Enquête over effecten COVID-19 op leven en werk inwoners EU tijdens lockdown en drie maanden later

Om de directe gevolgen van de COVID-19-pandemie op de manier van leven en werken van inwoners van Europa in kaart te brengen, heeft stichting Eurofound een online-enquête in de hele Europese Unie gehouden. Het rapport met de resultaten van onderzoek is getiteld Living, working and COVID-19. Er zijn tot nu toe twee enquêteronden geweest, in april en juni, waardoor het mogelijk is de omstandigheden van de respondenten ten tijde van de lockdown te vergelijken met de periode drie maanden later waarin de strenge maatregelen in veel landen werden versoepeld.

De online-enquête is anders dan voorgaande enquêtes over kwaliteit van leven en arbeidsomstandigheden^*). De gegevens zijn online verzameld met behulp van diverse in het rapport beschreven methoden. De enquête werd bovendien onder de aandacht gebracht op de website van Eurofound en op Facebook teneinde zoveel mogelijk personen boven de 18 jaar te bereiken.

De enquête bevat vragen over de arbeidsomstandigheden van respondenten, de balans tussen werk en privéleven en het gebruik van telewerk tijdens de COVID-19-crisis. Het onderzoek gaat ook over de kwaliteit van leven en de maatschappij, met vragen die variëren van welzijn, geluk en optimisme tot gezondheid en de mate van vertrouwen in instellingen. Voor de tweede ronde zijn nieuwe vragen toegevoegd over de kwaliteit van arbeid en gezondheid, veiligheid op het werk, online-onderwijs, gebruik van online-diensten, alsook een reeks vragen gericht op het verkrijgen van inzicht in de de mate waarin respondenten hebben verzocht om financiële steun van de overheid of daarvan gebruik hebben gemaakt.

Beleid

De gevolgen van de COVID-19-pandemie is van ongekende omvang voor de gezondheid en de sociaal-economische omstandigheden van miljoenen mensen over de hele wereld. (Eurofound publiceerde begin mei 2020 de eerste resultaten van ronde 1 van de enquête). In september blijkt dat meer dan 2,2 miljoen mensen het virus hebben opgelopen in de EU. De economische gevolgen zijn niet minder grimmig. In juli schatte de Europese Commissie dat de Europese economie in 2020 met 8,3% zou krimpen. Voorspeld wordt dat afwijkingen tussen lidstaten groter worden vanwege grote verschillen in omvang van de gevolgen van de pandemie en herstelmaatregelen.

In reactie hebben de Europese Unie en de lidstaten veel maatregelen getroffen om de sociale en economische gevolgen van de pandemie het hoofd te bieden. Het zwaartepunt van de inspanningen ligt bij maatregelen gericht op de wederopbouw van de nationale economie, het veilig stellen van banen en het bevorderen van sociale cohesie. Op 27 mei 2020 kondigde voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie een plan aan om 750 miljard euro te lenen ter ondersteuning van het economisch herstel in de EU. Op 21 juli hebben staatshoofden en regeringsleiders van de 27 lidstaten overeenstemming bereikt over het plan tijdens een speciale vergadering – de langste ooit – van de Europese Raad. Over het plan wordt nog steeds onderhandeld tussen het Europese parlement en de EU-lidstaten.

De COVID-19-crisis benadrukt het belang van gelijke rechten op sociale bescherming. Via de invoering van de Europese pijler van sociale rechten (EPSR) zal dit recht worden uitgebreid tot alle mensen, ongeacht hun arbeidsverhoudingen, dus ook de zelfstandigen. De crisis toont ook het belang aan van inkomensbescherming – het EU-programma voor het nationale minimumloon wordt binnenkort ingevoerd als onderdeel van het EPSR. Nu er veel banen zijn verdwenen (althans tijdelijk), onderstreept de crisis ook de noodzaak van dringende maatregelen de werkloosheid aan te pakken, vooral de jeugdwerkloosheid.

Voornaamste conclusies

• In heel Europa ondervonden mensen na de lockdown een verbetering van hun toestand en hadden ze meer werkuren en minder baanonzekerheid in vergelijking met april. Er is evenwel grote ongelijkheid onder specifieke groepen.
• Ondanks de snelle invoering van maatregelen ter ondersteuning van degenen die hun baan zijn kwijtgeraakt, heeft meer dan de helft van de werkloze respondenten sinds de uitbraak van COVID-19 geen enkele financiële steun meer ontvangen, waardoor velen sterk afhankelijk zijn van informele steun. Het aantal mensen dat melding maakt van moeite om de eindjes aan elkaar te knopen was het hoogst onder de werkloze respondenten, en in juli was wat dat betreft het aantal verdubbeld bij werkende huishoudens.
• Jongeren komen naar voren als behorend tot een van de grootste groepen verliezers van de lockdown, samen met de werklozen. Zij melden een laag niveau van welzijn, ondanks enige verbetering sinds het begin van de pandemie. Hoewel welzijn en optimisme sinds april zijn toegenomen, blijven jongeren zich buitengesloten voelen van de maatschappij en lopen ze het grootste risico op een depressie. Het laat zien wat voor invloed de beperkingen tijdens de lockdown op hen hebben.
• Ook vrouwen hebben nog steeds te maken met onevenredig grote gevolgen en blijven minder optimistisch over hun toekomst dan mannen. De kloof is tussen april en juli nog groter geworden. De pandemie heeft ook meer invloed gehad op het evenwicht tussen werk en privéleven van vrouwen dan van mannen. Vrouwen kregen meer te maken met arbeidstijdverkorting en jonge vrouwen hadden meer kans hun baan te verliezen dan mannen. Vooral de zorgtaken voor vrouwen zijn toegenomen tijdens de pandemie.
• Het vertrouwen in de EU is toegenomen in juli, terwijl het vertrouwen in de nationale regering is afgenomen. De grootste toename deed zich voor in Italië en Spanje, landen die het hardst zijn getroffen door de pandemie. Het vertrouwen in zowel de nationale regering als de EU is aanzienlijk groter bij EU-burgers die tijdens de pandemie financiële steun hebben ontvangen.

Downloaden Living, working and COVID-19, Eurofound, 28 september 2020: www.eurofound.europa.eu/nl/publications/report/2020/living-working-and-covid-19

Noot
^*) European Quality of Life Survey – EQLS, en European Working Conditions Survey – EWCS:
www.eurofound.europa.eu/surveys/european-working-conditions-surveys-ewcs
www.eurofound.europa.eu/surveys/european-quality-of-life-surveys

Eurofound is de Europese Stichting tot verbetering van levens- en arbeidsomstandigheden: www.eurofound.europa.eu/