Irene van Staveren over het misplaatste gebruik van de marktmetafoor. De markt is niet de maat der dingen. Marktruil is opportunistisch.

Irene van Staveren schrijft ze om de week een column over economie in dagblad Trouw. Van Staveren is hoogleraar ontwikkelingseconomie aan de Erasmus Universiteit. In haar recentste column schrijft zij dat we niet overal maar ‘markt’ in moeten zien. De markt is niet de maat der dingen: “De markt wordt te pas en te onpas als metafoor gebruikt. Zo hebben we het bijvoorbeeld over de relatiemarkt. Vaak wordt de metafoor onschuldig gebruikt of hooguit pedant, met onvervalste Zuidas-retoriek door financieel specialisten die heel goed weten dat het slechts om een metafoor gaat. Deze vorm van beeldspraak wordt pas problematisch wanneer mensen echt geloven dat de marktprincipes ook opgaan buiten de economie. Zo zijn er in de evolutionaire biologie gerespecteerde wetenschappers die enthousiast beweren dat de samenwerking tussen soorten, zoals poetsvissen en roofvissen, een marktplaats is. In een wetenschapsartikel in deze krant werd enthousiast gesproken over de biologische marktplaats waarop schimmels en planten fosfor en koolstof ruilen tegen een bepaalde prijs. De marktmetafoor is hier niet  alleen misplaatst maar ook gevaarlijk.

Marktruil is opportunistisch

De metafoor klopt niet omdat marktruil juist gekenmerkt wordt door de afwezigheid van lange-termijnrelaties. De econoom Albert Hirschman heeft in 1970, om verwarring tussen marktruil en samenwerking te voorkomen, de begrippen exit, voice en loyalty geïntroduceerd. In zijn boek (met dezelfde titel) legt hij uit dat het er op de markt om gaat steeds weer een deal te sluiten die voor beide partijen het meeste voordeel oplevert.

Marktruil is dus per definitie opportunistisch. Dat noemt hij de exit-keuze: je hebt altijd de vrijheid om niet bij dezelfde winkel je boodschappen te doen. Dat exit-principe is precies waarom we worden bedolven onder advertenties die ons willen verleiden om van aanbieder te veranderen.

De loyalty-keuze is voor langetermijnrelaties, bij regen en zonneschijn, omdat we kiezen voor die gezamenlijkheid op basis van een gedeelde waarde of gemeenschappelijk belang”.

Lees de hele column van Irene van Staveren: We moeten niet overal maar ‘markt’ in zien. De markt is niet de maat der dingen, Trouw, 31 juli 2018: www.trouw.nl