Freelance journalisten werken onder het minimumloon en soms zelfs voor niets

De tarieven die aan freelance (foto)journalisten worden betaald zijn zo laag dat in 2018 het grootste deel onder het minimumloon verdient. Dat blijkt uit de Monitor Freelancers en Media 2018, een mediabreed brancheonderzoek dat 20 juni 2019 in Perscentrum Nieuwspoort in Den Haag is gepresenteerd.

Net als in 2017 zegt vier op de tien freelance (foto)journalisten amper tot niet rond te kunnen komen van hun werk. Vier op de tien freelancers is aangewezen op het inkomen van de partner. Voor een gezonde uitvoering van het (foto)journalistieke beroep zijn investeringen, opleiding en verzekeringen nodig zoals een arbeidsongeschiktheids-verzekering en pensioen. De onderzoekers concluderen dat met de huidige tarieven, met name in de regio, het voor een groot deel van de freelancers onmogelijk is om een gezonde praktijk op te zetten.
Het jaarlijkse onderzoek Monitor Freelancers en Media 2018 is in opdracht van de vakorganisaties Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ), Nederlands Vereniging van Fotojournalisten (NVF), Auteursbond, DuPho en door de collectieve beheersorganisaties Lira en Pictoright uitgevoerd door Henk Vinken en Hans Mariën van onderzoeksbureau HTH Research.

In de samenvatting schrijven de onderzoekers:

“In april en begin mei 2019 is de Monitor afgenomen bij 829 freelance (foto)journalisten, schrijvers en fotografen die (onder andere) voor de media werken.
[…]
De media-freelancers zijn gemiddeld 51 jaar, hebben zo’n 17 jaar werkervaring, hebben bijna allen een zeer hoge opleiding en wonen en werken verspreid over het hele land. Ongeveer een derde is freelancer puur uit ondernemerschap. Een op de twee is dat puur onvrijwillig (na gedwongen ontslag of omdat er geen vacatures zijn). Ze werken bijna een voltijdse werkweek maar krijgen ongeveer 22 uur per week betaald. Ze werken voor bedrijven (50%), tijdschriften (36-44%), landelijke media (32%) en regionale omroepen en bladen (25%). Belangrijk in de omzet zijn vooral de landelijke media geworden. In 2017 waren dat de regionale en lokale media.

In 2017 waren er de eerste tekenen dat een aantal van de media-freelancers kon profiteren van het economisch herstel. Er werden meer gewerkte uren betaald en het bruto belastbaar jaarinkomen (over 2016, na aftrek van kosten) nam toe. In 2018 krijgen media-freelancers relatief gezien weer iets meer gewerkte uren per week betaald en neemt het jaarinkomen lichtjes toe (rond de 24.300 euro in 2018; was 23.400 in 2017).
Het aandeel in het inkomen vanuit mediawerk blijft zoals in alle jaren hangen rond de 70%. Dit jaar zijn de tarieven per uur en per foto licht gestegen (steeds naar iets meer dan 60 euro). De tarieven per opdracht (ruim 500 euro) of voor online gebruik van werk (iets meer dan 80 euro) zijn gedaald. De tarieven van de regionale en lokale media van de Persgroep en de Telegraaf Mediagroep zijn ook gedaald.
Vergeleken met 2017 zegt een even groot aandeel freelancers (60%) van het werk als (foto)journalist, schrijver en/of fotograaf rond te kunnen komen. Er is een laag en gelijkblijvend aantal freelancers (minder dan 25%) dat verwacht dat de tarieven gaan dalen.

Toch zijn ook dit jaar weer grote aandelen freelancers niet in staat geld te reserveren voor werkloosheid, ziekte of arbeidsongeschiktheid of de oude dag. Ook onderhandelt een op de vijf freelancers niet met opdrachtgevers. Diegenen die over het tarief onderhandelen zijn maar in de helft van de gevallen tevreden met de uitkomst. Als we kijken naar specifieke groepen freelancers valt verder op dat de journalistieke beroepsbeoefenaars (schrijvende journalisten en fotojournalisten) minder betaald krijgen per uur en per foto, zowel vergeleken met andere mediafreelancers (schrijvers, fotografen en anderen) als vergeleken met een aantal jaren terug. Waar de schrijvende journalisten in uurtarief zijn gedaald zijn de niet journalistiek schrijvende freelancers er in uurtarief op vooruit gegaan”.

Noodzaak en urgentie van collectief onderhandelen

Volgens de NVJ is de noodzaak en urgentie van collectief onderhandelen om de situatie voor journalisten te verbeteren onderhand wel aangetoond. De vereniging maakt zich zorgen over de trage besluitvorming om problemen aan te pakken.

Een aantal beroepsorganisaties gaat nu, aldus Lars Pasveer op de site voor  journalistiek Villamedia, aan de Autoriteit Consument en Markt (ACM) en het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) vragen om ruimte voor verbetering van de positie van freelancers, onder meer door het maken van collectieve afspraken of het delen van adviestarieven. Het betreft hier de NVJ, de NVF, de Auteursbond, DuPho en de Kunstenbond.
Op dit moment kan dat forse boetes opleveren. De organisaties wijzen op de situatie in Ierland, waar creatieve zelfstandigen een uitzondering op het mededingingsrecht kregen.

Winstgroei bij grote uitgevers

Naar aanleiding van de Monitor pleiten universitair docent Mirjam Prenger en hoogleraar Mark Deuze van Mediastudies van de Universiteit van Amsterdam in een artikel in De Volkskrant voor een betere beloning van freelancers, die een slechte onderhandelingspositie hebben. Ze wijzen op de winstgroei bij de grote uitgevers (+16 procent in 2018) en het voornemen van de Nederlandse overheid nog eens twintig miljoen te investeren in onderzoeksjournalistiek. Dat maakt “aanhoudende uitbuiting van journalistiek talent door werk- en opdrachtgevers des te meer pijnlijk”.

Ga voor downloaden van de Monitor Freelancers en Media 2018 naar de site van NVJ, onderaan de inleiding tot artikel Monitor Freelancers en Media 2018: Freelance (foto)journalisten in de regio verdienen minder dan minimumloon, 20 juni 2019: www.nvj.nl

Freelancers werken onder het minimumloon en – tegen beter weten in – soms zelfs voor niets, door Lars Pasveer, Villamedia, 20 juni 2019: www.villamedia.nl

Freelancers in de journalistiek worden uitgebuit in plaats van gekoesterd, door Mirjam Prenger en Mark Deuze, de Volkskrant, 20 juni 2019: www.volkskrant.nl/

Hoorzitting positie freelancers in de media: ‘Je moet blijven zeuren’, NVJ, 20 juni 2019: www.nvj.nl

Figuur boven: Betaling per opdracht in euro bij verschillende mediatitels.  Zie volledige figuur op pagina 21 en 22 van de Monitor.