Fundamentele rechtszaak op di 29/10 tegen overheid over massale risicoprofilering van onverdachte burgers

Volgende week dinsdag 29 oktober 2019 dient de zaak-SyRI in de rechtbank van Den Haag. Het betreft een bodemprocedure tegen de overheid aangaande het Systeem Risico Indicatie (SyRI), aangespannen door een samenwerkende groep bestaande uit Platform Bescherming Burgerrechten, het Nederlands Juristencomité voor de Mensenrechten, Privacy First, Stichting KDVP, de Landelijke Cliëntenraad, vakbond FNV en de auteurs Tommy Wieringa en Maxim Februari.

SyRI maakt gebruik van een algoritme dat data van een groot aantal overheidsinstanties aan elkaar koppelt. Op basis van gegevens van eerdere fraudeurs wordt een risicoprofiel opgesteld. Vervolgens worden gegevens van burgers vergeleken met het risicoprofiel.
Door te kijken naar overeenkomsten tussen eerdere fraudeurs ontstaat een lijst met potentiële burgers die mogelijk frauderen. Van die mensen wordt verder onderzocht of dat inderdaad het geval is.

SyRI schendt meerdere fundamentele rechten. De vertrouwensrelatie tussen overheid en burgers wordt door het systeem ondermijnd. Burgers zijn bij voorbaat verdacht en vrijwel alle informatie die ze delen met de overheid kan zonder verdachtmaking of concrete aanleiding op heimelijke wijze tegen hen worden gebruikt.

VN-rapporteur in Nieuwsuur

In een video van Nieuwsuur van 21 oktober 2019 geeft VN-rapporteur Philip Alston kritisch commentaar op het Nederlandse opsporingssysteem. Hij schreef op 26 september 2019 in een brief aan de rechtbank in Den Haag dat het systeem in strijd is met de mensenrechten omdat het mensen met weinig geld en mensen met een migratie-achtergrond discrimineert:
“De privacy van hulpbehoevende burgers lag van oudsher al onder vuur vanwege ingrijpende controles en screenings die ze moesten ondergaan om in aanmerking te komen voor bijstand. Met systemen als SyRI dreigt voor deze burgers echter een technologische surveillancestaat te worden gecreëerd waarin van het recht op privacy weinig meer dan een illusie overblijft.”

Het gaat hem om de schadelijke gevolgen van digitale technologie voor kwetsbare burgers in verzorgingsstaten: “Men is er tot dusver niet in geslaagd om bedrijven, de overheid en de samenleving in het algemeen ervan te overtuigen dat een verzorgingsstaat gedreven door technologie, rampzalig zal uitpakken als de inzet ervan niet wordt geleid door respect voor fundamentele rechten”.

Philip Alston wijst er ook op dat een kritische behandeling van de wet die SyRI mogelijk heeft gemaakt in de Eerste en Tweede Kamer volledig volledig heeft ontbroken: “SyRI werd als hamerstuk aangenomen. Het parlement schijnt weinig interesse te hebben gehad om te begrijpen hoe SyRI werkt, gezien het gebrek aan een mondeling debat en de beperkte schriftelijke vragen die door Kamerleden zijn gesteld, ondanks felle kritiek van andere staatsorganen”.

Een van die staatsorganen was de Raad van State. De kritiek op SyRI is dat het systeem ingaat tegen de Wet bescherming persoonsgegevens dat gegevens alleen gebruikt mogen worden voor een concreet doel. Veelzeggend vindt de rapporteur het ook dat toenmalig voorzitter van de Nederlandse privacytoezichthouder Jacob Kohnstamm publiekelijk aangaf de aanname van de SyRI-wetgeving ‘dramatisch’ te vinden.
Het gaat hem om de schadelijke gevolgen van digitale technologie voor kwetsbare burgers in verzorgingsstaten: “Men is er tot dusver niet in geslaagd om bedrijven, de overheid en de samenleving in het algemeen ervan te overtuigen dat een verzorgingsstaat gedreven door technologie, rampzalig zal uitpakken als de inzet ervan niet wordt geleid door respect voor fundamentele rechten”.

Blijf niet hangen in ‘data is vooruitgang’

Bart van der Sloot van de Universiteit van Tilburg, gespecialiseerd in privacy en Big Data vertelt in de Nieuwsuur-video dat SyRI een ondermijning is van het principe dat de overheid gegevens mag verzamelen voor het eigen doel: “De politie verzamelt gegevens voor één doel, een andere dienst voor een ander doel. Door SyRI kunnen deze gegevens gedeeld worden”.
Van der Sloot adviseert niet te blijven hangen in het idee van ‘data is vooruitgang’: “En als het wel voordelen zou bieden, moeten we ons afvragen of we wel in zo’n samenleving willen leven”.

Zitting bijwonen

De rechtszitting op dinsdag 29 oktober 2019 is toegankelijk voor publiek en vindt vanaf 9.30 u plaats in het Paleis van Justitie, Prins Clauslaan 60 in Den Haag. Zie voor meer informatie over het bijwonen van een zitting op de site van de rechtbank:  www.rechtspraak.nl
Zie voor meer info over de rechtszaak op site Bij voorbaat verdacht: https://bijvoorbaatverdacht.nl/zitting-rechtszaak-risicoprofilering-burgers-syri/
Bij voorbaat verdacht is de titel van de voorlichtingscampagne die rond de rechtszaak gevoerd wordt vanuit Platform Bescherming Burgerrechten.

Referenties

VN-rapporteur zeer bezorgd over Nederlands opsporingssysteem voor uitkeringsfraud, NOS Nieuwsuur, 20 oktober 2019: https://nos.nl/nieuwsuur/

Brief van 26 september 2019: UN on extreme poverty and human rights as Amicus Curiae in the case of NJCVM c.s./De Staat der Nederlanden (SyRI) before the Disctrict Court of The Hague, (‘SyRI case’), United Nations High Commissioner for Human Rights:  www.ohchr.org/Documents/Issues/Poverty/Amicusfinalversionsigned.pdf

The Netherlands is building a surveillance state for the poor, says UN rights expert, VN, 16 October 2019: www.ohchr.org

Doorlichten burgers sociale zekerheid met behulp van SyRI, Privacy Barometer: www.privacybarometer.nl

Jacob Kohnstamm uit zorgen over SyRI, Een Vandaag, 3 oktober 2014: https://eenvandaag.avrotros.nl

Foto bovenaan is van Gert Altmann