Wat is ambtelijk vakmanschap? Wie heeft er recht op ambtelijk vakmanschap? En waarom is dat recht belangrijk? Deze vragen staan centraal in het boek Het recht op ambtelijk vakmanschap dat Stichting Beroepseer in oktober 2022 heeft uitgebracht. Ook worden er concrete en praktische aanbevelingen beschreven hoe we met ons allen dit recht kunnen waarborgen en versterken. Het boek doet ook een voorzet voor een gemeenschappelijke missie voor ambtenaren: ‘de functie van ambtenaren is om een gezaghebbende overheid te realiseren en daarmee de democratische rechtsstaat te beschermen.’ Ambtelijk vakmanschap brengt rechten en plichten met zich mee. De bronnen die het boek aangrijpt, laten zien dat ambtelijk vakmanschap veel meer is dan simpelweg uitvoeren van werk. Het boekt zoomt prachtig en gedetailleerd in op de beperkingen en grenzen waar ambtenaren tegenaan lopen.

Het eerste deelonderwerp begint met de prachtige term noblesse oblige. De betekenis ken ik zelf uit de fictionele Marvel klassieker Spiderman. Daarin geeft de oom van de hoofdpersoon zijn neef deze levensles mee: “With great power comes great responsibility”. Je bent het aan je stand verplicht om als ambtenaar de juiste dingen te doen op alle momenten die erom vragen, om te allen tijde op te komen voor het publiek belang, ook of misschien wel juist als er niemand kijkt. Om dit waar te kunnen maken is betere borging van ambtelijk vakmanschap noodzakelijk.

Een ander onderwerp dat in het boek aan bod komt is transparant werken als onderdeel binnen ambtelijk vakmanschap. Informatie is macht, en biedt eerlijke kansen om de juiste beslissingen te nemen. Daarom is informatie ook een recht. Een kans om de maatschappij uit te leggen hoe wij als ambtenaren ons werk doen. In de uitvoering is het belangrijk dat we onze beslissingen uit kunnen leggen richting de burger op een begrijpelijk niveau. Als ik niet kan uitleggen hoe een rentepercentage voor een studieschuld bepaald wordt, begrijp ik het dan zelf wel? Ook moeten we in de uitvoering onderscheid maken tussen ‘de letter’ en ‘de bedoeling’ van de wet. Er moet maatwerk toegepast worden op het moment dat burgers tussen wal en schip dreigen te vallen. Gedegen kennisniveau versterken en borgen is hierbij van groot belang.

Vijf kenmerken

Psychologische veiligheid binnen organisaties is een cruciale randvoorwaarde voor goed ambtelijk vakmanschap. Psychologische veiligheid heeft vijf  kenmerken: inclusie, delen, leveren, elkaar uitdagen en positiviteit. De kern is dat je binnen je team durft te zeggen wat je vindt en dat je elkaar uitdaagt. Leidinggevenden spelen een belangrijke rol in het creëren van psychologische veiligheid. “Een cultuur van psychologische veiligheid kan alleen gedijen als de top van de organisatie het belang ervan uitdraagt”. Dit betekent duikgedrag adresseren, streven naar gezamenlijk verantwoordelijkheid nemen voor goede publieke dienstverlening en investeren in de groei en ontwikkeling van medewerkers. Dit vraagt om meer en beter luisteren naar elkaar om te begrijpen, dan slechts luisteren om te kunnen reageren. Als er werk wordt gemaakt van het creëren en vergroten van psychologische veiligheid zal dit ook een positief effect hebben op ons contact met de burger.

Herstel van vertrouwen

Elke ambtenaar heeft bij aanstelling een belofte of eed afgelegd. Deze belofte maakt schuld. In dit geval een doorlopende schuld. Wat je beloofd hebt moet je doen. Dat hebben mijn ouders mij van kinds af aan meegegeven. En tegelijkertijd zijn we allemaal ooit in ons leven wel eens een gemaakte belofte niet nagekomen. Dit onderstreept daarmee direct onze menselijkheid. Fouten toegeven, ervan leren vanuit een gemeenschappelijke ambitie om het steeds beter te doen, zal bijdragen aan het herstel van vertrouwen. Het ambtelijk vakmanschap herinnert mij dagelijks aan de verantwoordelijkheid die ik heb om de maatschappij zo goed en rechtvaardig mogelijk te dienen.

Het recht op ambtelijk vakmanschap inspireert mij om de gesprekken met collega’s aan te gaan over ambtelijk vakmanschap, niet alleen op mijn eigen afdeling, maar ook met collega’s op andere afdelingen binnen mijn organisatie en zelfs daarbuiten. Met elkaar in gesprek over ons vak en de dilemma’s die we daarin tegenkomen, inclusief elementen die ons in de uitvoering van ambtelijk vakmanschap belemmeren, zoals onuitvoerbaar beleid. Dit alles met het doel om te verbinden en samen te groeien als overheid, als organisatie, als afdeling, als team en als ambtenaar in het dienen van het publiek belang. En tot slot, onlosmakelijk verbonden, om te groeien als mens binnen de maatschappij. Want uiteindelijk heeft een maatschappij zonder mensen, geen waarde.

Het recht op ambtelijk vakmanschap is een must have in de gereedschapskist van elke ambtenaar. Als ambtenaar heb ik bij mijn aanstelling de belofte afgelegd. En dit geweldige boek biedt houvast om deze belofte dagelijks aan de maatschappij en haar burgers in te lossen.

Info over Het recht op ambtelijk vakmanschap: https://beroepseer.nl/

Tim Wittenberg is medewerker beslissen en verwerken bij Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), uitvoeringsorganisatie van de rijksoverheid voor het onderwijs