannen van Parnassia-Indigo en GGZ-instelling  Breburg die negen zgn. Mentale gezondheidscentra inrichten om laagdrempelige toegang tot hulp en ondersteuning bij mentale gezondheidsvragen te bieden, samen met huisartsen, sociaal domein en cliëntinitiatieven. Ze bieden basis-ggz, eerstelijnszorg en maatschappelijke ondersteuning en hopen daarmee voor 2027 aan de Treeknorm te voldoen waarin de gemiddelde wachttijd maximaal vijf weken mag zijn. De GGZ-instellingen denken daarmee te voldoen aan wensen van Den Haag en verzekeraars om de zorg zo goedkoop, gestandaardiseerd, geprotocolleerd mogelijk te maken. Plannen die wel grote invloed hebben op de vrije psychologen worden over hun hoofd heen besloten, ze worden monddood gemaakt. Ze zijn weer niet welkom in deze eerste lijn, terwijl juist zij tegen een lage prijs door kleinschaligheid, expertise, diversiteit en professionele ruimte prima werk verrichten.

Mooie woorden

Nog geen week later sprak Koning Willem Alexander in de Troonrede (20 september 2022) mooie woorden over de zorg: ‘Een belangrijke vraag voor de toekomst blijft hoe goede en persoonlijke zorg voor iedereen beschikbaar en betaalbaar blijft. Nieuwe oplossingen zijn nodig. Daarin staat het begrip passende zorg centraal. Dat betekent voor iedereen de juiste zorg op de juiste plek, op het juiste moment. Door de eerstelijnszorg van huisarts en wijkverpleging te versterken kunnen meer mensen dicht bij huis worden geholpen’.

De link met het IZA werd niet gelegd, het IZA waar juist fors bezuinigd gaat worden op de eerstelijnszorg. Het IZA dat in tegenstelling tot de werkelijke betekenis van Integraal, door veel partijen NIET is ondertekend. Onder andere de huisartsen hebben voet bij stuk gehouden en willen nu eindelijk boter bij de vis. Waar onze Koning spreekt over de zorg centraal, spreken het ministerie van VWS en de daaraan hangende organisaties alleen over geld centraal.

Wat gisteren de zelfstandige psychologen is overkomen zal vandaag of morgen ook gebeuren met de vrijgevestigde huisartsen, wijkverpleegkundigen, fysiotherapeuten, tandartsen, psychiaters en psychotherapeuten. IZA staat voor ons dan ook niet voor het versterken van de eerste lijn maar voor het  Ignoreren van Zelfstandige Arbeidskrachten, het kapot maken van de kleine zelfstandigen in de zorg die zo hard nodig zijn.

Noten
¹⁾ Vrije psycholoog niet welkom in eerstelijns hulp, door Jet Bruinsma, de Volkskrant, 19 november 1986. Kopie op site van Frits Bosch: https://www.fritsbosch.nl/interviews-in-kranten-en-tijdschriften/volkskrant-vrije-psycholoog-niet-welkom-in-eerstelijns-hulp-19-11-1986/
²⁾ Radio-interview met Theo Festen. Site van Frits Bosch: https://www.fritsbosch.nl/media/radio-interviews/
³⁾ POH GGZ = Praktijkondersteuner geestelijke gezondheidszorg bij de huisarts

Frits Bosch is auteur van het boek Help, de psycholoog verzuipt! https://beroepseer.nl/help-de-psycholoog-verzuipt
Marjet Veldhuis is auteur van het boek Heilige zorghuisjes. www.marjetveldhuis.nl/heilige-zorghuisjes/