Ambtenaren zijn er niet alleen voor politici
Thijs Jansen reageert met zijn artikel Ontwenningskuur: ambtenaren zijn er niet alleen voor politici op het artikel in NRC Hoge ambtenaren bezorgd over samenwerking met politiek, topoverleg bij Rutte (10 januari 2023).
Het topoverleg vond plaats tussen premier Rutte, minister Bruins Slot van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de twaalf secretarissen-generaal, de hoogste ambtenaren van de verschillende ministeries. De spanningen tussen het kabinet en de rijksambtenaren schijnen zodanig toegenomen te zijn dat topoverleg nodig was.
Volgens Jansen behoren de oplopende spanningen geduid te worden “in het licht van de conclusies die dit kabinet-Rutte en de topambtenaren zelf hebben getrokken uit de Toeslagenaffaire. Ze hebben aan den lijve ondervonden dat de geloofwaardigheid van de overheid wordt bepaald door de kwaliteit van de uitvoering; en hebben zich genoodzaakt gezien er consequenties aan te verbinden.
Ze moedigen ambtenaren nu aan om zich in toenemende mate stevig op te stellen richting bestuurders, als dat van belang is voor vertrouwen in en het gezag van de overheid. Het onvermijdelijke gevolg daarvan is echter dat het monopolie van het bestuur op ambtelijk vakmanschap steeds sterker onder druk komt te staan. Kortom: we zien hier de eerste verschijnselen van de ‘ontwenningskuur’ waarvoor bestuurders zelf hebben gekozen.
Door de Toeslagenaffaire is het inzicht gaan dagen dat het toe-eigenen van het recht op vakkundige ambtenaren door bestuurders tot problemen leidt. Het is daarom belangrijk dat in de komende jaren wordt toegewerkt naar een evenwicht waarbij vier partijen in gelijke mate recht hebben op ambtelijk vakmanschap”.
Behalve de bestuurders en de ambtenaren zelf – in beleid, uitvoering en toezicht – zijn dat de burgers en de volksvertegenwoordigers.
Ambtelijk vakmanschap
Voor de metamorfose van de ambtenaar als dienaar van de politiek tot dienaar van de burger heeft de overheid een aantal programma’s opgezet voor de periode 2021 – 2026, zoals ‘Ambtelijk vakmanschap’, ‘Grenzeloos samenwerken’, ‘Dialoog en ethiek’, ‘Werk aan uitvoering’ en ‘Loyale tegenspraak’, waarmee 30 miljoen euro is gemoeid.
Jansen aan het slot van zijn artikel: “Een stevige erkenning van het recht van burgers, volksvertegenwoordiging en ambtenaren zelf op ambtelijk vakmanschap is onontkoombaar. Het vertrouwen in politiek en overheid staat sterk onder druk en het is steeds duidelijker dat goed ambtelijk vakmanschap ten dienste van de maatschappij noodzakelijk is om het tij te keren.
En het is allerminst verbazingwekkend dat deze operatie tot grote spanningen leidt…”
Ontwenningskuur: Ambtenaren zijn er niet alleen voor politici, door Thijs Jansen, NRC, 18 januari 2023: www.nrc.nl/nieuws/2023/01/18/ontwenningskuur-ambtenaren-zijn-er-niet-alleen-voor-politici-a4154542
Thijs Jansen is directeur van Stichting Beroepseer
Het artikel staat in de papieren krant van 20 januari 2023: Ambtenaar, durf je uit te spreken tegen bestuurders. Klik op afbeelding voor vergroten
Ik ben bezig met een essay en de waarschuwing voor het afglijden van de democratie naar een autocratie.
De Kamer heeft kennis nodig voor haar taken als medewetgever en controleur. De deur naar die kennis wordt nu opengezet door de besluiten van de top van het landsbestuur in het overleg van 11 januari.
Maar de Kamer heeft vele malen gemankeert in het opvragen van beschikbare kennis. De waan van de dag is voor de Kamerleden productiever als onderwerp van debat. De Kamer mist i.h.a. de ambitie om kennis te vergaren. Maar niet alle kennis is voor haar weggelegd, zoals artificiële intelligentie die in wetgeving (uitvoeringsbesluiten; Toeslagenschandaal) is gebruikt. Reijer Passchier: “Artificiële intelligentie en de rechtsstaat” maakt duidelijk dat de Kamer een eigen wetenschappelijk bureau nodig heeft om dit wiskundige handwerk voor haar inzichtelijk te maken. De Kamer was bijv. praktisch leeg bij de behandeling van de WGS wet (die nog steeds bij de Eerste Kamer ligt). Maar de dominantie van de coalitie ziet haar dominantie eindigen als de Kamer door eigen kennis (via haar bureau) een tegenmacht gaat worden, en zal dat dus blokkeren.
De trias politica is nu in een gevaarlijke onbalans door de decennialange dominantie van de overheid. Dat evenwicht kan alleen hersteld worden door het kennispotentieel van de Kamer gelijkwaardig te maken aan dat van de departementen. De Kamer zal dat zèlf moeten bewerkstelligen.
In het overleg van 11 januari is deze complicatie niet aan de orde geweest, meen ik en zonder “updating” van de Kamer blijft het overleg vruchteloos en zal de dominantie toenemen met akelige gevolgen zoals wij bij andere landen kunnen zien.
Wat te doen?